56 procent van de Nederlanders is van plan om te gaan stemmen voor de waterschapsverkiezingen op 15 maart. Door te stemmen hebben Nederlanders invloed waar de waterschapsbelasting aan wordt besteed. Mensen hebben een sterke mening over waterbeheer in hun regio, maar weten vaak nog niet welke partij daarbij past. Dit blijkt uit onderzoek van de Unie van Waterschappen.
Grote waterschapsthema’s belangrijk
Uit het onderzoek blijkt ook dat 85 procent van de Nederlanders de grote waterschapsthema’s belangrijk vindt. De keuzes die de waterschappen maken over actuele thema’s hebben impact op het dagelijks leven van iedereen. Bijvoorbeeld extreem weer, de inrichting van Nederland en de zuivering van rioolwater.
De plek waar je woont
De meningen over hoe om te gaan met deze thema’s lopen uiteen. Welke thema’s Nederlanders belangrijk vinden en waarvoor ze eventueel meer belasting willen betalen, hangt af van de plek waar ze wonen. De inwoners van waterschappen aan de kust focussen op de bouw en het onderhoud van dijken. Inwoners van meer landinwaarts gelegen waterschappen vinden de afvoer van water bij extreem weer belangrijker en willen het water de ruimte geven.
Stemhulp
62 procent van de Nederlanders geeft aan niet te weten welke partij het best bij hun standpunt past. Daarom hebben de waterschappen de stemhulp mijnstem.nl gelanceerd, om mensen te helpen met het maken van een keuze voor een passende partij in hun regio.
Boswachters en meteorologen
Verschillende bekende meteorologen, boswachters en wetenschappers hebben zich aangesloten bij de verkiezingscampagne. Zij benadrukken vanuit hun eigen ervaring het belang van het stemmen. Zo vertelt Arjan Postma, boswachter, televisiepersoonlijkheid en schrijver van natuurboeken: “Wat wij doen met het water is bepalend voor hoe Nederland eruit ziet in de toekomst. De natuur staat onder druk en ons waterbeheer bepaalt hoe we dat kunnen herstellen. Meer leven? Of meer beton? Het is belangrijk dat we op 15 maart allemaal meebeslissen.” Andere bekende Nederlanders die betrokken zijn bij de campagne zijn onder andere Amara Onwuka, Dennis Wilt en Camilla Dreef.
Over het onderzoek
Onderzoeksbureau Citisens heeft in opdracht van de Unie van Waterschappen 2 onderzoeken uitgevoerd. De onderzoeken zijn uitgezet onder het Citisens-panel. Dit panel bestaat uit een groep van 62.000 Nederlanders die iedere maand hun mening geven over een actueel onderwerp. De panelleden zijn verdeeld over heel Nederland. De antwoorden van respectievelijk 14.479 en 7.529 respondenten staan in het onderzoeksrapport en het verdiepend onderzoeksrapport. De inzichten staan in deze infographic.
Op 23 februari ontving minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat het eerste exemplaar van het boek 'Waterschappen – Democratie in een onbekend bestuur'. Auteurs Hans Vollaard en Harmen Binnema overhandigden het hem. Het boek behandelt enkele actuele vraagstukken rond de waterschappen.
De auteurs zien dat Nederland door het veranderende klimaat voor steeds grotere uitdagingen komt te staan. In het boek wordt de macht van de inwoners op het beleid van de waterschappen onder de loep genomen. Vollaard en Binnema legden de 21 waterschappen daarvoor langs de democratische meetlat.
Essentiële rol waterschappen
Harbers: “Te veel, te weinig of te vies water: de uitdagingen voor ons waterbeheer zijn talrijk en in te delen in deze drieslag. De waterschappen spelen een essentiële rol hierin. Daarom is het zo belangrijk om te gaan stemmen. Dit boek beschrijft hoe je stem invloed heeft bij deze belangrijke keuzes.”
Democratie in waterschapsbestuur
“Zo’n 14 miljoen mensen mogen stemmen voor de waterschappen. Ongeveer de helft doet dat ook. De waterschappen zijn tamelijk onbekend in Nederland. Meer dan de jaarlijkse belastingaanslag merken we er niet van”, licht Vollaard toe. “Maar door te stemmen hebben we wel degelijk invloed. Naast belangengroepen van boeren en natuurterreinen, bepalen de inwoners van Nederland wie de vertegenwoordigers van een waterschap worden.”
Stem van de burger
Hoe de stem van de burger uiteindelijk invloed heeft op de beslissingen en acties van waterschappen staat centraal in het boek. Het is is een vervolg op de eerder verschenen boeken ‘Provinciale politiek’ en ‘De gemeenteraad’. Iedereen kan nu weten hoe de democratie werkt in provincies, gemeenten én waterschappen.
Over de auteurs
Hans Vollaard is universitair hoofddocent politicologie aan de Universiteit Utrecht. Ook was hij onder meer codirecteur van het Kiezersonderzoek in provincies en waterschappen in 2020 en het Lokaal Kiezersonderzoek 2022. Harmen Binnema is universitair docent Bestuur en Beleid aan de Universiteit Utrecht. Hij publiceerde over burgerparticipatie, democratische vernieuwing en lokale politiek. Ook de Unie van Waterschappen werkte mee aan het boek. Zo leverden Willem Wensink en Herman Havekes bijdragen.
Podcast
Naar aanleiding van de verschijning van het boek zijn Vollaard en Binnema ook te horen in de podcast ‘De toekomst van ons water’, gemaakt door H2O Waternetwerk. Ze concluderen daarin onder meer dat algemene besturen van waterschappen vaak te volgzaam zijn en weinig aan de knoppen draaien. “Ze opereren tamelijk passief en laten kansen laten liggen om het dagelijks bestuur concreter en kritischer te bevragen op plannen en voorstellen. Het algemeen bestuur volgt al snel de gekozen lijn van het dagelijks bestuur.”
Waterschapsverkiezingen
Op 15 maart vinden de waterschapsverkiezingen plaats. Kiezers kunnen hun stem uit brengen op de kandidaten die zij graag terug willen zien in het waterschapsbestuur. Met de grote uitdagingen op het gebied van omgaan met extreem weer, de zorg voor schoon water en de invloed van water op de ruimtelijke inrichting van Nederland valt er echt iets te kiezen.
Op de foto van links naar rechts: Harmen Binnema, Mark Harbers en Hans Vollaard.
Het hoogheemraadschap van Delfland en de Unie van Waterschappen slaan in aanloop naar de waterschapsverkiezingen van 15 maart de handen ineen om aandacht te vragen voor deze verkiezingen.
Rogier van der Sande (rechts op de foto), voorzitter van de Unie van Waterschappen, en Piet-Hein Daverveldt, dijkgraaf van het hoogheemraadschap van Delfland, onthulden op 20 februari een gezamenlijk campagnebord aan de Koningskade in Den Haag, voor het kantoor van de Unie van Waterschappen.
Mensen attenderen op de verkiezingen
Piet-Hein Daverveldt: “Door op strategische punten in ons gebied dit soort borden te plaatsen willen we veel mensen attenderen op de waterschapsverkiezingen en ook laten zien waar die over gaan. Op dit campagnebord snijden we het belangrijke dilemma rond veel bouwplannen en ruimte vrijhouden voor water aan. Een actueel thema voor deze regio!”
Unie-kantoor ook stembureau
Het kantoor van de Unie van Waterschappen heeft niet alleen een campagnebord voor de deur, maar is op 15 maart ook stembureau. Daverveldt zal op deze locatie ook zijn eigen stem uitbrengen.
Meebeslissen over besteding waterschapsbelasting
Rogier van der Sande: “15 maart is het feest van de democratie. Inwoners in heel Nederland kunnen hun stem uitbrengen voor de waterschappen en de provincies. Hiermee kunnen ze meebeslissen over waar hun waterschapsbelasting aan wordt besteed. Inwoners van Den Haag kunnen die belangrijke stem bij ons in huis uitbrengen. Wees welkom op 15 maart en stem ook voor de waterschapsverkiezingen!”
Op 14 februari heeft de Kamer het initiatiefwetsvoorstel voor een bindend correctief referendum aangenomen. Maar waterschappen mogen zelf bepalen of zij een besluit willen onderwerpen aan een referendum.
Tweede Kamerlid Renske Leijten (SP) diende het initiatiefwetsvoorstel in. In een bindend correctief referendum kunnen Nederlanders zich uitspreken over een wet die de Tweede en Eerste Kamer hebben aangenomen, maar nog niet is ingevoerd. De Tweede Kamer heeft het wetsvoorstel aangenomen.
Uitzonderingspositie voor waterschappen
De Unie van Waterschappen heeft zich er hard voor gemaakt dat de algemeen besturen van waterschappen zelf kunnen bepalen of ze hun besluiten onderwerpen aan een beslissend referendum onder de ingezetenen. De Tweede Kamer heeft ingestemd met deze uitzonderingspositie voor gemeenten, provincies en waterschappen.
Herziening Grondwet
Als ook de Eerste Kamer later instemt met het wetsvoorstel, wordt de wet na de eerstvolgende Tweede Kamerverkiezingen opnieuw ingediend. Dan is in beide Kamers tweederdemeerderheid nodig, omdat het om een grondwetswijziging gaat.
Op 15 maart 2023 zijn de waterschapsverkiezingen. Alle inwoners van Nederland mogen dan meebeslissen over de toekomst van water in hun buurt. Onderzoek laat zien dat 91 procent van de Nederlanders het werk van de waterschappen belangrijk vindt. Toch is 47 procent van hen niet bekend met het waterschap uit de eigen regio. En al maakt 72 procent van de Nederlanders zich zorgen over de gevolgen van extreem weer, zeggen ze dat dit geen invloed heeft of ze gaan stemmen of niet.
Extreem weer komt steeds vaker voor en daar maken steeds meer mensen zich zorgen over. Toch heeft minder dan de helft van de Nederlanders voorbereidingen getroffen tegen extreem weer (48 procent). Een derde van de Nederlanders heeft meer groen in de tuin aangelegd om zich voor te bereiden op zware regen val en droogte. Dat blijkt uit onderzoek dat Citisens in opdracht van de Unie van Waterschappen heeft uitgevoerd. Ook zeggen Nederlanders dat ze een groen dak hebben aangelegd (4 procent), zandzakken in huis hebben (1 procent) of vloeren en kelders in huis waterdicht hebben gemaakt.
Investeren of repareren?
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen: “We krijgen steeds vaker te maken met extreme droogte of wateroverlast. De waterschappen kunnen de schade beperken, maar niet voorkomen. We kunnen vooraf meer investeren om overlast zoveel mogelijk tegen te gaan, maar we kunnen ook repareren wanneer het zover is. Dit soort keuzes staan centraal bij de waterschapsverkiezingen op 15 maart.”
Zuivering van rioolwater
In Nederland wordt ook steeds meer afval in het water gegooid of doorgespoeld. Daarmee wordt het voor de waterschappen steeds moeilijker om het water te zuiveren. Met meer dan 300 rioolwaterzuiveringinstallaties zuiveren de waterschappen al het rioolwater in Nederland. Maar liefst 8 van de 10 Nederlanders vindt dat we bewuster moeten omgaan met wat we door de gootsteen spoelen. Daartegenover wil 1 op de 10 Nederlanders liever extra investeren in zuiveren. En tot welk niveau moet water worden gezuiverd? Hier blijken de meningen over verdeeld. Twee derde van de Nederlanders kiest voor superschoon water. Een derde die vindt dat een beetje vervuiling erbij hoort. Jongere Nederlanders gaan vaak voor superschoon water (70 procent).
Invloed van het water op de inrichting van Nederland
De waterschapsbesturen hebben de komende jaren ook te maken met meer woningbouw. De waterschappen willen dat er bij nieuwe bouwplannen wordt nagedacht over de risico’s op wateroverlast en droogte. De meeste Nederlanders (8 van de 10) vindt dat het water bepaalt waar onze huizen komen. 1 op de 10 bouwt liever overal. Vooral Nederlanders onder de 40 jaar zeiden in het onderzoek relatief vaak dat er overal gebouwd moet kunnen worden.
De vergoeding voor algemeen bestuursleden van waterschappen wordt verhoogd van 545 naar 720 euro per maand. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koningsrelaties (BZK) komt daarmee tegemoet aan de bezwaren die er waren tegen de beperkte verhoging die eerder werd voorgesteld. BZK vindt de nieuwe vergoeding passend bij de werklast die bij deze functie hoort. Het voorstel moet nog wel voor advies voorgelegd worden aan de Raad van State.
Update 22 maart 2023: de vergoeding voor een lid van het algemeen bestuur is per 29 maart 2023 definitief verhoogd van 545,38 naar 719,94 euro per maand.
Bezwaren tegen eerder voorgestelde verhoging
Vorig jaar september stelde de minister van BZK een verhoging voor van 588 euro per maand. Deze verhoging kwam overeen met het advies dat het Adviescollege Rechtspositie Politieke Ambtsdragers aan de minister uitbracht. Het adviescollege sloot daarbij aan bij het voor de Statenleden gebruikte criterium. Bij dit criterium wordt uitgegaan van het gemiddelde van de vergoedingen voor raadsleden bij middelgrote gemeenten (60.000 tot 100.000 inwoners).
Motie Bisschop
De Tweede Kamer heeft bij de behandeling van de begroting 2023 van het ministerie van BZK een motie aangenomen van Kamerlid Bisschop (SGP). Daarin verzocht Bisschop de minister van BZK om te overleggen met onder meer de Unie van Waterschappen en de Vereniging Waterschapsbestuurders over een verhoging van de voorgestelde vergoeding. Met een royale vergoeding kunnen de bestuurders hun werk goed blijven doen.
Internetconsultatie
Ook via de internetconsultatie kwamen bezwaren tegen de beperkte verhoging naar voren. Op grond van deze bezwaren heeft BZK besloten om bij de vergoeding voor leden van algemene besturen van waterschappen uit te gaan van de vergoedingen voor raadsleden bij de 100.000+ gemeenten.
Unie vraagt aandacht voor toename werkzaamheden
Algemeen bestuursleden van de waterschappen doen dit werk meestal naast hun baan. Ze krijgen hiervoor geen salaris, maar een vergoeding. De waterschappen hebben door taakverzwaring en schaalvergroting inmiddels een begroting en een ambtelijk apparaat die vergelijkbaar zijn met die van middelgrote gemeenten. Daardoor is een algemeen bestuurslid meer tijd kwijt aan het bestuurswerk. Ook wordt er meer van zijn of haar capaciteiten gevraagd. Dat heeft de Unie bij de internetconsultatie naar voren gebracht.
Ministeries, gemeenten, provincies en waterschappen kunnen sinds januari 2023 gebruik maken van de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden (UDO). Deze toets bevat vragen over de uitvoerbaarheid van wet- en regelgeving.
Bijvoorbeeld: hoe kunnen gemeenten, provincies en/of waterschappen dit beleid goed uitvoeren? Sluit de taak aan op hun bestaande takenpakket en hun deskundigheid? En krijgen ze er genoeg middelen voor van de Rijksoverheid? Een ministerie moet de UDO samen met de betrokken overheden doorlopen.
Niet vrijblijvend
Zijn er voorstellen die de taken en bevoegdheden van gemeente-, provincie- en waterschapsbesturen raken? Dan moet hun oordeel worden gevraagd. En dan is het ook verplicht de gevolgen van het voorstel te beschrijven. Dit gaat over financiële gevolgen én over gevolgen voor de inrichting en werking van de overheden die door dat beleid worden geraakt.
Uitvoerbaarheid van beleid
De toets moet bijdragen aan de uitvoerbaarheid van beleid. De Unie van Waterschappen, IPO en VNG hadden bij de vorming van dit kabinet al aangegeven behoefte te hebben aan een uitvoeringstoets.
Sterk bestuur
De UDO is een van de onderdelen van de Actieagenda Sterk Bestuur, die minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties naar de Tweede Kamer heeft gestuurd.
Verbeteren van samenwerking
De Actieagenda bevat meerdere onderdelen die gericht zijn op het verbeteren van de samenwerking tussen Rijksoverheid en de decentrale overheden. Het bevat een geactualiseerde versie van de Code Interbestuurlijke Verhoudingen, waarin de overheden vastleggen hoe ze samenwerken. In het ontwikkelen van beleid helpt een nog op te zetten beleidskader decentraal bestuur bij het bepalen van welke overheid welke taak op zich neemt.
In het wetsvoorstel Wet op de politieke partijen (Wpp) worden bestaande en nieuwe regels voor politieke partijen gebundeld. Een belangrijk punt in de wet is dat lokale partijen van onder meer waterschappen subsidie krijgen. Het is nu mogelijk om inhoudelijk te reageren op het wetsvoorstel: het voorstel gaat 'in consultatie'.
Het doel van de Wpp is om de wettelijke kaders waarin partijen opereren te vernieuwen en vollediger te maken. Bij het stellen van deze regels wil de Wpp fundamentele rechten waarborgen. Denk aan de vrijheid van vereniging en de vrije uitoefening van het actieve en het passieve kiesrecht.
Subsidie voor lokale partijen
De grote winst van de wet is dat lokale partijen in waterschappen, provincies en gemeenten recht krijgen op subsidie. In de wet wordt voorgesteld om van 2024 tot 2027 in totaal 25 miljoen euro beschikbaar te stellen voor subsidie aan decentrale partijen. Deze regeling is 3 jaar geldig. Daarna volgt een evaluatie om te bepalen hoe de regeling een vervolg krijgt.
Openheid over financiën, donaties en schulden
In de beoogde wet staat ook dat alle politieke partijen open moeten zijn over hun financiën, donaties en schulden. Deze informatie moeten lokale partijen op hun eigen website publiceren. Daar moeten lokale partijen zich dus op voor bereiden.
Proces
De wet gaat nu 3 maanden in internetconsultatie. Daarna worden alle bijdragen gelezen en beoordeeld. Het rijk vraagt ook een advies aan de Raad van State. Daarna begint de behandeling van de wet in de Tweede Kamer en vervolgens in de Eerste Kamer. De regering streeft ernaar de wet op 1 januari 2024 in werking te laten treden.
Reactie op het wetsvoorstel
De Unie van Waterschappen heeft zich, samen met VNG, ingezet voor subsidie voor politieke partijen die meedoen aan lokale verkiezingen. Met dit wetsvoorstel wordt dat gerealiseerd. De Unie werkt aan een algemene reactie. Omdat dit alle partijen in de waterschapsbesturen raakt, roept de Unie hen op om te reageren op het wetsvoorstel.
Het initiatiefvoorstel-Bromet en De Groot over het schrappen van de geborgde zetels voor bedrijven in de waterschapsbesturen gaat in per 17 december 2022. Op 16 december verscheen de wet in het Staatsblad. Daarmee geldt de wet al voor de komende waterschapsverkiezingen van 15 maart 2023.
De Eerste Kamer nam het wetsvoorstel op 29 november aan. Na de stemmingen in de Eerste Kamer werd in de Tweede Kamer op 1 december een kort debat gehouden over de tijdige inwerkingtreding van het wetsvoorstel. Tijdens het debat werd een motie aangenomen die de regering verzoekt zorg te dragen dat het wetsvoorstel nog voor de aankomende waterschapsverkiezingen in werking treedt.
Staatsblad
Daarvoor moest het wetsvoorstel uiterlijk 16 december 2022 in het Staatsblad zijn gepubliceerd. Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat heeft die motie uitgevoerd met de publicatie van de wet in het Staatsblad.
Veranderingen
Met het oog op de komende waterschapsverkiezingen zijn dit de veranderingen:
De categorie bedrijven krijgt geen zetels meer in het algemeen bestuur.
De categorie ongebouwd krijgt 2 zetels in het algemeen bestuur.
De categorie natuurterreinen krijgt 2 zetels in het algemeen bestuur.
De omvang van het algemeen bestuur blijft gelijk totdat de provincies de reglementen hebben aangepast.
De verplichte geborgde zetel in het dagelijks bestuur van het waterschap vervalt.
In het Wetgevingsoverleg Water op 21 november stonden verschillende wateronderwerpen op de agenda. Op 29 november heeft de Tweede Kamer gestemd over de moties die ingediend zijn bij het Wetgevingsoverleg Water.
Er werden meerdere moties over de Kaderrichtlijn Water (KRW) ingediend. Hiervan zijn 2 moties aangenomen: de motie om innovaties voor de landbouw te toetsen op het doelbereik van de KRW en de motie over vervuiling vanuit andere landen mee laten wegen in de KRW. De Unie van Waterschappen is blij dat de eerste motie is aangenomen. Dit past goed bij het principe van water en bodem sturend en geeft aan dat er rekening gehouden moet worden met de waterkwaliteit bij (landbouw) innovaties. Bij de motie over het mee laten wegen van vervuiling vanuit andere landen, zien de waterschappen dat het belangrijk is dat zowel inzet van Nederland als buitenland nodig is om aan de KRW te voldoen. Deze motie kan dat mogelijk ondergraven.
Grondwateronttrekkingen
Ook zijn meerdere moties ingediend rondom het onderwerp grondwateronttrekkingen. De Tweede Kamer heeft ingestemd met één motie. In deze motie wordt de regering verzocht om in overleg met decentrale overheden te inventariseren of activiteiten waarbij grondwater wordt onttrokken een watervergunning vereisen, en hoeveel. De andere moties, over een vergunningplicht voor grondwaterputten en een vergunningplicht voor alle activiteiten met een negatief effect op het grondwaterpeil, zijn verworpen.
Zeespiegelstijging
Een motie van ChristenUnie om in het kennisprogramma Zeespiegelstijging de haalbaarheid van de ‘Hollandkering’ te onderzoeken is aangenomen. De Unie ziet dat dit goed binnen het kennisprogramma past. Het gaat om een verkenning van ‘zeewaarts’ uitbreiden vanwege een versnelde zeespiegelstijging.
