Het grondwatersysteem is uit balans.
Het watersysteem is namelijk de afgelopen decennia vooral geoptimaliseerd voor het afvoeren van water terwijl de druk op het grondwater toeneemt door intensiever gebruik en een veranderend klimaat. Overheden en maatschappelijke partners moeten deze uitdagingen samen aangaan; iedereen draagt een deel van de verantwoordelijkheid voor het grondwater. Voor goede samenwerking is een heldere, gemeenschappelijke visie nodig op de aanpak van grondwatervraagstukken en de rol van de waterschappen daarin.
Via sloten, meren, rivieren of als regenwater zakt water in de bodem. Dit water zakt tot het een niveau bereikt waar de bodem geen water doorlaat. Boven dit niveau is de grond ‘verzadigd’ en kan het geen water meer opnemen. De hoogte waar deze verzadiging optreedt, wordt het grondwaterpeil of de grondwaterstand genoemd. Het water onder de grondwaterstand noemen we grondwater.
Hoge of lage grondwaterstand
De grondwaterstand of het grondwaterpeil is niet overal even hoog. In het westen van Nederland kan de grondwaterstand enkele decimeters onder het maaiveld liggen, terwijl het in andere gebieden tientallen meters diep zit. Het kan dus wisselen in hoogte.
Verschillende factoren zijn van invloed op hoe diep het grondwater zit:
- de hoeveelheid regen die er valt,
- uit welke lagen de bodem bestaat
- hoeveel water deze lagen doorlaten,
- de afstand tot het oppervlaktewater,
- de waterdruk uit diepere bodemlagen,
- constructies onder de grond,
- lokale grondwaterwinningen.
Blijven controleren
Om de beperkte hoeveelheid grondwater te beschermen, controleren de waterschappen de grondwaterstand continu. Dit doen ze door de grondwaterstand te meten via een peilbuis. Hiervoor zijn over het hele land meetpunten.
Een te hoge grondwaterstand kan voor grondwateroverlast zorgen. Maar een te lage grondwaterstand kan leiden tot problemen als verdroging, inklinken van veengrond, schade aan funderingen, landbouwschade en uitdroging van gevoelige plantensoorten. Het is dus belangrijk om te zorgen voor een goede grondwaterbalans. De waterschappen streven hier zoveel mogelijk naar. Daarvoor is het belangrijk om de boven- en ondergrondse functies goed af te stemmen op het grondwatersysteem. Zo kan een lage grondwaterstand bij een waterschap aanleiding zijn voor een onttrekkingsverbod voor het beregenen van grasland.
Tijd voor actie
Kind: captions
Language: nl
00:00:13.419 –> 00:00:17.890
[Muziek] ja [Applaus] [Muziek]
nee [Muziek] [Applaus] [presentator]
00:00:21.920 –> 00:00:29.960
door klimaatverandering en hogere temperaturen
neemt de water vragen in nederland toe terwijl
00:00:29.960 –> 00:00:34.460
als gevolg van de droogte de beschikbaarheid
van water de het voorjaar en in de zomer juist
00:00:34.460 –> 00:00:40.910
afneemt hierdoor raken vraag en aanbod uit
balans en komt het watersysteem onder druk
00:00:40.910 –> 00:00:48.110
te staan we zien echter ook dat op jaarbasis
de neerslaghoeveelheid toeneemt er is op zich
00:00:48.110 –> 00:00:54.260
dus genoeg water alleen in altijd op het juiste
moment en op de juiste plaats dit betekent dat
00:00:54.260 –> 00:01:00.020
de waterschappen niet alleen prioriteit moeten
geven aan het aan en afvoeren van water maar
00:01:00.020 –> 00:01:06.080
ook aan het vasthouden en het opslaan van water
nou wat je hier dus ziet is dat de houdt ligt
00:01:06.080 –> 00:01:12.560
heel veel zand de beek was een meter diepe het
water ging als een gek weg houdt in gebracht zet
00:01:12.560 –> 00:01:18.950
je dan zand toegepast op de oever de stroming
namens zand mee heeft zo een plekje gegeven de
00:01:18.950 –> 00:01:25.700
beek kom daardoor omhoog en ging de hele omgeving
nat te maken in groot spons in groot en rem van
00:01:25.700 –> 00:01:30.530
het water en de helft van al het water in de
beek gaat niet meer mijn eerste ons weg maar
00:01:30.530 –> 00:01:37.160
kan in aan de ondergrond verdwijnen en voedt het
bos wanneer het droog is moet de landbouw meer
00:01:37.160 –> 00:01:43.190
sproeien want juist de lente en de zomer zijn
het groeiseizoen voor veel gewassen en ook in
00:01:43.190 –> 00:01:48.890
natuur heeft dan veel water nodig tel daarbij
op dat bij een hittegolf veel mensen massa en
00:01:48.890 –> 00:01:54.140
de zwembadjes in hun tuin vullen en je hebt een
behoorlijke piek in het water verbruiken maar wat
00:01:54.140 –> 00:02:01.700
betekent dit nu voor de grond watervoorraad en
wordt jaarlijks in totaal circa 1,1 miljard kuub
00:02:01.700 –> 00:02:10.040
grondwater onttrokken en 78 procent hiervan is
voor drinkwater 11 procent voor de industrie het
00:02:10.040 –> 00:02:17.720
aandeel beregening landbouw is in een gemiddeld
jaar circa 11 procent op jaarbasis maar dit kan
00:02:17.720 –> 00:02:24.770
in een droge jaar oplopen tot bijna 20 procent
om het aanbod en de vraag naar water in balans
00:02:24.770 –> 00:02:30.910
te houden is het nodig om wat je om trekt ook
weer aan te vullen de grootste bron voor die
00:02:30.910 –> 00:02:41.620
aanvulling komt uit de lucht als neerslag alleen
60 tot 70% van die neerslag verdampt en 65 tot 90
00:02:41.620 –> 00:02:48.130
procent van het neerslagoverschot verdwijnt via
afvoer via sloten en rivieren hoe kunnen we die
00:02:48.130 –> 00:02:54.310
grondwater vooraan beschermen en het schaarse
zoete water zo lang mogelijk vasthouden voor
00:02:54.310 –> 00:03:01.630
droge tijden elke druppel telt de waterschappen en
willen het regenwater zoveel mogelijk vasthouden
00:03:01.630 –> 00:03:08.770
waar het valt en infiltreren in de bodem daarvoor
hebben ze gezonde vitale bodems nodig herstel van
00:03:08.770 –> 00:03:15.160
de spons werking en ruimte om water op te vangen
dit is zeker een soort wapen tegen de droogte want
00:03:15.160 –> 00:03:21.490
deze natuur willen we goed nathouden en juist in
tijden van droogte wil je heb je daar een hoop
00:03:21.490 –> 00:03:27.310
water voor nodig dat hebben we nou goed ingericht
met deze pompen een vijzel brengen we het omhoog
00:03:27.310 –> 00:03:33.520
in het gebied en eenmaal in het gebied we gaan
er eerst door een helofytenfilter dat maakt het
00:03:33.520 –> 00:03:39.850
water nog wat schoner voor de natuur en dan
kan de natuur de van profiteren en ten tweede
00:03:39.850 –> 00:03:45.910
door zuinig om te gaan met water waterschappen
willen en bewustzijn we ondernemers en consumenten
00:03:45.910 –> 00:03:52.780
vergroten om water te besparen ook doen ze
onderzoek naar het hergebruik van restwater
00:03:52.780 –> 00:03:58.450
en de inzet van alternatieve bronnen we zijn nu
bezig met onderzoek waar we het op andere wijze
00:03:58.450 –> 00:04:04.090
gaan doen dat is de waterpik willen dus concept
water bricon om familie te zuiveren meer visies
00:04:04.090 –> 00:04:09.670
chemisch om zoveel mogelijk van alle stoffen die
in het rioolwater aanwezig zijn vast te houden
00:04:09.670 –> 00:04:15.640
in de staat waarin ze zitten zodat we ze kunnen
hergebruiken en en zeg maar tussen kunnen pas in
00:04:15.640 –> 00:04:20.860
circulaire economie nu zeg maar voeren met water
en zo snel mogelijk af naar de zee er wordt het
00:04:20.860 –> 00:04:26.200
is zout en dit kunnen we dus ook anders in zitten
en is een ja we meer water beschikbaar zoet water
00:04:26.200 –> 00:04:32.500
beschikbaar in deze vorm in onze leefomgeving
dus voor irrigatie besproeiing hearts moordwapen
00:04:32.500 –> 00:04:40.760
in tijden van droogte ten derde door water stuur
hem te laten zijn de waterschappen en het kabinet
00:04:40.760 –> 00:04:47.270
willen dat water bepaalt hoe de ruimte wordt
ingericht ze willen natuurlijke water systemen
00:04:47.270 –> 00:04:54.380
zoals beekdalen herstellen en veenweidegebieden
verlaten om bodemdaling en co2 uitstoot tegen te
00:04:54.380 –> 00:04:59.510
gaan we staan hier bij de groesbeek en van de
broekbeke die uit de stuwwal ontspringt en de
00:04:59.510 –> 00:05:04.520
naamgever is van de dorpen groesbeek staten we
moesten snel mogelijk het dorp uit wat we hebben
00:05:04.520 –> 00:05:10.970
gedaan samen met de omgeving de groesbeek helemaal
teruggebracht we natuurlijk ingericht en daardoor
00:05:10.970 –> 00:05:20.180
blijft het water veel langer vast gehouden in het
dorp zelf [Muziek] nou waterschappen en willen
00:05:21.050 –> 00:05:27.620
water nog beter vasthouden en verdelen en de vraag
en aanbod naar water beter in balans brengen door
00:05:27.620 –> 00:05:32.390
enerzijds water gebruikers te stimuleren
om zuiniger om te gaan met de beschikbare
00:05:32.390 –> 00:05:38.750
water en anderzijds de grond watervoorraad
te vergroten door water beter vast te houden
00:05:38.750 –> 00:05:44.150
en te burgeren ze willen hun kennis over het
grondwater systeem vergroten en onderzoeken
00:05:44.150 –> 00:05:51.140
hoe ze de grond watervoorraad optimaal kunnen
beschermen en de waterbalans kunnen herstellen
00:05:51.140 –> 00:05:55.370
de waterschappen willen ook beter inzicht
krijgen in de grondwateronttrekkingen en de
00:05:55.370 –> 00:06:02.240
grond waterbalans en deze onttrekkingen waar
nodig beter registreren en reguleren [Muziek]
Presentator zegt: “Door klimaatverandering en hogere temperaturen neemt de watervraag in Nederland toe, terwijl als gevolg van de droogte de beschikbaarheid van water in het voorjaar en in de zomer juist afneemt. Hierdoor raken vraag en aanbod uit balans en komt het watersysteem onder druk te staan. We zien echter ook dat op jaarbasis de neerslaghoeveelheid toeneemt. Er is op zicht dus genoeg water, alleen niet altijd op het juiste moment en op de juiste plaats. Dit betekent dat de waterschappen niet alleen prioriteit moeten geven aan het aan- en afvoeren van water, maar ook aan het vasthouden en opslaan van water.”
Je ziet een voorbeeld. Maarten Veldhuis van waterschap Vallei en Veluwe staat bij een beek en zegt: “Nou, wat je hier dus ziet, is dit er hout ligt, heel veel zand. De beek was een meter dieper. Het water ging daar als een gek weg. Hout ingebracht, zand toegepast op de oever. De stroming nam het zand mee en heeft het zelf een plekje gegeven. De beek kwam daardoor omhoog en ging de hele omgeving natter maken. Eén grote spons. Een grote rem van het water. En de helft van al het water in deze beek gaat niet meer benedenstrooms weg, maar kan hier naar de ondergrond verdwijnen en voedt het bos.”
Presentator zegt: “Wanneer het droog is, moet de landbouw meer sproeien. Want juist de lente en de zomer zijn het groeiseizoen voor veel gewassen. En ook de natuur heeft dan veel water nodig. Tel daarbij op dat bij een hittegolf veel mensen massaal de zwembadjes in hun thuis vullen en je hebt een behoorlijke piek in het waterverbruik. Maar wat betekent dat nu voor de grondwatervoorraad? Er wordt jaarlijks in totaal circa 1,1 miljard kuub grondwater onttrokken en 78 procent hiervan is voor drinkwater, 11 procent voor de industrie. Het aandeel beregening landbouw is in een gemiddeld jaar circa 11 procent op jaarbasis. Maar dit kan in een droog jaar oplopen tot bijna 20 procent. Om het aanbod en de vraag naar water in balans te houden, is het nodig om wat je onttrekt ook weer aan te vullen. De grootste bron voor die aanvulling komt uit de lucht als neerslag. Alleen 60 tot 70 procent van die neerslag verdampt en 65 tot 90 procent van het neerslagoverschot verdwijnt via afvoer, via sloten en rivieren. Hoe kunnen we die grondwatervoorraad beschermen en het schaarse zoete water zo lang mogelijk vasthouden voor droge tijden? Elke druppel telt. De waterschappen willen het regenwater zo veel mogelijk vasthouden waar het valt en infiltreren in de bodem. Daarvoor hebben ze gezonde, vitale bodems nodig, herstel van de sponswerking en ruimte om water op te vangen. En ten tweede door zuinig om te gaan met water. Waterschappen willen het bewustzijn bij ondernemers en consumenten vergroten om water te besparen. Ook doen ze onderzoek naar het hergebruik van restwater en de inzet van alternatieve bronnen.”
Je ziet een voorbeeld. Frans Visser van waterschap Vallei en Veluwe staat op een rioolwaterzuivering en zegt: “We zijn nu bezig met een onderzoek waar we het op een andere wijze gaan doen. Dat is de Waterfabriek Wilp. Dat is het concept Waterfabriek om op een andere manier te zuiveren, meer fysisch-chemisch, om zoveel mogelijk van alle stoffen die in het rioolwater aanwezig zijn vast te houden in de staat waarin ze zitten, zodat we ze kunnen hergebruiken en ze toe kunnen passen in de circulaire economie. Nu voeren we het water zo snel mogelijk af naar de zee. Dan wordt het zout. Dit kunnen we dus ook anders inzetten. Dan hebben we meer zoet water beschikbaar in directe vorm in onze leefomgeving. Dus voor irrigatie, besproeiing. Een hartstikke mooi wapen in tijden van droogte.”
Presentator zegt: “Ten derde, door water sturend te laten zijn. De waterschappen en het kabinet willen dat water bepaalt hoe de ruimte wordt ingericht. Ze willen natuurlijke watersystemen, zoals beekdalen, herstellen en veenweidegebieden vernatten om bodemdaling en CO2-uitstoot tegen te gaan.”
Je ziet een voorbeeld. Karin Oosters van waterschap Rivierenland staat op een brug en zegt: “We staan hier bij de Groesbeek, één van de bronbeken die uit de stuwwal ontspringt en de naamgever is van het dorp Groesbeek. Het water moet zo snel mogelijk het dorp uit. Wat we hebben gedaan is samen met de omgeving de Groesbeek helemaal teruggebracht. We hebben hem natuurlijk ingericht en daardoor wordt het water veel langer vastgehouden in het dorp zelf.”
In beeld verschijnt de tekst ‘Wat Waterschappen Willen’.
Presentator zegt: “Waterschappen willen water nog beter vasthouden en verdelen. En de vraag en het aanbod van water beter in balans brengen door enerzijds watergebruikers te stimuleren om zuiniger om te gaan met het beschikbare water en anderzijds de grondwatervoorraad te vergroten door water beter vast te houden en te bufferen. Ze willen hun kennis over het grondwatersysteem vergroten en onderzoeken hoe ze de grondwatervoorraad optimaal kunnen beschermen en de waterbalans kunnen herstellen. De waterschappen willen ook beter inzicht krijgen in de grondwateronttrekkingen en de grondwaterbalans. En deze onttrekkingen waar nodig beter registreren en reguleren.”
In 2018 had Nederland een extreem droge zomer. Ook 2019 en 2020 waren heel droog. In deze jaren is de grondwaterstand flink gedaald. Door het natte voorjaar van 2021 lijkt de grondwaterstand zich in het grootste gedeelte van Nederland te hebben hersteld. Maar de waterschappen kunnen niet vertrouwen op het weer. Er is een watertransitienodig. Het traditionele watersysteem moet plaatsmaken voor een nieuw en duurzaam systeem waarbij water niet zo snel mogelijk naar het riool of de zee gaat, maar de kans krijgt om in de bodem te zakken als grondwater. Hiervoor werken de waterschappen samen met drinkwaterbedrijven en boeren.
Actueel grondwaterpeil
Meer informatie over de actuele grondwaterstanden in Nederland? Kijk dan naar het droogteportaal.
Wat doet de Unie van Waterschappen?
De Unie van Waterschappen ziet dat grondwater het waterbeheer beïnvloedt en dat er in de ondergrond en bodem kansen liggen om dit waterbeheer te verbeteren. Daarom werkt de Unie samen met andere overheden aan het versterken van het gezamenlijke grondwaterbeheer en zal de Unie, samen met de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) aansluiten bij het landelijke kennisnetwerk voor bodem, grondwater en ondergrond, zodat de verbinding kan worden gelegd tussen de kennisvragen van nu en de beleidsopgaven van morgen.