Om Nederland veilig en bewoonbaar te houden is het noodzakelijk dat water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes.
Klimaatverandering leidt tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met toenemende periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte voor water nodig.
Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot. Er zijn ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste begin bij die keuzes betrokken worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten, maar moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat.
Het afwegen van het waterbelang moet daarom minder vrijblijvend worden. Dat kan bijvoorbeeld door toekomstbestendige bouwvoorschriften op te nemen in het Bouwbesluit. Zo zorgen we ervoor dat huishoudens straks niet worden opgezadeld met grote schade door extreem weer.
Water en ruimtelijke ordening
Het klimaat verandert. De zeespiegel stijgt en we krijgen nu al vaker te maken met extreme hoosbuien. Voor langere periodes van droogte zouden we juist meer water willen vasthouden. Hierdoor vraagt water steeds meer ruimte en juist van die ruimte is vandaag de dag schaars. Er is ruimte nodig voor een miljoen nieuwe woningen om de woningnood op te lossen. Er is ruimte nodig voor zonnepanelen en windmolens om de klimaatdoelen te halen. Er is ruimte voor de natuur en landbouw nodig om de stikstofproblematiek het hoofd te bieden. Allemaal heel belangrijk, maar wanneer je ruimte voor water vergeet en het land overstroomt of verdort, valt al het andere letterlijk en figuurlijk in het water.
Water meewegen in planvorming
Hoewel de ruimtelijke ordening in handen is van gemeenten, provincies en het Rijk, vormen de waterschappen belangrijke partners. Water is een belangrijke randvoorwaarde bij de ruimtelijke inrichting, bijvoorbeeld bij locatiekeuze voor woningbouw of voor de keuze voor bepaalde teelten in de landbouw. Waterschappen zetten hun expertise in bij de beslissingen over ruimtelijke ordening. Daarvoor is het van belang dat ze in een vroeg stadium betrokken zijn bij het opstellen van ruimtelijke plannen en besluiten.
Een instrument daarvoor is de Weging van het Waterbelang, voorheen de Watertoets. Hierbij gaan een initiatiefnemer van een ruimtelijk plan en de waterbeheerder met elkaar in gesprek over een evenwichtige weging van water bij de planvorming. Een ander instrument is de klimaatstresstest, die laat zien hoe kwetsbaar een gebied is voor extreme neerslag, hitte, droogte of overstroming.
Daarnaast zijn er volgens de waterschappen nog meer manieren om klimaatbestendige woningbouw minder vrijblijvendheid te maken. Voorbeelden hiervan zijn het handhaven van het verplicht afkoppelen van regenwater, de herziening van de Beleidslijn Grote Rivieren en een waterlabel voor woningen.
Landelijke kaders
In feite biedt het water- en bodemsysteem het kader voor de inrichting en het gebruik van de ruimte in Nederland. De waterschappen pleiten ervoor dat die sturende rol van water en bodem verankerd wordt in landelijke wetgeving en regionale afspraken in de gebiedsprogramma’s van het Nationaal Programma Landelijk Gebied. De waterschappen blijven daar bij het Rijk op aandringen.
Ruimte vrijhouden voor water
De droge zomers van afgelopen jaren hebben geleerd dat we water beter en langer vast moeten houden om schade en overlast door droogte te beperken. We zien ook dat er op jaarbasis records in neerslaghoeveelheden worden verbroken. De ruimtelijke puzzel die door de transitie van het landelijk gebied en de woningbouwopgave is ontstaan biedt daarom een kans om ruimte te reserveren voor het bergen van water. Dit zorgt voor droge voeten bij piekbuien en biedt de mogelijkheid om water beter op te slaan richting drogere tijden. Op die manier hoeft er ook minder schaars water onttrokken te worden.
Wat doet de Unie van Waterschappen?
- De Unie van Waterschappen stimuleert waterschappen om hun expertise in te zetten bij beslissingen over ruimtelijke inrichting en omgevingsbeleid. Ook zorgt de Unie ervoor dat de nationale partners de waterschappen beter betrekken bij gebiedsprocessen.
- De Unie van Waterschappen zet zich in voor een betere verbinding tussen ruimte en water door partijen bij elkaar te brengen. Zo is er een leerkring Omgevingsagenda georganiseerd voor de waterschappen.
- Vanuit het betrekken van nationale partners en het Interbestuurlijke Programma (IBP) heeft de Unie van Waterschappen ook een bijdrage aan de Nationale Woonagenda geleverd. Hierin staat nu dat nieuwbouwwoningen klimaatbestendig moeten worden opgeleverd.
- De Unie van waterschappen is nauw betrokken bij het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie, waarin samen met andere overheden gewerkt wordt aan het klimaatbestendig en waterrobuust inrichten van Nederland.
> Bekijk hier onze aanpak: ‘Water en bodem sturend, hoe dan?’ De oogst van de Watertop 2024