PFAS moet bij de bron worden aangepakt.
De Unie van Waterschappen maakt zich zorgen over de aanwezigheid en verspreiding van PFAS in het milieu. De enige manier om PFAS aan te pakken is aanpak aan de bron, dus bij de producent. Uiteindelijk moet het doel zijn: de uitstoot van PFAS naar nul. Daarom pleiten wij nadrukkelijk voor een Europees totaalverbod op PFAS.
Wat zijn PFAS?
PFAS is de afkorting van poly- en perfluoralkylstoffen. Hieronder vallen duizenden verbindingen van stoffen die door de mens zijn gemaakt. De stoffen worden voor allerlei toepassingen gebruikt, bijvoorbeeld in de antiaanbaklaag van pannen, (regen)kleding, bakpapier, blusschuim, cosmetica en nog veel meer. PFAS zijn daar heel handig voor, want de stoffen zijn onder andere water-, vet- en vuilafstotend.
Wat maakt PFAS gevaarlijk?
Inmiddels weten we dat PFAS kankerverwekkend zijn en gevolgen hebben voor de gezondheid. Daarom behoren ze tot de Zeer Zorgwekkende Stoffen (ZZS). Bovendien zijn de stoffen ontzettend mobiel, waardoor ze overal in Nederland worden aangetroffen en niet alleen op plekken waar de stoffen zijn geloosd. En omdat de stoffen niet slechts op 1 locatie voorkomen, zijn ze minder goed uit water en bodem te verwijderen. Ook zijn de stoffen persistent, wat betekent dat ze niet of nauwelijks afbreekbaar zijn. En ze zijn bioaccumulerend. Dat betekent dat de stoffen zich ophopen in het milieu en in planten, mensen of dieren.
Een advies van het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) van september 2020 stelt dat de PFAS-stoffen nog schadelijker zijn dan eerder gedacht. Het RIVM adviseert om de totale hoeveelheid PFAS die mensen gedurende hun leven binnenkrijgen via voeding en drinkwater verder omlaag te brengen. Het RIVM onderzoekt of dit ook gevolgen heeft voor de huidige PFAS-normen voor oppervlaktewater.
Hoe komen PFAS in het milieu terecht?
PFAS komen gemakkelijk in het milieu terecht. Bijvoorbeeld door lozingen van bedrijven die producten maken waarbij PFAS worden gebruikt. Dat kan in Nederland zijn, maar ook in het buitenland, waarna de stoffen via het water en de lucht naar Nederland verplaatsen. Maar ook door kleding met PFAS te wassen of bij het afwassen van pannen komen PFAS via het afvalwater in het milieu terecht.
Hierdoor komen PFAS overal in Nederland voor in de grond, oppervlaktewater en grondwater. Zelfs in het drinkwater, al zijn dit zulke kleine hoeveelheden dat het nog steeds veilig is om te drinken.
PFAS-crisis 2019
In januari 2019 legden verschillende waterschapen hun baggerwerkzaamheden stil omdat er PFAS in de bodem bleken te zitten. Dat deden ze uit voorzorg. In de zomer van 2019 stelde het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat tijdelijke normen vast: grond of bagger mocht maar een bepaalde hoeveelheid PFAS bevatten om verplaatst te worden. Het hele land werd met deze PFAS-problematiek geconfronteerd, omdat er overal PFAS werden aangetroffen. Dat leidde ertoe dat veel bouwwerkzaamheden stil kwamen te liggen.
Alle waterschappen werden hierdoor geraakt, omdat ze niet meer konden baggeren. Baggeren zorgt voor een betere doorstroming, minder stankoverlast en een betere waterkwaliteit. Maar die uitgegraven bagger moet ergens heen en het afvoeren kon door de nieuwe normering niet meer.
In juli 2020 kwam er een aanpassing van het Tijdelijk Handelingskader PFAS, met verruiming van de regels. Hierdoor konden de waterschappen hun baggerwerkzaamheden weer oppakken. Ook zijn er Rijksdepots opengesteld waar waterschappen hun met PFAS vervuilde bagger kunnen storten. Eind 2021 is het handelingskader PFAS gepubliceerd waarin de laatste onderzoeken naar onder andere uitloging (het oplossen van stoffen in water) van PFAS zijn verwerkt. Dit heeft niet geleid tot grote aanpassingen of aanscherping van de reeds geldende normen.
Wat betekent bronaanpak?
Toch betekent dat niet dat daarmee de PFAS-crisis volledig is opgelost. De waterschappen willen dat er een verbod komt op alle PFAS. Zij pleiten voor een bronaanpak: voorkomen dat de stoffen in het milieu komen. Bijvoorbeeld door producenten de stof te laten vervangen door een veiliger stof.
Onderzoeken
Er lopen verschillende onderzoeken om de bronnen en routes van PFAS beter in beeld te krijgen en aan te kunnen pakken. De waterschappen werken mee aan deze onderzoeken. In 2021 verscheen bijvoorbeeld het onderzoek van STOWA naar PFAS op de rioolwaterzuiveringen.
Richting een verbod
Nederland werkt samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen aan een Europees PFAS-verbod. Zij hebben hiervoor in juli 2021 een officieel voorstel ingediend bij de Europese Unie. Bijzonder aan dit voorstel is dat alle schadelijke PFAS-stoffen voor het eerst in één keer verboden worden. Zo wordt voorkomen dat de ene schadelijke PFAS wordt vervangen door een andere die later ook weer schadelijk blijkt. Het voorstel biedt wel ruimte voor uitzondering van toepassingen die als onmisbaar worden gezien. Het streven is dat de restrictie nog vóór 2025 in werking treedt.
De Unie van Waterschappen is blij met deze actie van deze lidstaten, maar vindt het niet ver genoeg gaan. De Unie pleit voor een totaalverbod op PFAS.
Totdat er een verbod in werking treedt, beperken andere maatregelen de uitstoot. Zo zijn de afgelopen jaren steeds strengere eisen gesteld aan het gebruik van sommige PFAS. Ook geldt er al een verbod op PFOA en PFOS, 2 stoffen die behoren tot de PFAS-groep.
Wat doet de Unie van Waterschappen?
Waterschappen kijken kritisch bij vergunningaanvragen op de aanwezigheid van ZZS en PFAS. En zorgen dat lozingsvergunningen actueel zijn.
De Unie van Waterschappen en de waterschappen doen zelf onderzoek naar de aanwezigheid en herkomst van PFAS in oppervlaktewater. Ook delen zij hun kennis en werken mee aan onderzoeken van andere organisaties en koepels. Verder hebben vertegenwoordigers van waterbeheerders, het Rijk, provincies, gemeenten, Omgevingsdiensten, de drinkwatersector en de chemische industrie bestuurlijke afspraken gemaakt om samen meer grip en regie te krijgen op het voorkomen van Zeer Zorgwekkende Stoffen zoals PFAS in het milieu.
