Microplastics in water

Microplastics vind je overal, zelfs in ons eten en drinken. Ze breken nauwelijks af in het milieu en lossen ook niet op in water. Hoe schadelijk ze zijn voor mens, dier en milieu, is nog niet precies duidelijk. Maar waterschappen proberen wel te voorkomen dat microplastics in het oppervlaktewater terechtkomen.
Standpunt:

Microplastics horen niet thuis in het water.

Er moet meer duidelijkheid komen over of microplastics schadelijk zijn voor mens en milieu. De waterschappen willen daarom dat er meer wordt ingezet op onderzoek naar betrouwbare bemonstering en analysemethoden. Daarmee willen we meer inzicht krijgen in de aanwezigheid van microplastic in het milieu.

De waterschappen vragen het Rijk om werk te maken van het verminderen van de belangrijkste routes van microplastics naar het oppervlaktewater zoals zwerfvuil, slijtage van bandenslijpsel en verf, toegevoegde microplastics aan cosmetica en microplastics in kleding.

Ook moeten de maatregelen uit de Single Use Plastic Strategie goed in het Nederlands beleid worden verankerd. Zoals het verbod op plastic producten voor eenmalig gebruik.

Het gebruik van producten waar nog geen zicht is op alternatieven, moet op een duurzamer manier worden verminderd. Andere soorten plastic moeten zoveel mogelijk worden ingezameld en hergebruikt.

Wat zijn microplastics?

Microplastics zijn stukjes plastic met een maximale omvang van 5 millimeter, waarbij de hele kleine deeltjes (≤ 100 nanometer) ook wel nanoplastics worden genoemd. Microplastics breken nauwelijks af in het milieu en zijn slecht, tot zeer slecht, wateroplosbaar. Hoe ontstaan microplastics? Er zijn twee soorten microplastics: secundaire en primaire. Secundaire microplastics ontstaan door slijtage van grotere plastic- en rubberproducten, bijvoorbeeld zwerfvuil of slijtage van autobanden. Primaire microplastics zijn als zodanig geproduceerd en komen bijvoorbeeld voor in cosmeticaproducten, zoals shampoo, gezichtscrème of tandpasta. Deze microplastics, of microbeads, hebben namelijk een scrub-effect.

Zwerfvuil grootste bron microplastics

De grootste bron van microplastics is zwerfvuil, gevolgd door:

  • Slijtage van banden;
  • Wassen van synthetische kleding in de wasmachine;
  • Verfdeeltjes, o.a. bij het verfproces (schuren, reinigen) maar ook verweerde verf waardoor deeltjes in het regenwater terechtkomen;
  • Plasticrecycling, waarbij o.a. in het productieproces recyclingkorrels onbedoeld in het milieu komen door ongelukken en onzorgvuldig handelen tijdens transport en/of productie van plastic producten;
  • Scrubdeeltjes in cosmetica;
  • Kunstgrasvelden: door slijtage kunstgras en rubber door granulaat uit kunstgrassportvelden;
  • Schurende schoonmaakmiddelen.

Hoe komen microplastics in het water?

Er zijn 2 routes waarop microplastics in het oppervlaktewater terechtkomen:

  • Direct: microplastics komen in het water via stukken plastic zwerfvuil, dat onder invloed van slijtage en UV licht in kleinere stukjes uiteenvalt. Verder komen microplastics door slijtage van autobanden via de lucht en regenwater in het oppervlaktewater terecht.
  • Via het riool en de rioolwaterzuivering: bij de rioolwaterzuivering komen microplastics binnen via het water dat van de weg het riool in stroomt en via huishoudelijk afvalwater. Tijdens het zuiveringsproces kunnen de waterschappen veel (76-99%) microplastics uit het water filteren. De microplastics die niet verwijderd kunnen worden, komen door lozing van het gezuiverde water alsnog in het oppervlaktewater terecht.

Hoeveel microplastics zitten in het water?

Bij metingen in Nederlands zoet water bleken er tussen 50 en 200 microplastic deeltjes per liter aanwezig. In het water dat rioolwaterzuiveringen loosden op het oppervlaktewater, zaten rond de 300 deeltjes. Na regenval waren dit zelfs 1500 deeltjes per liter. In de oceanen zitten in ieder monster enkele tot tientallen deeltjes per liter. Dat bleek uit onderzoek van de Wageningen University en Universiteit Utrecht in het TRAMP-project.

Hoe schadelijk zijn microplastics in oppervlaktewater?

Microplastics zijn een kunstmatig product en horen daarom niet in het oppervlaktewater thuis. Er is nog geen goed beeld welke effecten een langdurige of levenslange blootstelling aan microplastics en hun additieven hebben voor mens en dier. Uit onderzoeken blijkt wel dat nanoplastics zijn aangetoond in de voedselketen. Nanoplastics worden door watervlooien geconsumeerd en komen zo in de voedselketen terecht. Dit heeft nadelige invloed op het gedrag van vissen. Micro-organismen kunnen zich hechten aan microplastics. Vervolgens verspreiden deze microplastics zich, waardoor de hieraan gehechte micro-organismen op locaties komen waar ze niet thuishoren. Dit kan leiden tot disbalans in het ecosysteem.

Zijn microplastics slecht voor je gezondheid?

Via lucht, water of ons eten komen microplastics in ons lichaam. Het is alleen nog niet bekend hoe ongezond dit precies is en hoe lang het duurt of ons lichaam klachten ontwikkelt. Verder onderzoek zal moeten uitwijzen hoe ons lichaam exact op microplastics reageert.

En hoe zit dat bij dieren? Microplastics kunnen spijsverteringskanaal van kleine (water)diertjes verstoppen. Hierdoor kunnen ze minder honger krijgen en hun eetgedrag veranderen, wat ernstige gevolgen kan hebben voor groei van organismen. Ook hechten microplastics zich aan de huid van dieren, waardoor giftige additieven van microplastics zich ophopen in vet en weefsel van dieren. Maar ook hiervan is nog niet bekend welke effecten een langdurige of levenslange blootstelling aan microplastics en hun additieven hebben voor mens en dier.

Wat doen de waterschappen?

De waterschappen proberen door monitoring duidelijkheid te krijgen welke stoffen in welke concentraties voorkomen in het oppervlaktewater, om zo beter inzicht te krijgen in de ernst van de problemen.

Een van de manieren waarop waterschappen microplastics tegengaan, is de aanpak van zwerfvuil. Het gaat dan om voorkomen dat zwerfvuil in het milieu terechtkomt en om het verwijderen van stukken plastic die toch in het oppervlaktewater terecht zijn gekomen. Daarnaast vangen waterschappen bij krooshekken ook stukken plastic. Verder dragen waterschappen bij aan onderzoeken naar afvangsystemen, zoals de Great Bubble Barrier, en methoden voor het afvangen van microplastics in textiel. Ook stimuleren ze zwerfvuilopruimacties.

Wat doet de Unie van Waterschappen?

Als het gaat om microplastics die onder meer vrijkomen bij het afbreken van plastic afval is een beleid gewenst dat gericht is op vermindering van zwerfafval. De Unie van Waterschappen lobbyt in politiek en bestuurlijk Den Haag om dit beleid op de agenda te krijgen. De Unie pleit voor het principe om aan de bron te zuiveren. Want wat niet in het water komt, hoeft er ook niet uit.

Vanuit de intentieverklaring Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater is de Unie alliantiepartner bij de acties op het gebied van het voorkomen van microplastics. De Unie levert een bijdrage aan het formuleren van nationale vervolgstappen voor maatregelen voor de bronnen en zet in op OSPAR-maatregelen voor een ketenaanpak van bronnen van microplastics. OSPAR is een internationale zeeconventie ter bescherming van de Noord-Atlantische Zeekust waarbij 15 Europese landen en de Europese Unie zijn aangesloten, waaronder Nederland. OSPAR start een traject gericht op besluitvorming over mogelijke maatregelen die de OSPAR-landen samen kunnen nemen om de emissies van microplastics te beperken en dit op de Europese agenda te zetten.