Hoe zijn de waterschappen bestuurlijk ingericht?
De waterschappen zijn de oudste democratische instellingen van Nederland en bestaan al sinds de 13e eeuw. Veilige dijken, schoon en voldoende water zijn zo belangrijk dat de verantwoordelijkheid bij een zelfstandig bestuur ligt..
De waterschappen zijn zogenaamde functionele besturen omdat de waterschappen alleen specifieke taken uitoefenen bij het waterbeheer. Toch wijken ze af van andere functionele besturen, zoals de politie. Daarom staan ze apart vermeld in de Grondwet (art. 133). Daarnaast kent de Grondwet in Nederland drie algemene bestuurslagen: het Rijk, provincies en gemeenten. Dit zijn besturen die over allerlei algemene zaken binnen hun gebied gaan. Het bestuur van een waterschap bepaalt wat er gebeurt met het water in de regio. Ieder waterschap heeft zowel een algemeen bestuur als een dagelijks bestuur. De dijkgraaf of watergraaf is de voorzitter van het waterschap. Hij is geen lid van het algemeen bestuur, maar wel van het dagelijks bestuur en zit de vergaderingen van het algemeen bestuur voor.
Algemeen bestuur
Als hoogste, democratisch gekozen orgaan stelt het algemeen bestuur het beleid en de regels met betrekking tot de taken van het waterschap vast. Het algemeen bestuur is te vergelijken met de gemeenteraad van een gemeente. Dit bestuur bepaalt ook de hoogte van de waterschapsbelasting. En vervolgens waar dat geld aan wordt besteed. Ook controleren zij of het dagelijks bestuur het beleid goed uitvoert.
Het algemeen bestuur bestaat uit 18 tot 30 leden. De precieze omvang wordt bepaald door de provincie waarin het betreffende waterschap ligt en hangt af van de grootte van het waterschap. De meeste bestuursleden in het algemeen bestuur vertegenwoordigen het algemeen belang. Een kleiner deel van de bestuursleden vertegenwoordigt specifieke belangen. De leden die algemene belangen vertegenwoordigen worden om de vier jaar gekozen via de waterschapsverkiezingen. De bestuursleden die specifieke belangen vertegenwoordigen worden benoemd door de belangenorganisaties van natuurbeheerders en agrariërs. Dat worden geborgde zetels genoemd. Deze beide categorieën kunnen ieder twee vertegenwoordigers in het waterschapsbestuur benoemen (in totaal kent een algemeen bestuur dus vier geborgde zetels).
Dagelijks bestuur
Het dagelijks bestuur zorgt ervoor dat de plannen van het algemeen bestuur worden uitgevoerd. Daarmee is het dagelijks bestuur te vergelijken met het college van burgemeester en wethouders van een gemeente. Het dagelijks bestuur bestaat uit de dijkgraaf en ongeveer vier tot zes bestuursleden, die worden gekozen uit het algemeen bestuur.
Dijkgraaf of watergraaf
De dijkgraaf is de voorzitter van het waterschap, vergelijkbaar met de rol van een burgemeester bij een gemeente. Bij sommige waterschappen heet dit een watergraaf (als er geen primaire dijken in het waterschapsgebied liggen). De dijkgraaf wordt benoemd door de regering voor een periode van zes jaar. De dijkgraaf zit de vergaderingen van het algemeen bestuur voor maar heeft daarin geen stemrecht en mag dus niet meebeslissen over het beleid van het waterschap. In het dagelijks bestuur heeft hij of zij wel stemrecht.
Wat doet de Unie van Waterschappen?
Klimaatverandering, zeespiegelstijging, toenemende weersextremen en nieuwe technologieën zorgen ervoor dat de waterschappen flexibel moeten zijn en moeten anticiperen op nieuwe situaties. Als vereniging van alle 21 waterschappen in Nederland ontwikkelt de Unie visies, strategieën en werkwijzen om samen te werken aan droge voeten, schoon water en voldoende water. De Unie van Waterschappen heeft hiervoor een bestuurlijke organisatie ingericht. Die bestaat uit de ledenvergadering, het bestuur en een aantal commissies en werkgroepen.
De Unie richt zich op de volgende taken:
- Vertegenwoordigen van de waterschappen in het nationaal en internationaal speelveld;
- Fungeren als spreekbuis van de waterschappen;
- Lobbyen voor en belangen behartigen van de waterschappen bij onder andere de Tweede Kamer, de verschillende ministeries en bij de Europese instellingen in Brussel;
- Stimuleren van kennisuitwisseling en bieden van een platform voor samenwerking.
Ledenvergadering
Het hoogste orgaan van de Unie van Waterschappen is de algemene ledenvergadering. Ieder waterschap is vertegenwoordigd in de ledenvergadering en bepaalt voor zich wie het waterschap formeel vertegenwoordigt. De ledenvergadering vergadert doorgaans vier keer per jaar. Daarbij gaat het onder andere over het vaststellen van de begroting voor de Unie en worden visies vastgesteld voor langjarige onderwerpen.
Bestuur
De ledenvergadering benoemt de leden van het bestuur van de Unie. Het Uniebestuur vormt het dagelijks bestuur van de vereniging, de ledenvergadering vormt het algemeen bestuur. Het dagelijks bestuur vergadert ongeveer tien keer per jaar en telt zes leden. De leden van het bestuur worden benoemd voor een periode van drie jaar, met de mogelijkheid tot eenmalige herbenoeming van drie jaar.
Elk bestuurslid heeft een eigen portefeuille met onderwerpen en is voorzitter van een commissie. Het Uniebestuur stelt een bestuursprogramma op voor de periode van hun bestuur. Hierin staat de visie van het bestuur voor de vereniging. Het Uniebestuur staat in nauw contact met de waterschappen.
Commissies en werkgroepen
Behalve de ledenvergadering en het bestuur spelen ook de commissies van de Unie een belangrijke rol in het bestuurlijk beleid. In de commissies -momenteel kent de Unie er zes – zitten vertegenwoordigers vanuit ieder waterschap (dagelijks bestuursleden of voorzitters). De commissies worden voorgezeten door de portefeuillehouders vanuit het Uniebestuur.
De Uniecommissies zijn de spil in het bepalen van gezamenlijke standpunten op hun beleidsterreinen. Door de Uniecommissies worden besluiten genomen rond kort(er)durende onderwerpen. Het gaat meestal om onderwerpen waarover de waterschappen al hun visie hebben gevormd, maar waarbij nog verdere uitwerking nodig is. De commissies worden voorbereid en geadviseerd door een groot aantal ambtelijke werkgroepen. Hier nemen waterschapsmedewerkers aan deel.
Afhankelijk van de grootte van een onderwerp en eventuele (grote) financiële consequenties, worden de besluiten genomen door de commissies of door de ledenvergadering.
Waarom deze structuur?
Dankzij deze structuur weet de Unie goed wat er bij haar leden-waterschappen leeft. Om de Unie goed te laten functioneren als vereniging is het van belang dat besluitvorming en de uitkomsten daarvan ook gedragen worden door de waterschappen. Daarom is het belangrijk dat alle waterschappen in de Uniecommissies vertegenwoordigd zijn. En dat helder is op welk moment in welk gremium (ledenvergadering, commissie of werkgroep) een bepaald onderwerp aan de orde komt. Tegelijkertijd is het gewenst dat standpunten binnen een betrekkelijk korte tijd tot stand komen. Het in Den Haag gevestigde Uniebureau (ca. 80 fte) functioneert als secretariaat van de vereniging en is tevens het uitvoerende apparaat ervan.