De funderingsproblematiek maakt duidelijk hoe belangrijk het is om het water- en bodemsysteem uitgangspunt te laten zijn bij locatiekeuzes en inrichtingsmaatregelen.
- Waterschappen willen dat medeoverheden in hun ruimtelijke plannen nadrukkelijk aandacht besteden aan de effecten op de grondwaterbalans, zodat ook het grondwater meer sturend wordt in ruimtelijke ontwikkelingen.
- Waterschappen willen dat bij verstoring van het grondwatersysteem de balans zo snel mogelijk hersteld wordt. Dit vergt bijvoorbeeld meer infiltratie in de bodem waar die verdicht of afgedekt is en vraagt om het vernatten van kwetsbare gebieden om het systeem robuuster te maken.
- Waterschappen willen dat er meer grondwater wordt vastgehouden en minder wordt afgevoerd en onttrokken rond verdrogingsgevoelige gebieden.
- De waterschappen willen een goede transparante informatievoorziening. Ze stellen daarom voor om een water- of klimaatlabel voor huizen te introduceren. Dit label waarschuwt voor risico’s als overstromingen, droogte en funderingsproblematiek.
Hoe wordt funderingsproblematiek veroorzaakt?
Veelal is er een combinatie van factoren die de schade veroorzaakt:
- Dalende of stijgende grondwaterstanden, door bijvoorbeeld langere perioden van droogte, peilbeheer, wisselende neerslaghoeveelheden, onttrekkingen of lekkages van riolering.
- De aanleg of aanpassing van infrastructuur en bebouwing in een gebied. Denk aan effecten van graafwerkzaamheden.
- Trillingen of aardbevingen, veroorzaakt door mijnbouw of delfstoffenwinning.
- Bodemdaling.
- Slechte fundering of het ontbreken van fundering in naoorlogse woningbouw.
Welke van deze oorzaken geldt bij een gebouw met funderingsschade, moet blijken uit funderingsonderzoek.
Waardoor zakt het grondwaterpeil? En hoe kun je dit voorkomen?
Een dalende grondwaterstand is dus een van de oorzaken van funderingsproblematiek. In tijden van langdurige droogte is het onvermijdelijk dat de grondwaterpeilen wegzakken. Dit komt doordat er minder oppervlaktewater beschikbaar is. Een robuuste wateromgeving kan dit proces vertragen. In zo’n systeem houden we water langer vast, waardoor we beter zijn voorbereid op lange periodes van droogte.
Het dalen van grondwaterpeilen is ook te reduceren door te zorgen voor voldoende infiltratiemogelijkheden van de bodem. Hierdoor wordt verharding zoveel mogelijk tegen gegaan. De bewoner hier zelf ook een rol te spelen als waterbeheerder van zijn eigen perceel. Door droogte, maar ook door industriële onttrekkingen in een gebied kan de grondwaterstand dalen. De waterschappen hebben dan geen kraantje om grondwater aan te vullen. Dat kan alleen indirect via de peilen van het oppervlaktewater. En in geval van droogte is daar vaak onvoldoende water beschikbaar om waterstanden te verhogen.
Daarom is het zo belangrijk dat erger wordt voorkomen, door in de eerste plaats de oorzaak van de schade aan te pakken. Door ruimte te creëren om zoveel mogelijk water vast te houden, door te voorkomen dat er te veel water wordt onttrokken en door ervoor te zorgen dat het water zijn weg kan vinden naar de bodem. Dit is ook een ruimtelijk vraagstuk.
Wie is er verantwoordelijk voor de funderingsschade?
Juridisch gezien zijn gebouweigenaren, van huiseigenaar tot woningbouwcorporatie en verhuurder of belegger, zelf verantwoordelijk voor het grondwater op het eigen perceel. Ze zijn ook verantwoordelijk voor de afvoer van regenwater en de bouwkundige staat en het onderhoud van het pand. Dat betekent ook dat gebouweigenaren in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn om tijdig (herstel)werkzaamheden te laten verrichten aan de fundering en dat zij de kosten daarvoor zelf dragen.
De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) heeft dit onlangs bevestigd in het advies over de Nationale aanpak voor de funderingsproblematiek. Vanwege de grote kostenposten vinden de waterschappen dat ook dat de overheid hierin een rol moet spelen. Hierbij is maatwerk per regio belangrijk. Zeker omdat de oorzaken divers zijn. Ook in de aanpak om schade te voorkomen vinden de waterschappen dat de overheid proactief moet zijn. Deze aanpak zal per regio verschillen.
Hoe wordt het grondwaterpeil bepaald?
Gemeenten en waterschappen hebben beiden een rol bij het grondwaterpeil. De gemeenten spelen een rol bij het op orde houden van het grondwaterpeil in het stedelijk gebied; de waterschappen bij het nemen van een peilbesluit voor het oppervlaktewater. Verder zijn de provincies bevoegd gezag voor het toestaan van grote (grond- en oppervlakte)wateronttrekkingen.
Hoe wordt het oppervlakte waterpeil bepaald?
De waterschappen beslissen democratisch over de hoogte van het oppervlaktewater. Ze wegen verschillende belangen in een gebied af, die voortkomen uit functies die de provincie en de gemeente aan dat gebied hebben toegewezen. Het oppervlaktewaterpeil heeft invloed op het grondwaterpeil doordat onder andere de waterdruk bepaalt hoeveel water naar de diepere lagen stroomt. De mate waarin dit gebeurt hangt af van de doorlaatbaarheid van water in de bodem (door bodemgesteldheid en soort bodem) en kan dus per gebied verschillen.
Daarnaast zijn er nog andere factoren die het grondwaterpeil beïnvloeden. In het landelijk gebied is dat bijvoorbeeld de breedte van het perceel, de aanwezige drainage, het weer en het type gewas dat op het perceel wordt verbouwd. Alleen het oppervlaktewaterpeil verhogen, zoals in een sloot, is vaak onvoldoende om het grondwaterpeil hoog te houden, zeker bij hoge temperaturen met een grote verdamping.
Nieuwe methodes
Onderwaterdrainage is een nieuwe maatregel om de afhankelijkheid van de grondwaterstand van het slootpeil te vergroten. Dit maakt de grondwaterstand beter te sturen vanuit het oppervlaktewaterbeheer. Bij veel waterschappen wordt onderzoek gedaan naar nieuwe vormen van drainage, waarbij het tegengaan van schommelingen in het grondwaterpeil tussen winter en zomer zoveel mogelijk worden meegenomen.