Op donderdag 21 maart gaat de Commissie Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) in debat over de woningbouwopgave en de koopsector. Ter voorbereiding op het debat stuurden de waterschappen hun aandachtspunten naar de woordvoerders Wonen van de partijen.
Toekomstbestendige nieuwbouw
De huidige funderingsproblematiek maakt duidelijk hoe belangrijk de juiste inrichtingsmaatregelen bij nieuwbouwprojecten zijn. Honderdduizenden woningen dreigen te worden neergezet op slappe bodems, in gebieden waar de bodem daalt, met grondwaterproblematiek tot gevolg. De waterschappen benadrukken in hun inbreng dat we op die plekken wel kúnnen bouwen, maar dat we dat toekomstbestendig moeten doen.
Water en bodem sturend
Bovendien hebben problemen als losbrekende riolering, wateroverlast en aantasting door schimmel een hoop nadelige gevolgen voor woningeigenaren. Denk aan gezondheidsproblemen en waardevermindering van hun huis. Dit is geen abstract doemscenario, schrijven de waterschappen. Ze zien op verschillende plekken al problemen, ook bij woonwijken uit de jaren 90, waarbij onvoldoende rekening is gehouden met het water- en bodemsysteem.
In hun inbreng lichten de waterschappen dit toe met een voorbeeld en een casus. Ze willen de stap maken van vínden dat water en bodem sturend moeten zijn, naar dat ook daadwerkelijk dóen, en willen hiervoor voldoende aandacht in de woondeals.
> Lees de volledige inbreng van de waterschappen
Op 12 oktober is het commissiedebat van de Tweede Kamercommissie Infrastructuur en Waterstaat over de Milieuraad op 16 oktober. Op de agenda van de Milieuraad staan 2 belangrijke richtlijnen: de richtlijn bodemgezondheid en de herziening van de richtlijn stedelijk afvalwater. De waterschappen geven de commissieleden graag een aantal aandachtspunten mee op beide EU-voorstellen.
Richtlijn bodemgezondheid
De waterschappen vinden het verbeteren van de bodemkwaliteit belangrijk. Een gezonde bodem speelt een belangrijke rol in de strijd tegen klimaatverandering: in tijden van droogte houdt een gezonde bodem goed water vast en een gezonde bodem kan goed water opvangen als er te veel water is (sponswerking). Op een gezonde bodem groeien planten, struiken en bomen graag, waardoor de temperatuur van de luchtlaag erboven tot wel 2 graden omlaag kan gaan. Een gezonde bodem zorgt voor een vergroting van de biodiversiteit zowel in als op de bodem. Een goede bodemkwaliteit is nodig voor een goede waterkwaliteit en om het oppervlaktewaterpeil goed te kunnen reguleren.
Lessons learned
De waterschappen zouden de lessons learned van de Kaderrichtlijn Water graag meegenomen zien bij de uitvoering van de richtlijn. In plaats van het one-out-all-out principe dat nu in de richtlijn staat willen ze, net als het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, vooraf bepalen welke indicatoren echt cruciaal zijn voor de bodemgezondheid in een bepaalde regio. Dat is beter uitvoerbaar dan 1 set indicatoren voor alle bodems.
Nationaal oppakken
De Tweede en Eerste Kamer vinden dat dit onderwerp niet Europees, maar nationaal behandeld moet worden. Mocht er geen EU-richtlijn komen, dan zouden de waterschappen graag zien dat het verbeteren van de bodemkwaliteit in Nederland goed nationaal wordt opgepakt.
Herziening richtlijn stedelijk afvalwater
De waterschappen steunen het voorstel voor aanvullende zuivering van microverontreinigingen op rioolwaterzuiveringen (rwzi’s). Ook steunen ze de door de Europese Commissie voorgestelde uitgebreide producentenverantwoordelijkheid van de farmaceutische en cosmetica-industrie.
Water zuiveren
De waterschappen zuiveren bijna al het Nederlandse huishoudelijk rioolwater op rioolwaterzuiveringen. De richtlijn stedelijk afvalwater stelt minimumeisen voor de zuivering van stedelijk afvalwater en daarom is het een belangrijk kader voor het uitvoeren van de zuiveringstaak door de waterschappen.
Ambitieniveau verhogen
Het is positief dat de Europese Commissie het ambitieniveau van de oorspronkelijke richtlijn uit 1991 verhoogt en aanpast aan de nieuwste inzichten. Er komen immers steeds meer microverontreinigingen bij, zoals medicijnresten. Deze en andere schadelijke stoffen zien we ook terug in rioolwater en uiteindelijk het milieu.
Deadlines gelijk trekken
Waterschappen vragen voldoende tijd om de nieuwe zuiveringseisen te halen. Daarom pleiten ze ervoor om de deadline voor de grote rwzi’s (2035) gelijk te trekken met de deadline van middelgrote rwzi’s (2040).
> Bekijk de inbreng commissiedebat Milieuraad in PDF
Op 6 oktober organiseerde platform Slappe Bodem het Nationaal congres bodemdaling op de Floriade in Almere. Dirk-Siert Schoonman, dijkgraaf van waterschap Drents Overijsselse Delta en bestuurslid van de Unie van Waterschappen, pleitte tijdens het congres voor een klimaatrobuuste inrichting van Nederland.
Ook Klazien Hartog, hoogheemraad van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, en Piet Boer, heemraad van waterschap Zuiderzeeland, waren het eens tijdens de paneldiscussie: het waterbodemsysteem moet sturend worden in ruimtelijke ontwikkelingen.
Goede zorg voor bodem en water
Waterschappen vinden het belangrijk dat bij herontwikkeling van een gebied ook rekening wordt gehouden met langetermijneffecten op bodemdaling, waterveiligheid, waterbeschikbaarheid en waterkwaliteit. Schoonman: “Het lukt lang niet altijd meer om technische oplossingen te vinden voor water- en bodemvraagstukken. Dat komt door klimaatverandering én doordat we ons land steeds intensiever gebruiken. Om te voorkomen dat we onszelf klem lopen, moet het belang van goede zorg voor water en bodem voorop staan.”
Waterbeschikbaarheid in beeld
“Grote maatschappelijke opgaven vragen immers ruimte”, aldus Schoonman. “En iedere vierkante meter in Nederland kan bijdragen aan klimaatrobuustheid. Dat is niet alleen een opgave voor de waterschappen. Als we de situatie in Nederland structureel willen verbeteren, moet er onder regie van het Rijk op elk vlak keuzes worden gemaakt. Met daarbij ruimte voor regionale en lokale uitwerking. Waterschappen moeten natuurlijk ook zelf aan de slag en lokaal waterbeschikbaarheid in beeld brengen met een waterbalans. Het vraagt van waterschappers dat ze naast het faciliteren van waterfuncties steeds vaker een taak hebben in het adviseren van de algemene democratie.”
> Meer over Platform Slappe Bodem
Op vrijdag 18 februari hebben de waterschappen een webinar georganiseerd voor Britse wetenschappers, beleidsmakers en belangenorganisaties over veenweideproblematiek. De waterschappen willen graag kennis en ervaring over het beperken van bodemdaling en het terugdringen van CO2-uitstoot in veenweidegebieden uitwisselen met andere landen.
In het webinar werd kennis uitgewisseld over strategie, beleid, onderzoek en praktijkvoorbeelden op het gebied van bodemdaling en broeikasgasreductie in veenweide. Er werden presentaties gegeven door Douwe Jonker van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (over het Nederlandse beleid rond veenweide) en Gilles Erkens van Deltares (over onderzoek naar bodemdaling). Namens de provincies nam Marlies Feringa de Britse collega’s mee in de veenweidestrategie van de provincies en Marjan Holtman van het hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden vertelde over dilemma’s in het waterbeheer en situatie in de praktijk.
Veenweideproblematiek
Kennis uitwisselen over veenweideproblematiek is belangrijk, omdat de problemen zich opstapelen en ingrijpen snel nodig is. Veel regio’s in Nederland hebben te maken met bodemdaling. Bodemdaling kan veel gevolgen hebben. Woningen, wegen en rioleringen kunnen verzakken, wat leidt tot schade en waterproblemen. Ook is er een verband tussen bodemdaling en een hogere CO2- uitstoot. De oxidatie van veen zorgt namelijk niet alleen voor bodemdaling, ook komt er veel broeikasgas (CO2, methaan en lachgas) vrij. Dit vormt een probleem, aangezien Nederland met het klimaatakkoord juist streeft naar reductie van broeikasgassen.
Terugdringen broeikasgassen
Daarbij heeft Nederland niet alleen met bodemdaling te maken, maar ook met zeespiegelstijging. Wanneer het land daalt ten opzichte van het zee- of rivierniveau, neemt het overstromingsrisico toe. De Britse collega’s staan voor dezelfde uitdagingen en willen met name snel aan de slag met het terugdringen van broeikasuitstoot door bodemdaling.
Voortzetten Europees netwerk van kennisuitwisseling
Tijdens de klimaattop in Glasgow heeft het Nederlandse kabinet een voorstel ondertekend om een Europees netwerk op te zetten waarin kennis, beleid en strategie wordt gedeeld. De webinar met de Britten is een goede eerste uitwerking van deze internationale samenwerking. De Unie van Waterschappen heeft de Britse delegatie uitgenodigd om later in het voorjaar naar Nederland voor een werkbezoek om de kennisuitwisseling voort te zetten en uit te diepen.
Het is belangrijk om de klimaatcrisis, de woningcrisis, de stikstofcrisis en de biodiversiteitscrisis in samenhang op te lossen. Dat is één van de antwoorden van minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) op Kamervragen van de Partij voor de Dieren.
In december stelde deze partij de minister vragen over woningbouw en klimaatverandering. Aanleiding was het tweede advies over woningbouw en klimaatadaptatie van Deltacommissaris Peter Glas en het artikel daarover in het Financiële Dagblad.
Nieuwe woningen
De Partij voor de Dieren maakt zich zorgen dat er 820.000 nieuwe woningen worden gebouwd op plekken met het risico op extreem weer, pieken in de rivierafvoer of een stijgende zeespiegel, en stelde daarover vragen. Minister de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) heeft die vragen nu beantwoord.
Klimaatbestending bouwen
De minister zegt dat de meeste Nederlanders nu eenmaal in voor klimaatverandering gevoelige gebieden wonen. En net in die gebieden is er grote behoefte aan betaalbare woningen. Volgens de minister kan dat: door klimaatbestendig te bouwen en de meest kwetsbare plekken te mijden.
Deltacommissaris
Hoe de minister dat gaat doen, laat hij in dit eerste kwartaal weten in een reactie op het advies van de Deltacommissaris. In die reactie zal staan hoe de overheid aan de slag gaat met de uitdaging om snel betaalbare woningen te bouwen en daarbij rekening te houden met de gevolgen van klimaatverandering.
Nationale maatlat
Daarnaast werken de ministeries van VRO, Infrastructuur en Waterstaat en LNV dit jaar samen aan een nationale maatlat. Die maatlat maakt duidelijk wat klimaatadaptief bouwen is en gaat over thema’s als hitte, wateroverlast en overstroming, droogte, klimaatbestendigheid en biodiversiteit.
Water en bodem sturend
De minister benadrukt nogmaals dat in het coalitieakkoord staat dat water en bodem sturend moeten worden in ruimtelijke planvorming. Bij de locatiekeuze wordt gekeken wat past vanuit het bodem- en watersysteem. Daarbij wordt rekening gehouden met andere belangen die een rol spelen bij woningbouwontwikkeling.
Kosten
De waterschappen zijn blij met de vermelding in het coalitieakkoord dat water en bodem sturend moeten worden in ruimtelijke ontwikkeling. Zij wijzen erop dat niet-klimaatbestendig bouwen op lange termijn tot veel meer kosten leiden.
> Lees alle vragen en antwoorden
Voor een Commissiedebat Leefomgeving op 9 september hebben de waterschappen Kamerleden een aantal aandachtspunten meegegeven over gewasbeschermingsmiddelen en over bodem en ondergrond.
Gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw
De kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland is nog onvoldoende om in 2027 de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water te halen. Op de helft van de meetlocaties zitten nog te veel gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater. De waterschappen maken zich daar zorgen over.
Daarnaast worden er nog steeds gewasbeschermingsmiddelen gebruikt op bijvoorbeeld sportvelden en golfbanen. Tussen 2015 en 2018 werden hiervoor middelen gebruikt die niet meer zijn toegestaan, blijkt uit informatie van het RIVM. Ook dat kan negatieve gevolgen hebben voor de waterkwaliteit.
De waterschappen willen graag weten wat de staatssecretaris aan deze overtredingen op sportvelden en golfbanen gaat doen. Ook zijn ze benieuwd of er na 2018 geen verboden middelen meer zijn gebruikt.
Bodem en ondergrond
Economisch onderzoeks- en adviesbureau Decisio beschrijft in een rapport een brede doelstelling over bodem en ondergrond. De minister lijkt alleen te kijken naar bodemverontreiniging, inclusief de nieuwe stoffen. De waterschappen willen daarom graag weten wat de staatssecretaris aan acties onderneemt op de overige onderwerpen die in het rapport van Decisio worden genoemd.
Integrale aanpak nodig
De waterschappen zien een sterke verbinding tussen de bodem en het watersysteem. Bij de aanpak van problemen als verontreinigingen of klimaatbestendigheid, zijn bodem- en waterbeleid onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor de waterschappen is daarom een integrale kijk op bodem en water essentieel.
Het lijkt er echter op dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vooral actuele problemen oplost en niet werkt aan het voorkomen van toekomstige knelpunten. Maar de praktijk vraagt juist om integrale oplossingen.
Het Platform Slappe Bodem heeft in een brief aan informateur Mariëtte Hamer gepleit voor een nationaal programma om de bodemdaling te beteugelen. De Unie van Waterschappen ondersteunt deze oproep.
De Unie van Waterschappen gaf eerder samen met de drinkwaterbedrijven en decentrale overheden al aan de informateur mee dat water en bodem een ordenende positie moeten hebben bij ruimtelijke keuzes om de problemen van de toekomst te voorkomen.
Schade door weersextremen beperken
Om schade door weersextremen te beperken is het nodig dat overheden water sturend laten zijn voor de ruimtelijke inrichting. Ook is structureel voldoende geld nodig om sneller en op grotere schaal schade tegen te gaan. De Unie van Waterschappen heeft in dit kader al eerder gevraagd voor een verlenging van de impulsregeling klimaatadaptatie, het stimuleren van de aanleg van klimaatbuffers en het opzetten van een nationaal programma voor bodemdaling.
Platform Slappe Bodem
Het Platform Slappe Bodem is de netwerksamenwerking van 22 gemeenten, 6 waterschappen en 2 provincies met als doel het onder controle krijgen van de bodemdalingsproblematiek als gevolg van slappe bodems. In de brief aan de informateur vraagt Hilde Niezen, wethouder in Gouda en voorzitter van het Platform Slappe Bodem, aan een nieuw kabinet om met randvoorwaarden te komen, zodat de decentrale overheden hun doelen op het gebied van bodemdaling kunnen halen. Zo pleit ook zij voor een nationaal plan met langetermijndoelen als aanvulling op de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) en de verankering van bodemdaling in onder meer bouwnormen.
Bodem daalt sneller dan zeespiegel stijgt
In veel gebieden in Nederland zakt de bodem. In sommige gebieden daalt de bodem zelfs sneller dan de zeespiegel stijgt: gemiddeld 0,5 centimeter tot 2 centimeter per jaar. Een proces dat al vele honderden jaren plaatsvindt en daarmee meters daling heeft veroorzaakt. Maar de bodemdaling is nu echt urgent: de uitstoot van broeikasgassen in het landelijk gebied en oplopende schade aan gebouwen en infrastructuur in de dorpen en steden maken een nationale aanpak noodzakelijk.
Miljardenschade
De daling gaat langzaam, maar is onomkeerbaar. Lokaal zijn er al forse problemen. Volgens het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) kunnen deze problemen de komende 30 à 40 jaar zo’n 22 miljard euro kosten. De waterschappen hebben belang bij het tegengaan van bodemdaling, omdat het gevaren voor de waterveiligheid, de waterkwaliteit en het watersysteem met zich meebrengt. De waterschappen zijn gebaat bij een gezamenlijke aanpak met provincies, gemeenten en inwoners en roepen daarom op het probleem serieus op de agenda te zetten.
Lees het pleidooi voor een nationaal programma bodemdaling
