De Eerste Kamer heeft op 14 maart ingestemd met de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024. De waterschappen zijn blij dat er nu duidelijkheid is over de startdatum. De betrokken overheden gaan samen door met het verbeteren en verder ontwikkelen van het (digitale) stelsel. Want er is nog werk aan de winkel.
Het vaststellen van de inwerkingtredingsdatum is het sluitstuk van een lang proces. Daarin werd de inwerkingtreding van de Omgevingswet meerdere keren uitgesteld.
Waterschappen zijn er klaar voor
Waterschappen hebben al eerder laten weten dat ze op 1 januari klaar kunnen zijn voor het werken met de Omgevingswet. In aanloop naar de inwerkingtreding wordt er nog geoefend met de nieuwe werkwijze, het werken met het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO), het samenwerken met medeoverheden, het kunnen participeren door inwoners en bedrijven en de benodigde vergunningchecks.
Roadmap
In de zogeheten Roadmap staat een overzicht van de activiteiten in aanloop naar de inwerkingtreding, maar ook voor de periode daarna.
Minister De Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) informeerde de Tweede en Eerste Kamer op 26 januari in een brief over de voortgang van de Omgevingswet en het Ontwerp Koninklijk Besluit. Hij roept beide Kamers op om op korte termijn te besluiten over de datum van inwerkingtreding. Zo kan de uitvoering goed worden voorbereid. De Jonge stelt als datum van inwerkingstreding 1 januari 2024 voor. Alle betrokken bestuurlijke partijen staan achter deze invoeringsdatum.
Tijdens Bestuurlijk Overleggen op 23 en 25 januari hebben minister De Jonge, de VNG, het IPO, Rijkspartijen en de Unie van Waterschappen gesproken over de stand van zaken van de Omgevingswet en het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO). De gezamenlijke conclusie was dat de voorwaarden voor inwerkingtreding voldoende zijn ingevuld om nu een besluit te nemen over de inwerkingtredingsdatum. De datum van 1 januari 2024 heeft breed draagvlak bij alle partijen.
Duidelijkheid is nodig
De waterschappen hebben zich de afgelopen jaren intensief voorbereid op de Omgevingswet en willen aan de slag met de invoering. Zij roepen de Kamers dan ook op tot snelle besluitvorming, zodat er uiterlijk in maart definitief helderheid is. Het tijdig instemmen van de Kamers geeft alle partijen de nodige duidelijkheid. Nog langere onzekerheid hierover werkt verlammend en vertragend.
De VNG, IPO en Unie van Waterschappen hebben op 27 januari gezamenlijk een brief aan de EK geschreven met de oproep tot spoedige besluitvorming over de inwerkingtreding van de Omgevingswet
Belang Omgevingswet
Nederland staat voor grote uitdagingen, zoals ingrijpende klimaatverandering en een toenemende druk op de ruimte. De Omgevingswet bundelt de meeste wetten over deze fysieke leefomgeving, waaronder die over water. Alle betrokken overheden onderschrijven het belang van de Omgevingswet. Ze willen dat deze op verantwoorde wijze wordt ingevoerd. Zo komt de dienstverlening aan inwoners en bedrijven niet in het geding. Bovendien kan gebiedsontwikkeling ongehinderd doorgaan.
Intensief testen
De waterschappen hebben er vertrouwen in dat het DSO op het moment van inwerkingtreding op 1 januari 2024 voldoende gereed is. Door intensief te testen weten we welke verbeteringen er nog in het DSO doorgevoerd moeten worden en welke tijdelijke maatregelen er beschikbaar zijn.
Doorontwikkeling
Het werk is met het bepalen van de datum van 1 januari 2024 nog niet klaar. Maar de overheden hebben er vertrouwen in dat ze samen definitief de stap kunnen zetten naar de laatste fase voor inwerkingtreding. Want ook na de inwerkingtreding van de Omgevingswet worden de werkprocessen en software doorontwikkeld. Er is een serviceketen ingericht voor de ondersteuning van de samenwerkende overheden en voor burgers en bedrijven die vragen hebben.
Besluit
Om de laatste stappen in de voorbereiding op de inwerkingtreding zorgvuldig te kunnen doorlopen, vragen de betrokken overheden de Kamers om een besluit over de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024.
Professionals in het waterbeheer kunnen vanaf nu aan de slag met het ‘Praktijkboek Waterbeheer onder de Omgevingswet’. Het boek is geschreven door 25 experts uit de wereld van het waterbeleid en het waterrecht. Enkele redacteuren overhandigden het Praktijkboek op 15 december aan minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.
Het Praktijkboek beschrijft de Omgevingswet en de gevolgen daarvan voor het waterbeheer. Het is een handig en praktisch naslagwerk voor professionals die werkzaam zijn in het waterbeheer, maar ook voor andere geïnteresseerden.
De Waterwet verdwijnt
Hoewel de Omgevingswet nog ingevoerd moet worden, heeft de wet straks consequenties voor de waterbeheerders. Zo verdwijnt de Waterwet. Het in de Waterwet opgenomen waterrecht komt grotendeels terug in de nieuwe Omgevingswet. Deze wet bundelt 26 wetten over de fysieke leefomgeving van rijkspartijen, provincies, gemeenten en waterschappen. Dat betekent nogal wat voor de toepassing van de nieuwe Omgevingswet en het bijbehorende begrippenkader.
Van papier naar praktijk
Om te kunnen werken met de nieuwe Omgevingswet is het belangrijk dat de bestuurlijke partners oefenen met de nieuwe manier van (samen) werken. Het Praktijkboek is daarbij een naslagwerk, met nuttige kennis en voorbeelden. Het boek helpt dus om de wet van papier naar praktijk te brengen.
Handige gids
Het boek is tot stand gekomen onder redactie van Peter de Putter (Sterk Consulting), Herman Havekes en Willem Wensink (beide van de Unie van Waterschappen). Wensink: “We hopen als redactie dat dit Praktijkboek als een handige gids de lezer door de nieuwe Omgevingswet en de gevolgen daarvan voor het waterbeheer heen leidt. En zo een succesvolle uitvoering van de wet bevordert.”
Water en bodem sturend
Water en bodem worden steeds meer als sturende elementen gezien voor de grote uitdagingen waar Nederland voor staat. Er moet ruimte komen voor honderdduizenden woningen, voor natuur en landbouw, voor onze energievoorziening en onze economie. Een toekomstbestendige inrichting vergt een delicate balans tussen water en klimaat. Hierbij gaat de Omgevingswet helpen omdat de regelgeving gebundeld is in een vereenvoudigd en modern stelsel van regels en wetten voor ruimtelijke projecten.
Eén digitaal loket
De Omgevingswet voorziet ook in één digitaal loket, zodat je snel kunt zien wat er kan en mag in de leefomgeving. Zo kunnen bedrijven en bewoners snel en gemakkelijker een vergunning aanvragen en een project starten.
Meer weten?
Alle waterschappen hebben 10 exemplaren van het praktijkboek ontvangen. Belangstellenden kunnen het boek bestellen via Boom Uitgevers Den Haag.
Op de foto v.l.n.r.: Peter de Putter (Sterk Consulting), Hugo de Jonge en Willem Wensink (Unie van Waterschappen)
Minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening), IPO, VNG en de Unie van Waterschappen hebben de afgelopen weken intensief gesproken over de beoogde invoeringsdatum van de Omgevingswet per 1 januari 2023. De waterschappen zijn klaar voor invoering op 1 januari 2023, maar geven aan dat deze stap alleen slaagt als alle overheden deze stap zetten.
Zes maanden
In gezamenlijkheid hebben de bestuurlijke partners de voor- en nadelen van de diverse scenario’s besproken. Dit heeft geleid tot de conclusie dat er meer tijd nodig is. De voorgestelde zes maanden worden gebruikt om verder te testen en te oefenen met de Omgevingswet. Hiervoor komt extra ondersteuning en financiering voor de bevoegde gezagen. Met zijn voortgangsbrief van 14 oktober informeert minister Hugo de Jonge de Eerste en Tweede kamer.
Minister Hugo de Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening heeft het ontwerp-Koninklijk Besluit (KB) met een nieuwe inwerkingtredingsdatum van de Omgevingswet: 1 januari 2023, aangeboden aan de Eerste en Tweede Kamer.
Rogier van der Sande, voorzitter Unie van Waterschappen: “Deze datum geeft de waterschappen de duidelijkheid die nodig is om goed voorbereid van start te kunnen met de Omgevingswet. Daar zijn we blij mee.”
Verantwoorde invoering
Minister De Jonge, de gemeentes (VNG), provincies (IPO) en de Unie van Waterschappen spraken op 24 februari over de stand van zaken van de Omgevingswet en hebben de inwerkingtredingsdatum bepaald op 1 januari 2023. Alle betrokken partijen staan achter de wet en zetten zich in voor een verantwoorde invoering. Tijdens het bestuurlijk overleg op 27 januari kwam naar voren dat er meer tijd nodig is om verder te werken aan de stabiliteit van de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). En om de werkprocessen in te regelen en hiermee te oefenen. Dat gebeurt aan de hand van een aangescherpte planning.
Tijd om te oefenen
Toine Poppelaars, bestuurslid Unie van Waterschappen: “Het is belangrijk dat we als decentrale overheden genoeg tijd hebben om te kunnen oefenen met een stabiel DSO. Daarom blijft het belangrijk dat er hard wordt doorgewerkt aan de stabiliteit van de landelijke voorziening van het DSO. Dat is de eerste prioriteit.”
Belangrijk startmoment
De inwerkingtreding van de Omgevingswet is een belangrijk startmoment. Vanaf dan wordt de wet in de praktijk toegepast. Ook na de inwerkingtreding van de wet op 1 januari 2023 is er nog veel werk aan de winkel en kunnen onvolkomenheden niet worden uitgesloten. Het nieuwe stelsel voor het omgevingsrecht en het DSO wordt ook na inwerkingtreding verder ontwikkeld en gemonitord om de doelen van de wet te halen en de beoogde veranderingen door te voeren.
Proces Koninklijk besluit
Als het parlement akkoord gaat, wordt het KB aangeboden aan de Koning. Na ondertekening gaat de Omgevingswet definitief in op 1 januari 2023. De waterschappen roepen de Tweede en de Eerste Kamer op het KB snel in behandeling te nemen.
De Omgevingswet gaat uit van de eenloketgedachte; initiatiefnemers kunnen een aanvraag voor een omgevingsvergunning voor verschillende soorten activiteiten gelijktijdig indienen. Bij zo’n meervoudige aanvraag is er één bevoegd gezag, maar achter de schermen kunnen er meerdere overheden betrokken zijn. Er is nu een handreiking beschikbaar met werkafspraken voor bestuursorganen die een kostenvergoeding in willen dienen bij het bevoegd gezag in kwestie.
Bij een meervoudige aanvraag kan het zo zijn dat er instemming nodig is van een ander bestuursorgaan dan het bevoegd gezag. Het bestuursorgaan dat instemming moet verlenen, kan voor de instemming kosten in rekening brengen bij het bevoegd gezag. Het bevoegd gezag kan deze kosten op zijn beurt via de leges doorberekenen aan de aanvrager van de vergunning. De handreiking bevat werkafspraken over deze kostendoorberekening.
Geen officiële status
De handreiking is tot stand gekomen in samenwerking tussen het Rijk, de Vereniging Nederlandse Gemeentes (VNG), het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen. Het heeft als doel overheden te ondersteunen bij het structureren van het werkproces. De handreiking heeft geen officiële status en bindt partijen dus niet. In de praktijk kunnen bestuursorganen die bij een meervoudige aanvraag zijn betrokken andere afspraken maken.
Uitgangspunt
De handreiking is gebaseerd op de voorgenomen toevoeging van artikel 13.2a aan de Omgevingswet. In dit artikel staat dat voor het besluit over instemming en het daaraan voorafgaande advies, kosten in rekening kunnen worden gebracht. De hoogte van de in rekening te brengen kosten is gelijk aan de leges die het instemming verlenende bestuursorgaan zelf zou heffen. Afgesproken is om bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet al volgens dit artikel te werken.
Oefenen
De handreiking is bedoeld om bestuursorganen te helpen om hun eigen verantwoordelijkheid vorm te geven en er bij het oefenen gebruik van te maken. Maar bij het in rekening brengen en vergoeden van kosten komt nog meer kijken. Partijen hebben bijvoorbeeld ook werk aan het op een juiste manier administreren van de kostenvergoedingen. Daarom is het handig om meteen met het oefenen te beginnen.
Kajsa Ollongren, demissionair minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, heeft een brief over de Omgevingswet naar beide Kamers gestuurd. Hierin gaat zij in op de stappen richting de beoogde inwerkingtreding op 1 juli 2022, de stand van zaken van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en het aansluiten, inregelen en oefenen door overheden.
Koersen op 1 juli 2022
Tijdens een Bestuurlijk Overleg op 28 oktober bevestigden de Unie van Waterschappen, VNG, het IPO en het Rijk opnieuw dat zij graag zien dat de Omgevingswet op 1 juli 2022 ingaat. Zij hebben de samenhangende aanpak en het instrumentarium van de wet nodig om grote maatschappelijke opgaven in de leefomgeving effectiever aan te pakken en met elkaar te verbinden. Voorbeelden hiervan zijn de woningbouwopgave, de energietransitie en klimaatadaptatie.
Digitaal Stelsel Omgevingswet
De afgelopen tijd is veel werk verzet om het DSO-LV, de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet, klaar te maken voor landelijk oefenen. Zo is de ‘oefenrelease’ van het DSO-LV sinds oktober beschikbaar op de oefenomgeving. Ook is de bruidsschat geladen op de oefenomgeving. Bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet verhuist een aantal regels van het Rijk naar de waterschappen. Dit wordt ook wel de bruidsschat genoemd.
Hoewel er vooruitgang is geboekt, zijn er ook punten die de komende tijd moeten worden opgelost. Er wordt bijvoorbeeld hard doorgewerkt aan de stabiliteit van het DSO-LV en het sneller oplossen van storingen en meldingen, zodat overheden goed kunnen oefenen. Betrokken partijen werken bovendien aan oplossingen voor het niet kunnen uploaden van veel en grote geo-bestanden in het DSO.
Een werkende keten
Steeds meer overheden zijn aangesloten op het DSO en oefenen met het stelsel. Hiermee zetten ze stappen richting een werkende keten en bereiden ze zich voor op de inwerkingtreding van de wet. Door het oefenen wordt ook duidelijk hoe het DSO verder kan worden verbeterd. De koepels stimuleren het aansluiten en oefenen. Zo nemen ze contact op met de organisaties die nog niet zijn aangesloten op het DSO en helpen ze hen hierbij op weg. Voor overheden die onverhoopt geen gebruik kunnen maken van het DSO, bijvoorbeeld omdat bepaalde software nog ontbreekt, zijn tijdelijke alternatieve maatregelen beschikbaar.
Implementatiemonitor
Uit de halfjaarrapportage Monitor Invoering Omgevingswet blijkt dat overheden flinke stappen hebben gezet voor de implementatie van de wet, maar ook dat zij nog het nodige moeten doen. Sommige overheden hebben behoefte aan definitieve duidelijkheid over de inwerkingtreding van de wet. Dan kunnen ze de schaarse capaciteit gerichter inzetten.
Onafhankelijke evaluatiecommissie
De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) zal de Omgevingswet evalueren. Ook adviseert de Rli over de opzet en inrichting van het monitoringsprogramma en reflecteert zij jaarlijks op de tussentijdse monitoringsresultaten.
Wet- en regelgeving
Het wetgevingsproces is inhoudelijk met de Tweede en Eerste Kamer afgerond. Ondertussen wordt gezorgd dat het stelsel actueel blijft. Zo is het ontwerp van het Verzamelbesluit Omgevingswet 2022 voor advies aan de Raad van State voorgelegd.
Vervolg
De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zal het parlement blijven voorzien van voortgangsinformatie over de Omgevingswet. Het ontwerp van het Koninklijk Besluit (KB) met de inwerkingtredingsdatum van de wet zal aan beide Kamers worden voorgelegd.
Op 12 april is gestemd over de moties die zijn ingediend bij het tweeminutendebat Omgevingswet. De Tweede Kamer heeft een motie van de VVD aangenomen om de inwerkingtredingsdatum van de Omgevingswet definitief te bepalen op 1 januari 2023. Een motie van de SP om de mogelijkheid voor uitstel niet uit te sluiten heeft het niet gehaald.
De Omgevingswet bundelt de meeste wetten over de fysieke leefomgeving, waaronder over water. De waterschappen zijn voorstander van deze nieuwe wet en willen de implementatie zo goed mogelijk laten verlopen. Daarvoor is het belangrijk dat er zo snel mogelijk definitief duidelijkheid komt over de datum waarop de Omgevingswet in werking treedt. Door de aangenomen motie van de VVD zijn de waterschappen en andere overheden weer een stap dichter bij duidelijkheid over de inwerkingtredingsdatum.
Parlementair proces
Na het starten van een zogenoemde ‘voorhangprocedure’ bepalen de Kamers zelf of en hoe zij het voorgehangen besluit willen behandelen. In dit geval gaat het om het Koninklijk Besluit met daarin de inwerkingtredingsdatum van de Omgevingswet.
Inmiddels heeft de Tweede Kamer via het stemmen over de moties ingestemd met het Koninklijk Besluit met daarin de inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2023. Naast de moties van VVD en SP werden er nog In de Tweede Kamer werd de motie van SP over het niet uitsluiten van uitstel afgewezen. Eén van de moties die werd aangenomen was het instemmen met de inwerkingtredingsdatum van 1 januari 2023. Naast de moties van VVD en SP werden er nog 2 moties ingediend. VVD en JA21 diende een motie in over het bevorderen van kennis en kunde bij Omgevingsdiensten. CDA en D66 dienden een motie in over het uitbreiden van het aantal pilots voor mkb-bedrijven met het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), wat de uitvoering van de Omgevingswet ondersteunt. Beide moties zijn aangenomen.
De Eerste Kamer heeft afgelopen week de inbreng geleverd voor het stellen van vragen via een schriftelijk overleg. Na de beantwoording hiervan bepaalt de Eerste Kamer opnieuw welk proces zij verder wil volgen. Als ook de Eerste Kamer akkoord is met het Koninklijk Besluit, treedt de Omgevingswet definitief in werking op 1 januari 2023.
Belangrijk startmoment
De inwerkingtreding van de Omgevingswet is een belangrijk startmoment. Vanaf dan wordt de wet in de praktijk toegepast. Ook na de inwerkingtreding van de wet op 1 januari 2023 is er nog veel werk aan de winkel. Het nieuwe stelsel voor het omgevingsrecht en het DSO worden ook na inwerkingtreding verder ontwikkeld en gemonitord om de doelen van de wet te halen en de beoogde veranderingen door te voeren.
De Unie van Waterschappen, VNG, IPO en demissionair minister Ollongren voerden op 29 september een Bestuurlijk Overleg over de implementatie van de Omgevingswet. De waterschappen werken toe naar inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 juli 2022, maar benadrukken opnieuw het belang van een stabiel Digitaal Stelsel Omgevingswet en voldoende oefentijd.
Tijdens het Bestuurlijk Overleg (BO) gaven alle partijen aan dat er hard wordt gewerkt. Iedereen ziet ook dat er grote stappen zijn gemaakt. Er is en wordt hard gewerkt aan de ontwikkeling van de landelijke voorziening van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), het DSO-LV. Wel moeten er nog verbeterslagen gemaakt worden als het gaat om de performance van het DSO-LV, bijvoorbeeld wat betreft de stabiliteit en als het gaat om grote geo-bestanden.
Oefenen, oefenen, oefenen
Steeds meer bevoegd gezagen sluiten aan op het DSO, dat is goed nieuws. Het is voor waterschappen van groot belang dat er, naast tijd voor het aansluiten op het DSO, genoeg oefentijd overblijft vóór inwerkingtreding. Het is naast het inregelen en intern oefenen ook belangrijk dat er interbestuurlijk geoefend kan worden om op basis daarvan de nodige aanpassingen te kunnen doen. Dit is ook voor provincies en gemeenten van groot belang.
Wet- en regelgeving
Er is ook gesproken over enkele laatste -maar wel noodzakelijke- punten op het gebied van wet- en regelgeving die nog geregeld moeten worden. Zo is de voor de waterschappen noodzakelijke grondslag voor de verrekening van leges tussen overheden nog niet rond. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft aangegeven hiermee aan de slag te gaan.
Vervolg
Het voorbereiden op inwerkingtreding van de Omgevingswet gaat bij alle partijen onverminderd door. Ook is afgesproken om de komende maanden intensief met elkaar in gesprek te blijven over de voortgang van het oefenen en de benodigde verbeteringen. Er stonden al Bestuurlijke Overleggen gepland in oktober en december. Er is nu afgesproken om een extra BO te houden in november. Dat komt de voortgang van dit gezamenlijke traject ten goede.
De Omgevingswet beïnvloedt de manier waarop partijen samenwerken aan stedelijk waterbeheer. Wat verandert er, en wat blijft hetzelfde? De antwoorden hierop staan in de Handreiking stedelijk waterbeheer onder de Omgevingswet. In de handreiking staat ook hoe het nieuwe stelsel kansen biedt voor klimaatadaptatie en waterkwaliteit.
Daarnaast wordt in de handreiking aandacht besteed aan de samenhang tussen de waterketen (indirecte lozingen) en het watersysteem (directe lozingen). De afstemming tussen waterschappen met hun waterschapsverordening en gemeentes met hun omgevingsplan is daarbij belangrijk.
Begeleidingscommissie
De handreiking is gemaakt in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, als voorbereiding op de nieuwe Omgevingswet en als uitvloeisel van de aanvullende afspraken uit het Bestuursakkoord Water. Een brede begeleidingscommissie dacht mee met de adviseurs die de handreiking opstelden. De commissie bestond uit vertegenwoordigers van gemeenten, provincies, waterschappen, rijk, stichting RIONED, omgevingsdiensten en drinkwaterbedrijven.
Stedelijk waterbeheer
Het stedelijk waterbeheer richt zich op de inzameling en het transport van stedelijk afvalwater, maar ook op het omgaan met hemelwater en grondwater. Bij de uitvoering van deze taken zijn decentrale overheden, drinkwaterbedrijven en particulieren betrokken. Zij hebben verschillende rollen en belangen.
Eén handreiking voor alle partijen
De Omgevingswet vergroot de beleidsvrijheid van gemeentes, provincies en waterschappen. In de wet staat ook dat bestuursorganen hun taken en bevoegdheden op elkaar moeten afstemmen als deze elkaar raken. Dat is bij stedelijk waterbeheer het geval. Eén handreiking voor alle partijen in de waterketensamenwerking helpt daarbij. De circa 46 regio’s in de waterketensamenwerking kunnen met deze handreiking tot een regionale afstemming komen.
Gemeentelijk rioleringsprogramma
Acties en maatregelen kunnen worden vastgelegd in een gemeentelijk rioleringsprogramma. Zo’n plan is niet verplicht, in tegenstelling tot het huidige gemeentelijk rioleringsplan (GRP). De opstellers van de handreiking raden overheden aan om ook een gemeentelijk rioleringsprogramma op te stellen.
