Op donderdagmiddag 17 oktober heeft Herman Havekes de Uniepenning uitgereikt gekregen tijdens zijn afscheidssymposium ‘Vroeger was alles beter… Toch?’. De Unie van Waterschappen eert Havekes op deze manier voor zijn kennis over en inzet voor de waterschappen.
Veertig jaar bij de Unie
Havekes gaat na veertig jaar trouwe dienst bij de Unie van Waterschappen met pensioen. Hij is een autoriteit op het gebied van waterschapskennis. Op zijn afscheidssymposium werd hij geroemd om zijn bevlogenheid door onder meer hoogleraren Petra van Dam (Water- en Milieugeschiedenis aan de Vrije Universiteit Amsterdam) en Marleen van Rijswick (Europees en nationaal waterrecht aan de Universiteit Utrecht).
Uitreiking Uniepenning
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen, reikte de Uniepenning aan Havekes uit. “Herman is voor ons altijd een wandelende encyclopedie op het gebied van waterrecht en waterschappen geweest. Zijn kennis en inzichten waren van onschatbare waarde. Het waterschapsbestel is nog net niet door Herman zelf bedacht. We gaan zijn onuitputtelijke kennis en scherpe verhandelingen missen en de Uniepenning is zeer op zijn plaats bij Herman,” aldus Van der Sande.
Ruim veertig jaar dé waterprof
Havekes was veertig actief voor de Unie van Waterschappen als juridisch expert, lid van managementteam en later als strategisch adviseur. Daarnaast was hij sinds 2019 hoogleraar aan de Universiteit Utrecht voor decentraal waterbeheer. Ook schreef hij meerdere boeken, onder meer over de Waterschapswet en de Omgevingswet. Voorafgaand aan zijn tijd bij de Unie van Waterschappen was hij actief bij Rijkswaterstaat, waar hij bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu via detachering meewerkte aan de totstandkoming van de Waterwet.
Begin 2009 promoveerde Havekes aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over de institutionele omwenteling van het waterschap in de afgelopen vijftig jaar. Ook was hij tussen 2011 en 2016 actief voor het Water Governance Centre. Mede in die rol heeft hij veel internationale delegaties meegenomen in het Nederlandse waterschapsmodel.
Op vrijdag 4 oktober vergaderde de commissie Bestuurszaken, Communicatie en Financiën (CBCF) van de Unie van Waterschappen. Een korte samenvatting van de hoofdpunten.
Publicatie Waterschapspeil en Waterschapsspiegel 2024
De commissie is akkoord gegaan met de publicatie van Waterschapspeil en Waterschapsspiegel 2024. Dit is een sectorbrede overzichtsrapportage van het waterschapswerk met aanvullende rapportages. Deze bevatten achtergrond en duiding bij de verschillende onderdelen van het waterschapswerk.
Naamgeving portefeuilles en commissies
De commissie heeft de Ledenvergadering positief geadviseerd over de voorgestelde nieuwe verdeling van de portefeuilles over de Uniecommissies met de daarbij behorende nieuwe naamgeving. De commissie vroeg onder meer hoe de in te stellen adviesgroep Calamiteiten en Integriteit binnen de Uniestructuur past en wat hierbij het mandaat is. De adviesgroep wordt overwogen op verzoek van de voorzitters van de waterschappen en heeft betrekking op de wettelijke taken van de voorzitters.
Corporate story waterschappen
De commissie heeft geadviseerd over de landelijke communicatie (de corporate story) van de waterschappen en de mogelijkheid om hier specifieke communicatie voor de waterschappen van af te leiden. De commissie gaf in haar vergadering van afgelopen mei commentaar op de corporate story. Dit commentaar is nu verwerkt en de commissie geeft een positief advies aan de Ledenvergadering.
Handreikingen aanpassingen van het belastingstelsel
In het kader van de implementatie van de aanpassingen in het belastingstelsel is een aantal handreikingen opgesteld. Deze hebben betrekking op de onderwerpen separate afvalwaterstromen, kostentoedeling en tariefdifferentiaties watersysteemheffing en plusvoorzieningen wateraanvoerprojecten. De commissie heeft de handreikingen vastgesteld en blijft graag goed en regelmatig geïnformeerd over de implementatie van de aanpassingen van het belastingstelsel.
AI-kompas
De commissie heeft het bestuurlijke deel van het AI-kompas vastgesteld. Het AI-kompas geeft richting aan het zorgvuldig, onderbouwd en transparant inzetten van Artificiële Intelligentie (AI). In dat kader heeft de commissie gediscussieerd over de behoefte aan en wenselijkheid van een ethische commissie. Niet alleen met betrekking tot AI, maar in een breder verband. Hiertoe worden nadere voorstellen ontwikkeld.
Kamerleden laten zich regelmatig door de 21 waterschappen informeren over waterbeheer in de praktijk. Onlangs bezocht Tweede Kamerlid Cor Pierik (BBB) het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. Hoogheemraden Jos Beemsterboer en Arnold Langeveld informeerden hem over drie actuele onderwerpen die ook op de Kameragenda staan tijdens het Commissiedebat Water op 24 september.
Blijven investeren in hoogwaterbescherming
Het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) is de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken. Doel is dat in 2050 alle dijken aan de nieuwe normen voor waterveiligheid voldoen. Onder de vlag van het HWBP worden momenteel de Markermeerdijken versterkt, en binnenkort ook de Havendijk in Den Helder. Het HWBP bestaat dit jaar tien jaar en vormt het toonbeeld van hoe het Rijk en de waterschappen samenwerken aan waterveiligheid in Nederland. Die opgave wordt steeds groter en uitdagender: meer hoosbuien, vaker hoogwater afvoeren, langere periodes van droogte. Daarom gelden er gelden nieuwe, deels strengere normen.
Om in 2025 dijkversterkingsprojecten op diverse plekken in Nederland te kunnen starten, is € 1,25 miljard extra nodig van zowel de waterschappen als het Rijk. Deze projecten moeten in de periode 2030-2036 gerealiseerd worden. Hoogheemraad Langeveld: “Het is van belang van dat het Rijk en de waterschappen samen blijven optrekken en met een extra investering vaart houden in het programma, zodat de projecten die nu in voorbereiding zijn, ook echt uitgevoerd kunnen worden.”
Zoetwaterbeschikbaarheid
Op Texel lichtte hoogheemraad Beemsterboer toe hoe het eiland al lange tijd een goed voorbeeld is in de aanpak voor de problematiek rondom zoetwater. “Ruime aanwezigheid van brak water en een beregeningsverbod maakt het voor agrarische ondernemers lastig om te telen. Met het project Zoete Toekomst wordt zoetwater succesvol door drainage ondergronds opgeslagen en vastgehouden. De aanpak vraagt om innovaties en bestuurlijke keuzes. Maar vooral ook aanpassingen van watergebruikers zelf. Het project kan mogelijk ook in andere delen van Nederland een oplossing bieden.”
Waterkwaliteit
Waterschappen waaronder HHNK investeerden de afgelopen jaren veel in het verbeteren van de waterkwaliteit en blijven dat ook de komende jaren doen. Investeringen gaan onder meer naar rioolwaterzuivering. Maar als er schadelijke stoffen in het water terecht blijven komen, zijn die investeringen nooit voldoende. De waterschappen zijn dan ook voorstander van een bronaanpak: wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit. Om dat mogelijk te maken, zijn ook de industrie, landbouw, inwoners en het Rijk aan zet. Bijvoorbeeld door regulering en toelating van stoffen. Dat geldt ook voor de kwaliteit van het water dat in de rivieren in Nederland binnenstroomt.
Op de afbeelding: om de dijk in Volendam langs Noordeinde op een veilige manier te kunnen versterken, werd er eind vorig jaar een hulpscherm van stalen damwandplanken in de grond geplaatst.
Op donderdag 20 juni organiseerde de Unie van Waterschappen het eerste Waterschapscongres, bij congrescentrum Spant! in Bussum. Het congres is de opvolger van de traditionele Bestuurdersdag en de Waterschapsdag, en speciaal voor algemeen en dagelijks bestuursleden, de directie, voorzitters en secretaris-directeuren van de waterschappen. Centraal stond het thema ‘Uitdagender dan ooit’.
Uitdagingen waterbeheer
De middag startte met een plenair programma onder leiding van dagvoorzitter Tamara Markus. Een muzikale act met trommels én water bracht meteen energie in de zaal en zorgde voor plassen water op het podium: een metafoor voor natte voeten, een van de groeiende uitdagingen van de waterschappen. Andere uitdagingen zijn onder meer de zeespiegelstijging, bodemdaling, langere periodes van droogte en hevige regen en steeds meer schadelijke stoffen in het oppervlaktewater. Een openingsvideo toonde waarom die uitdagingen nu groter zijn dan ooit.
Belang van ontmoeting
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen, heette de bestuurders welkom: “Dit Waterschapscongres komt precies op het goede moment, een jaar nadat jullie allemaal zijn gekozen als bestuurders. In dat jaar bezochten we vanuit de Unie alle waterschappen, in een zogeheten Roadshow. Daaruit bleek hoe belangrijk jullie samenwerking vinden, ook over de waterschapsgrenzen heen. De groeiende uitdagingen maken de onderlinge ontmoeting zo belangrijk. Onze omgeving vertrouwt erop dat we juist in deze uitdagende tijden goede besluiten nemen. Daarom zijn we in het bestuur gegaan, en daarom zijn we nu hier samen: om met elkaar en voor elkaar goede beslissingen te maken.”
Indrukwekkend verhaal van keynote Jimmy Nelson
Hoofdonderdeel van het plenaire programma was de wereldwijd gerenommeerde fotograaf Jimmy Nelson. Hij vertelde een indrukwekkend verhaal over zijn leven, zijn jeugd op een Britse kostschool en zijn carrière als fotograaf: over kwetsbaarheid tonen, gezien worden, anderen zien, over verschillende culturen en over serendipiteit.
“Jimmy’s verhaal toont ons precies wat nodig is om mensen aan boord te krijgen”, zegt Rogier later op de dag in zijn afsluiting van het plenaire programma. “Om mensen mee te krijgen, moet je elkaar zien. Dat is een mooie boodschap: zie de ander. Ook wij als waterschappen hebben een eigen cultuur. Daar mogen we trots op zijn en die mogen we laten zien en uitdragen.”
Deelsessies en afsluiting
In de namiddag verdeelden de bestuurders zich over acht verschillende interactieve deelsessies. Ze verdiepten zich daarbij in een van de toekomstige kansen en uitdagingen in het waterbeheer. Bekijk hier de presentaties:
Op vrijdag 31 mei vergaderde de commissie Bestuurszaken, Communicatie en Financiën (CBCF) van de Unie van Waterschappen. Een samenvatting van de hoofdpunten.
Opzet corporate story waterschappen
De commissie is geïnformeerd over de opzet van de corporate story voor de waterschappen. De ontwikkeling van een corporate story is onderdeel van de landelijke publiekscommunicatie die momenteel in ontwikkeling is. De commissie deed aanbevelingen voor de opzet en neemt in het najaar van 2024 een besluit.
Oprichting CERT-Water
Tijdens de vergadering besprak de commissie de oprichting van een CERT-Water: Computer Emergency Response Team. Met de nieuwe Europese richtlijn Network and Information Services (NIS2) wil de Europese Unie (EU) de cyberveiligheid en weerbaarheid van essentiële diensten in de lidstaten verbeteren. In het kader van deze richtlijn zal onder andere het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) per (sub)sector een besluit nemen rond de inrichting van een CERT. Het ministerie van IenW heeft een aantal scenario’s uitgewerkt voor de inrichting van een CERT voor de watersector.
De commissie heeft een voorkeur voor het scenario met een sectoraal CERT-Water voor de vitale processen Afvalwater en Keren & Beheren. Het vitale proces Drinkwater kan daar dan bij aanvang of op termijn bij aansluiten. In het najaar van 2024 neemt de commissie een besluit.
Kadernota begroting 2025 Unie van Waterschappen
De commissie gaf de Ledenvergadering een positief advies over de kadernota voor de begroting 2025 van de Unie van Waterschappen. De kadernota is een voortzetting van de lijn die in 2024 is ingezet.
Verder besproken in de commissie
De commissie is geïnformeerd over de inzet van de Unie richting de kabinetsformatie. Ook stelde de commissie nieuwe profielen vast voor de berekening van de lastenontwikkeling van huishoudens en bedrijven.
Op woensdag 22 mei nam Joost Buntsma afscheid als directeur van kenniscentrum STOWA, omdat hij met pensioen gaat. Het bestuur van de Unie van Waterschappen heeft hem bij die gelegenheid – met een positieve aanbeveling van het STOWA-bestuur – de Uniepenning toegekend.
Voorzitter van de Unie van Waterschappen Rogier van der Sande gaf bij de overhandiging aan dat Buntsma “zich op bijzondere wijze verdienstelijk heeft gemaakt voor de waterschappen, de Unie van Waterschappen en het waterbeheer in zijn algemeenheid”.
Loopbaan
Joost Buntsma is bijna 41 jaar in het waterbeheer werkzaam geweest. Na een opleiding als ingenieur aan de Technische Hogeschool Delft, was hij onder meer werkzaam bij provincies, Rijkswaterstaat, de Inspectie Verkeer en Waterstaat en het ministerie van Infrastructuur & (toen nog) Milieu. In de periode van 2011 tot 2013 was Joost Buntsma secretaris van de Adviescommissie Water, onder het voorzitterschap van de Prins van Oranje. Deze commissie heeft een aantal zeer waardevolle adviezen opgeleverd, over onder andere de organisatie van het waterbeheer, de waterveiligheid en de zoetwatervoorziening.
STOWA
In de afgelopen elf jaar heeft Joost Buntsma zich als directeur van de STOWA (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer) verdienstelijk gemaakt voor de waterschappen en het waterbeheer in Nederland. Rogier van der Sande typeerde Joost Buntsma in zijn speech als rustig, verbindend en vasthoudend en prees zijn sterk ontwikkelde strategisch inzicht.
Uniepenning
De afgelopen jaren is de Uniepenning toegekend aan: Peter Glas, Melanie Schultz van Haegen, Wim Kuijken, Hans Oosters en Paul van Erkelens. Alhoewel dit allen bestuurders zijn, is de Uniepenning nadrukkelijk ook bedoeld voor ambtenaren met een bijzondere staat van dienst. Joost Buntsma is de eerste ambtenaar die deze eer te beurt valt.
Woensdag 15 mei bood minister Mark Harbers de rapportage ‘Staat van Ons Water’ aan de Tweede Kamer aan. De rapportage geeft een overzicht van de ontwikkelingen in het waterbeleid van 2023 en biedt inzicht in hoe waterschappen het land droog houden, verzilting tegengaan en de waterkwaliteit op peil houden.
Samenwerken aan water
De Staat van Ons Water wordt gezamenlijk ontwikkeld door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen, Vewin, IPO en VNG. In de rapportage is onder andere te lezen hoe Nederland werkt aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering en zich voorbereidt op de toekomst. Ook de status van de waterveiligheid, waterkwaliteit, financiën en het internationale werk komen aan bod.
Een interessant jaar
2023 was in veel opzichten een interessant jaar voor de watersector. Zo waren er op 15 maart de waterschapsverkiezingen voor nieuwe waterschapsbesturen. De opkomst was met 53,1 procent hoger dan in 2019, toen 51,3 procent van de stemgerechtigden hun stem uitbrachten. Het was een extreem nat jaar. In november viel zelfs meer regen dan ooit gemeten. De klimaatscenario’s die het KNMI in oktober 2023 publiceerde, laten zien dat de winters natter en zomers droger worden. Alle scenario’s wijzen uit dat zowel wateroverlast als watertekort steeds grotere vraagstukken zijn.
Op woensdag 15 mei spreekt de commissie voor Justitie en Veiligheid over de onderwerpen nationale veiligheid, brandweer en crisisbeheersing. De waterschappen hebben een aantal aandachtspunten voor het agendapunt voortgang crisisbeheersing.
Waterschappen uit wet Veiligheidsregio’s
De minister van Justitie en Veiligheid is van plan de waterschappen uit de wet Veiligheidsregio’s te schrappen. Dit omdat veiligheidsregio’s zelf verantwoordelijk zouden zijn voor het betrekken van relevante netwerkpartners. Dit kan betekenen dat water en klimaat niet meer vanzelfsprekend hoog op de agenda van de veiligheidsregio staan. De waterschappen vinden dit dan ook geen goed idee.
Door klimaatverandering komen watergerelateerde crises steeds vaker voor. Denk aan overstromingen en droogte. Ook zijn er situaties als cyberaanvallen en stroomuitval denkbaar waarbij de waterschappen worden geraakt. Zij beheren immers kritieke infrastructuur, zoals rioolwaterzuiveringen en gemalen. Allemaal redenen waarom waterschappen als specifieke crisispartner in de (opvolger van de) wet Veiligheidsregio’s moeten staan.
Onderzoek: positie waterschappen verstevigen
In opdracht van de Unie van Waterschappen en het ministerie van Justitie en Veiligheid onderzoekt het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) momenteel hoe de positie van de waterschappen in de crisisvoorbereiding en -beheersing verstevigd kan worden. Het NIPV onderzoekt hierbij onder meer in hoeverre het juridisch mogelijk (en nodig) is om een waterschap lid te maken van het bestuur van een veiligheidsregio. Rond september 2024 wordt het eindrapport verwacht.
Op woensdag 20 maart lanceert het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) de Projectenkalender Waterschapsmarkt 2024-2025, in opdracht van de werkgroep Samenwerking Waterschapswerken (SWW). De kalender geeft marktpartijen, overheden en waterschappen onderling een overzicht van komende projecten van de waterschappen. Dit draagt bij aan de juiste match van vraag en aanbod van onder meer materieel, capaciteit en kennis.
Waterschap Woensdag
De lancering van de Projectkalender staat gepland op Waterschap Woensdag. Op deze dag is ook de Aqua Nederland-vakbeurs, waar diverse thema’s rond de samenwerking tussen waterschappen en de markt aan bod komen.
748 projecten in beeld
De Projectenkalender Waterschapsmarkt brengt 748 projecten in beeld die de 21 waterschappen en het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) verwachten voor de periode 2024-2025. Bij de projecten staan onder meer een projectomschrijving, de beoogde contractvorm en de verwachte periode van uitvoering. Daarvan zijn er 641 aangemerkt als werken en 107 als diensten. De totale verwachte bouwsom van deze inventarisatie bedraagt 2,8 miljard euro.
Trends
Opvallend is de toename van projecten rond rioolwaterzuiveringsinstallaties (rwzi’s). Met een geraamde bouwsom van bijna 875 miljoen euro nemen deze een derde van het totaal voor hun rekening. De toename houdt verband met de grote opgave op het gebied van waterkwaliteit, zoals de eisen vanuit de Kaderrichtlijn Water. Een andere opvallende trend zit in de toegepaste contractvormen. Ruim 40 procent van het werkvolume wordt met bouwteams en raamcontracten op de markt gezet. In 2020 was dit nog minder dan een kwart.
Meer inzicht
De jaarlijkse Projectenkalender zorgt voor transparantie op de markt en ondersteunt de dialoog tussen opdrachtgevers en opdrachtnemers, passend bij de marktvisie De waterschapsmarkt van de toekomst. Het biedt marktpartijen meer zicht op de komende projecten van de waterschappen. Daarmee kunnen ze betere besluiten nemen over de benodigde investeringen in materieel, capaciteit en kennis. Ook kunnen opdrachtgevers onderling hun programma’s en projecten afstemmen.
Concurrerende opdrachtgevers
Waterschappen concurreren met andere opdrachtgevers, zoals drinkwaterbedrijven en opdrachtgevers in de infrasector. De brede vraag naar capaciteit onderstreept het belang om goed zicht te hebben op de aankomende projecten. Voor de 21 waterschappen biedt de Projectenkalender inzicht in de mogelijke pieken van gelijksoortige projecten, omdat ze deze bijvoorbeeld gelijktijdig willen aanbesteden. Door dit inzicht en de onderlinge afstemming kunnen waterschappen voorkomen dat er pieken ontstaan waardoor aanbestedingen (mogelijk) mislukken.
Samenwerkingsverband
De werkgroep SWW is een samenwerkingsverband van diverse waterschappen, de Unie van Waterschappen, het HWBP en brancheverenigingen van bedrijven die werken in de waterschapswereld, zoals aannemers en ingenieursbureaus. Het EIB heeft in opdracht van deze partijen een inventarisatie gemaakt van de projecten die de waterschappen nu in voorbereiding of aanbesteding hebben. De Projectenkalender is niet compleet of absoluut, maar maakt vooral inzichtelijk welke opgaven en welk volume de waterschappen de komende jaren in de markt denken te zetten.
Projectenplatform
De SWW werkt aan de ontwikkeling van een online Projectenplatform. In de toekomst kunnen waterschappen in deze digitale omgeving hun projecten het hele jaar door aanmelden, wijzigen en inzien. Op het platform komt ook een totaaloverzicht van alle projecten in een actuele, gebruiksvriendelijke Projectenkalender.
Het jaar 2024 is extreem nat begonnen. Door de vele regenval in Duitsland en Nederland hebben we te maken met hoogwater in de rivieren, in het IJsselmeer en het Markermeer, maar ook in de regionale systemen zijn de sloten en beken overvol.
Gelukkig heeft het vele water nergens tot enorme problemen geleid en was de situatie beheersbaar voor de waterschappen. In zijn nieuwjaarsboodschap schrijft Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen, dit toe aan het verstandige beleid van onze voorgangers.
Investeren in dijkveiligheid
Van der Sande roept de beleidsmakers van nu dan ook op om nu vooruit te kijken en te investeren, zodat onze opvolgers in de toekomst ook weer kunnen profiteren van ons beleid: “Als waterschappen moeten we zelf ons watersysteem nog robuuster maken, zodat we niet alleen water kunnen wegpompen maar ook meer kunnen vasthouden voor droge periodes. En we moeten meer investeren om ons water te zuiveren.”
Verstandig beleid
Keuzes die nu gemaakt worden, zijn van invloed op een periode over 25 of 50 jaar, vervolgt Van der Sande. “Daarom kijken we ook naar Brussel en naar Den Haag. Want daar wordt dit jaar een nieuw kabinet gevormd en nieuwe verkiezingen gehouden voor het Europees Parlement. Zij moeten nu ook verstandig beleid maken op waterveiligheid, waterhoeveelheid en waterkwaliteit. Van hen vragen we ook om die lange-termijn-bril op te zetten en waar nodig regie te voeren en regels te stellen. Juist, zodat onze opvolgers over 25 of 50 jaar weer kunnen profiteren van het verstandige beleid nu.”
Bekijk hieronder de nieuwjaarsboodschap van Rogier van der Sande: