Afspraken over water en bodem

Veel van de gemaakte afspraken gaan over het verminderen van regels en het verkorten van procedures. Een van de afspraken betreft ‘rekening te houden met water en bodem’. Hierin staat dat er snel een toepasbaar handelingsperspectief nodig is voor risicovolle gebieden op het gebied van water en bodem.

De waterschappen gaan hiervoor samen met de andere decentrale overheden en het Rijk aan de slag met kaders voor de verschillende water- en bodemsystemen. Ook brengen ze samen met de gemeenten in kaart hoe per locatie toekomstbestendig bouwen mogelijk is. Dit gebeurt in de planvormingsfase om vertraging later in het proces vertraging te voorkomen.

Verstandig bouwen

De Unie van Waterschappen is blij dat door deze afspraken water en bodem aan de voorkant kaderstellend zijn. “Het levert voor de waterschappen het komende halfjaar wel huiswerk op als het gaat om het bepalen van normen en kaders,” reageert Unievoorzitter Rogier van der Sande. “Voor ons staat centraal dat het belangrijk is om verstandig te bouwen, zodat er woningbouw gerealiseerd wordt die toekomstbestendig is, zonder dat gebreken ontstaan in de (nabije) toekomst.”

Multifunctioneel ruimtegebruik

In de brief stelt het kabinet dat het gebruik van de term ‘sturend’ bij het principe ‘water en bodem sturend’ onbedoeld een belemmerend beeld oproept. Het kabinet wil daarvan af en focussen op “wat wél kan en moet, gebaseerd op de kennis die we hebben van ons water- en bodemsysteem in een veranderend klimaat”, aldus Madlener en Keijzer in de Kamerbrief. “We willen op zoek naar oplossingen die de verschillende belangen verenigen in plaats van scheiden, door zoveel mogelijk multifunctioneel ruimtegebruik en creatieve oplossingen.”

Grote snelheid nodig bij woningbouwopgave

De Unie van Waterschappen snapt de redenering van de ministers. Unievoorzitter Rogier van der Sande reageert: “Het nijpende woningtekort vraagt om een grote snelheid voor het bouwen van nieuwe woningen. Onder meer de transitie van het landelijk gebied en de energietransitie maken de ruimtelijke inrichting van Nederland tot een complexe puzzel. Het is belangrijk dat de landelijke politiek zich door die gewenste snelheid en de complexiteit niet laat verleiden om onverstandige keuzes te maken. Daarom is en blijft het belangrijk om het water- en bodemsysteem als uitgangspunt te nemen voor ruimtelijke keuzes en van daaruit te focussen op wat er wel kan.” 

Wat er wel kan

“Veel gebieden zijn niet ideaal, maar wel geschikt te maken om er te bouwen”, vervolgt Van der Sande. “Dat moet dan wel op een slimme manier gebeuren. En die slimme manieren zijn er ook. Nu investeren in toekomstbestendige keuzes betekent dat we toekomstige bewoners niet opzadelen met onacceptabele overlast en schade door weersextremen. De euro die je nu investeert, bespaar je vervolgens omdat je mogelijke ellende hiermee weet te beperken.”

Realistisch en robuust

De Unie van Waterschappen benadrukt dat ruimtelijke plannen alleen maar realistisch en robuust kunnen worden uitgevoerd wanneer daarbij wordt gekeken naar de uitgangspunten vanuit het water- en bodemsysteem. De impact van het water- en bodemsysteem reikt bovendien verder dan woningbouw. Het is ook van invloed en bepalend in de transitie van het landelijk gebied en bij andere ruimtelijke vraagstukken.

> Lees hier de Kamerbrief

Na het commissiedebat Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening van woensdag 2 oktober was er onduidelijkheid over de uitspraken van de minister over het voorzetten van beleid rond het water en bodem sturend laten zijn voor ruimtelijke plannen. In het gesprek met de Unie van Waterschappen liet de minister weten dat rekening houden met water een belangrijk onderdeel bij de bouw van nieuwe woningen blijft.

Geen verborgen gebreken

Van der Sande heeft namens de Unie van Waterschappen toegelicht hoe de waterschappen tegen water en bodem sturend aankijken. “Wij vinden dat inwoners van Nederland mogen verwachten dat er bij de bouw van hun woningen verstandige keuzes worden gemaakt. Als overheid moeten we niet willens en wetens huizen met verborgen gebreken opleveren aan inwoners,” zei Van der Sande. Daarbij onderstreepte hij dat dit gesprek plaatsvindt om de woningbouw te bevorderen en niet om deze tegen te houden.

Oproep tot nationale regie

Ook gaf Van der Sande aan dat het hier niet om een beleidsmatige wens gaat, maar om een natuurlijk gegeven. “Ons watersysteem zit simpelweg soms helemaal vol. Water bepaalt of er ruimte is of niet,” legde hij uit. Hij sprak de wens uit voor nationale regie, zodat lokale overheden kaders hebben waarbinnen ze aan de slag kunnen gaan. “Het risico is anders dat er een wirwar aan lokale regels (denk aan aparte waterschapsverordeningen) komt, terwijl nationale regels duidelijkheid kunnen scheppen.”

Richting geven

Verder is door Van der Sande verder uitgeweid over de rol van de waterschappen: “De waterschappen pakken hun rol door met hun gebiedskennis en blik op de lange termijn te waarschuwen voor eventuele potentiële schade aan woningen. Het principe van water en bodem sturend reikt bovendien verder dan woningbouw. Het is ook een richtinggevend principe in de transitie van het landelijk gebied en bij andere ruimtelijke vraagstukken.”

Het ministerie van Volkshuisvesting en Ruimtelijke ordening en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat komen binnenkort met een Kamerbrief, waarin ze met meer informatie over nationale kaders voor het rekening houden met water en bodem komen.

Aanwezigen

Vanuit de Kamers waren aanwezig Jeremy Mooiman (PVV), Geert Gabriëls en Habtamu de Hoop (beide van GroenLinks-PvdA), Wim Meulenkamp (VVD), Marieke Wijen-Nass (BBB), Merlien Welzijn, Harm Holman en Annemarie Heite (allen van NSC). Daarnaast namen deel: de Rijksbouwmeester, wethouders van de gemeenten Zoetermeer, Asten en Middelburg, gedeputeerden van de provincies Zuid-Holland en Groningen, en vertegenwoordigers van de Branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA), TNO, Natuur & Milieu, LTO Nederland, watersportvereniging HISWA-RECRON en het Planbureau voor de Leefomgeving.

Vragen over ‘water en bodem sturend’

Centraal stond het thema ‘water en bodem sturend’. De spreker namens de BNA gaf aan dat de sturende rol van water en bodem binnenstedelijk zelden een belemmering is, en dat er allerlei ontwerpoplossingen mogelijk zijn voor buitenstedelijk bouwen. De BBB vroeg hoe zwaar het ‘water en bodem sturend’-principe weegt. Van der Sande: “De grenzen van het systeem zijn bereikt. We moeten kijken naar wat er wél kan en hierover op tijd met elkaar in gesprek gaan.” Hij noemde het voorbeeld van bewoners van de woonwijk Westergouwe, in de Zuidplaspolder, een van de laagste gebieden van Nederland, die aangaven zich veilig te voelen, omdat ze erop vertrouwen dat wijze mensen verstandige keuzes maken. En benadrukte daarmee het belang van de drie R’en: ruimte, regels en regie.

GroenLinks-PvdA vroeg of de voorkeur uitgaat naar ruimtelijke oplossingen of het ophogen van dijken. “Dijken zijn maar een deel van de oplossing”, antwoordde Van der Sande hierop. “Het gaat ook om de vraag hoe we ons land toekomstbestendig maken. Bijvoorbeeld met waterbergingen, en die vragen ruimte.” NSC vroeg wat de rol van de waterschappen in de Nota Ruimte is en of waterschappen de bevoegdheid hebben om bouwplannen op een bepaalde locatie af te wijzen. Van der Sande: “We bemoeien ons vanuit onze expertise met ruimtelijke inrichting. We hebben een adviesrol, maar willen hierin graag een zwaardere rol.”

Water als fundering van ruimtelijke puzzel

In zijn bijdrage benadrukte Van der Sande dat hij niet een volgend extra belang wilde toevoegen  “Het water- en bodemsysteem is geen puzzelstuk, maar de fundering waarop de puzzel van ruimtelijke ordening gelegd moet worden.” Hij sprak de Tweede Kamerleden aan op hun verantwoordelijkheid om potentiële schade door toenemende weersextremen niet af te wentelen op inwoners, maar door nu verstandige keuzes te maken die schade vooraf beperken.

Water duldt geen uitstel

De Unievoorzitter benoemde in zijn inbreng de apocalyptische verwoesting in Centraal-Europa door extreme hoosbuien. “Ook in Nederland hebben we dit jaar veel regen moeten verwerken. Dat het goed is gegaan, is te danken aan de verstandige keuzes die ruim twintig jaar geleden zijn gemaakt.” Volgens Van der Sande is het belangrijk om een vervolg te geven aan het principe ‘water en bodem sturend’. “Rekening houden met water duldt geen uitstel. De hoosbuien vallen nu. De droogte kan volgend jaar weer toeslaan. We móeten door op de ingeslagen weg met de interbestuurlijke uitvoeringsagenda en water een plek blijven geven in de plannen voor de woningbouw, de natuur, de landbouw en de industrie.”

Bestuurlijke overleggen

De Unie van Waterschappen vraagt ook op andere plekken aandacht voor het principe van ‘water en bodem sturend’. Zo was de voorzitter op dezelfde dag als dit rondetafelgesprek ook aanwezig bij het bestuurlijk overleg Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening, en maakt hij op 11 oktober nader kennis met minister Mona Keijzer.

> Lees meer over het principe ‘water en bodem sturend’

Ruimte voor water en bodem

Het is voor de waterschappen van groot belang dat er in ruimtelijke beslissingen ruimte voor water en bodem wordt aangelegd of gereserveerd. En dat er niet wordt gebouwd op plekken die daarvoor ongeschikt zijn, zoals uiterwaarden en beekdalen, diepe polders en gebieden met een slappe bodem. Keuzes van nu kunnen grote gevolgen hebben voor toekomstige generaties.

Klimaat- en bodemdalingsbestendig bouwen

“Rijnenburg heeft een zakkende veenbodem en delen van de polder liggen laag en zijn gevoelig voor wateroverlast”, aldus Jeroen Haan. “Het volledig volbouwen van de polder staat haaks op het centraal stellen van water en bodem bij de ruimtelijke ordening en inrichting. In het ontwerpend onderzoek wordt nu een goede balans tussen woningbouw en ruimte voor water meegenomen. En dat is goed, want nieuwbouw kan alleen als dit klimaat- en bodemdalingsbestendig gebeurt. Dat geldt niet alleen voor Rijnenburg, maar ook voor andere plekken in Nederland. De waterschappen blijven dat benadrukken en we vragen het Rijk om het stuur in handen te nemen.”

Bouw op de juiste plekken

Waterschappen begrijpen goed dat er een nijpend tekort is aan woningen en dat de aanpak van het woningtekort een urgente opgave is. Ze vragen het kabinet wel om nieuwe woningen klimaatbestendig te bouwen. Naast de woningbouwopgave heeft Nederland te maken met een stijgende zeespiegel en steeds extremer weer. Denk aan langere perioden van droogte en hevige hoosbuien. Haan: “Het bouwen van nieuwe woningen moet volgens de waterschappen dan ook op de juiste plekken en klimaatbestendig gebeuren. Mensen die nu een woning kopen, gaan ervan uit dat die plek over twintig of dertig jaar nog steeds geschikt is om te wonen. En daar moeten inwoners ook van uit kunnen gaan.”

Ruimte, regels en regie

In het regeerakkoord van het vorige kabinet stond dat water en bodem sturend moeten worden voor ruimtelijke plannen. Een hele mooie eerste stap. De waterschappen vragen aan het nieuwe kabinet om dit beleid van ‘water en bodem sturend’ voor zowel het stedelijk als het landelijk gebied voort te zetten en nu ook in landelijke wetgeving te verankeren. Het afwegen van het waterbelang moet minder vrijblijvend worden.

In het hoofdlijnenakkoord schrijft het nieuwe kabinet dat zij de medeoverheden vroegtijdig wil betrekken bij beleidsvorming om vervolgens als Rijk de knopen door te hakken. Water is daarbij geen puzzelstukje; het is de tafel waarop de complexe puzzel van de ruimtelijke ordening moet worden gelegd. Waterschappen nemen graag aan die tafel plaats, samen met de medeoverheden, waarbij ze het Rijk oproepen om het stuur in handen te nemen.

> Lees meer over de sturende rol van water en bodem in ruimtelijke plannen

Het voorontwerp is een eerste ruimtelijke vertaling van de opgaven voor Nederland richting 2050, met een doorkijk naar 2100. In het ontwerp krijgt water en bodem veel aandacht.

Aandacht voor water en bodem

In het voorontwerp van de Nota Ruimte zijn water en bodem de basis. Zo staat in de Nota dat de kwaliteit van ons water- en bodemsysteem moet doorwerken in alle uitgangspunten van de nota ruimte en invloed moet hebben bij het maken van ruimtelijke keuzes. Dat geldt niet alleen voor landbouw en natuur, maar ook voor de woningbouwopgave of voor de industrie en bedrijven.

Toekomstgerichte locatiekeuzes

De waterschappen ondersteunen het voorontwerp op dit punt. Het is belangrijk dat water en bodem niet alleen wordt meegenomen vanwege klimaatadaptatie, maar dat het gaat om fundamentele keuzes. Zoals locatiekeuzes voor woningbouw en welk grondgebruik waar mogelijk is. De waterschappen vinden dan ook dat het water- en bodemsysteem geen puzzelstukje is maar dat het de tafel moet zijn waarop de complexe puzzel van de ruimtelijke ordening moet worden gelegd. Als we daar nu niet de juiste keuzes in maken, zadelen we toekomstige generaties op met schade en overlast.

Borging noodzakelijk

Vaak zien we dat water en bodem sturend toch wordt vergeten als plannen concreter worden voor de ruimtelijke inrichting. De korter termijn belangen worden vaak beter vertegenwoordigd dan de langer termijn belangen. Om te zorgen dat we toekomstige generaties niet opzadelen met de problemen van nu, is er wettelijke borging en beleidsmatige verankering nodig. Ook in de Nota Ruimte.

Op dit moment is de weging van het waterbelang opgenomen in de Omgevingswet als verplicht bij ruimtelijke planvorming, maar is het ook nog vrijblijvend in de uitvoering. Dit zou steviger verankerd moeten worden.

> Lees meer over het voorontwerp Nota Ruimte

Pleidooi voor waterrobuuste leefomgeving

In het rapport geeft de Rli aan dat het kabinet water en bodem sturend wil laten zijn in het ruimtelijk beleid in Nederland, maar dat dit nog onvoldoende lukt. Op termijn kan dit tot zeer hoge kosten leiden. Als we nu woningen bouwen op de verkeerde plekken, bijvoorbeeld omdat die in de toekomst nodig zijn voor dijkversterking of waterberging, lopen de toekomstige kosten voor het waterbeheer hoog op.

Ook het voortzetten van de huidige landbouw in laaggelegen delen van Nederland is alleen tegen hoge kosten mogelijk. Op deze plekken wordt verzilting een steeds groter probleem. De toenemende droogte zal daarnaast onontkoombaar gevolgen hebben voor de natuur, de landbouw en bedrijvigheid in hoger gelegen delen van Nederland.

Ruimte, regels en regie

Het is de afgelopen drie decennia warmer, droger én natter geworden. Om Nederland veilig en bewoonbaar te houden in dit veranderende klimaat, is het noodzakelijk om de begrenzing van het waterbeheer aan te geven, laat het Rli-rapport zien. Ook moeten water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes.

Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte voor water nodig. Van der Sande: “Door nu slimme keuzes te maken aan de voorkant en niet tegen beter weten in vast te houden aan ‘de oude maakbaarheid’, pakken we de kansen die er liggen en kunnen we ons unieke watersysteem voor de toekomst behouden. Dit vraagt dus om nationale regels voor de ruimte en keuzes in die ruimte.”

Water en bodem als basis voor ruimtelijke puzzel

De waterschappen vragen ook aandacht voor regie en afstemming. “Het water- en bodemsysteem is geen puzzelstukje”, zegt Van der Sande. “Het is de tafel waarop de complexe puzzel van de ruimtelijke ordening moet worden gelegd. Wij nemen daarin graag plaats, samen met medeoverheden, waarbij we het Rijk oproepen om het stuur in handen te nemen.”

> Bekijk hier het volledige rapport van de Rli
> Bekijk het document ‘Uitvoering van water- en bodembeleid vraagt om ruimte, regels en regie’