Kamerlid Eline Vedder (CDA) heeft Kamervragen gesteld aan de minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur over de gevolgen van de uitzonderlijk natte weersomstandigheden voor boeren en tuinders. Ze vroeg zich onder andere af in hoeverre er verschillen tussen waterschappen zijn in de aanpak van wateroverlast. En of waterschappen en het Rijk overleggen om te komen tot een oplossing.
Wat vinden de waterschappen?
De wateroverlast van deze lente en zomer is het gevolg van de extreme neerslaghoeveelheden die sinds oktober in Nederland zijn gevallen. Veel agrariërs ervaren hierdoor wateroverlast, wat erg vervelend is. Door het veranderende klimaat zien de waterschappen weersextremen zoals hevige neerslag, maar ook droogte toenemen. De waterschappen nemen daarom maatregelen om hun watersystemen op orde te houden en de boeren te helpen waar mogelijk. De maatregelen bestaan onder meer uit het vasthouden van meer regenwater op plaatsen waar het valt, meer ruimte geven aan water en de aanleg van nieuwe waterbergingsgebieden. Om zo het land zo goed mogelijk aan te passen aan het veranderende klimaat.
Wat zijn de normen voor wateroverlast? Provincies hebben normen vastgesteld voor wateroverlast vanuit regionale oppervlaktewateren. De normen verschillen per type grondgebruik en zijn uitgedrukt in een gemiddelde kans op overstroming vanuit oppervlaktewater. Als beheerders van het regionaal watersysteem is het de taak van de waterschappen om aan de normen voor wateroverlast te voldoen. Zo nodig nemen ze maatregelen om de afvoer- en bergingscapaciteit van een regionaal oppervlaktewater te vergroten.
Voldoen onze watersystemen? Momenteel voldoet 99,5 procent van de regionale watersystemen aan de provinciale normen voor wateroverlast. Voor de resterende gebieden worden er maatregelen getroffen in de vorm van extra waterbergingen en/of afvoercapaciteit van watergangen en gemalen. In veel provinciale verordeningen is 2027 de streefdatum om overal aan de normering wateroverlast te voldoen.
Hoe zit het met grondwaterstanden? Bij langdurige regen kan de grond verzadigd raken. De bodem kan dan minder water opnemen, waardoor er mogelijk wateroverlast ontstaat. Grondwaterstanden zijn lastig te sturen, maar door het oppervlaktewaterpeil te sturen, proberen de waterschappen de schade door hoge grondwaterstanden te verkleinen. Om zo de wateroverlast voor agrariërs en inwoners zoveel mogelijk te beperken. Momenteel is het oppervlaktewaterpeil overal op peil.
Wie is dan verantwoordelijk? Waterschappen zijn niet verantwoordelijk voor wateroverlast door regenwater op te land of door te hoge grondwaterstanden. Daar zijn eigenaren en grondbezitters zelf verantwoordelijk voor. Goed hierbij om te weten is dat particulieren en (agrarisch) ondernemers kunnen zich verzekeren tegen schade aan gebouwen of gewassen door extreme weersomstandigheden, zoals de hevige neerslag van afgelopen tijd.
Door hevige regenval is er in het zuiden van Duitsland veel wateroverlast. Dit is veel in het nieuws. Een deel van het water viel in het stroomgebied van de Rijn en stroomt naar Nederland. Rijkswaterstaat verwacht komende vrijdag 7 juni een piek van ruim 13 meter boven NAP in de Rijn bij Lobith. Ook in de regionale watersystemen van waterschappen wordt er door de vele regenval nog volop water afgevoerd. De waterschappen nemen waar nodig aanvullende maatregelen om wateroverlast te beperken. Grote problemen zoals in Duitsland worden er niet verwacht.
Water in regionale watersystemen van waterschappen
Samen met Rijkswaterstaat beheren de waterschappen het water in Nederland. De waterschappen zijn verantwoordelijk voor de regionale wateren zoals beken, sloten en kanalen. Met gemalen brengen de waterschappen het waterpeil naar beneden. Waterbergingsgebieden slaan het teveel aan water tijdelijk op.
Door de vele regen in het najaar en de winter is de bodem op veel plaatsen in Nederland nat en verzadigd. Dit betekent dat de bodem op die plekken bij hevige neerslag geen extra water kan opvangen en er dus eerder wateroverlast ontstaat. De komende dagen wordt er opnieuw regen verwacht; bij piekbuien kan het voorkomen dat er wateroverlast ontstaat. De waterschappen houden de situatie, per regio, in de gaten en sturen bij waar nodig. Lees hierover de updates van bijvoorbeeld waterschap de Dommel, waterschap Rijn en IJssel en waterschap Rivierenland.
Water in grote rivieren van Rijkswaterstaat
Rijkswaterstaat focust zich op het beheer van grote wateren zoals rivieren. De meeste regen in Duitsland viel in het stroomgebied van de Donau en stroomt naar andere landen dan Nederland. Een deel van de regen viel in het stroomgebied van de Rijn. Dit is doorslaggevend voor hoeveel water er bij Lobith in Nederland binnenkomt.
Vanaf vrijdag 7 juni wordt een piek van ruim 13 meter boven NAP bij Lobith verwacht. Het water verspreidt zich richting de IJssel, de Nederrijn en de Waal en de Nieuwe Maas. Vanaf 12 meter lopen de uiterwaarden langzaam onder water en waarschijnlijk blijft dat zo tot na het weekend. Hoewel er in het voorjaar steeds vaker hoge waterstanden voorkomen, zijn de huidige hoge waterstanden nu wel bijzonder.
In de avond van donderdag 2 mei en de nacht op vrijdag 3 mei zijn er op verschillende plekken in het land piekbuien gevallen. Het KNMI gaf daarom op donderdag code geel af voor de provincies Noord- en Zuid-Holland, Zeeland, Utrecht, Flevoland, Gelderland, Noord-Brabant en Limburg. Rond 01.30 uur trok het KNMI de weerwaarschuwing in.
Voorzorgsmaatregelen waterschappen
Om wateroverlast te voorkomen namen de waterschappen donderdagavond voorzorgsmaatregelen. Zo verlaagden ze waar mogelijk tijdelijk het waterpeil om een extra buffer te creëren om water op te vangen.
Vooral uitdagingen in Limburg
Op diverse plekken in Limburg leidde de hevige regenval tot ondergelopen straten en volle regenwaterbuffers. Hierdoor kwam er veel slib in de buffers en beken terecht. Momenteel lopen de regenwaterbuffers leeg om zo het slib eruit te halen. Ook wordt bij beken slib weggehaald waar een verhoogde afvoer is geweest.
De watersystemen in de rest van het land ondervinden geen hinder van de hevige regenval.
Regen, regen en regen: het is overal kletsnat. Op dit moment is er sprake van verhoogde waterstanden in meerdere gebieden in Nederland. Dat geldt voor zowel de Rijn als het IJsselmeergebied. Door de harde wind wordt ook aan de kust hoogwater verwacht.
De afgelopen dagen namen de waterschappen en Rijkswaterstaat verschillende maatregelen. Hierdoor is nergens in het land sprake van overstromingsdreiging. De waterschappen verlaagden onder meer de waterpeilen en de gemalen draaien volop om overtollig water af te voeren. Om water tijdelijk op te slaan, zijn bergingsgebieden ingezet. Beheerders, dijkinspecteurs en uitvoerders van de waterschappen controleren de dijken, stuwen en duikers regelmatig. De waterschappen blijven dus alert. Mede gezien de weersverwachtingen voorzien ze geen grote problemen.
Grondwaterstanden hoog
De grondwaterstanden zijn overal in het land aangevuld en tot boven normaal gestegen. De waterschappen slaan het water zoveel mogelijk op in het water- en bodemsysteem voor drogere periodes. De grond is echter op veel plekken verzadigd en neemt geen regenwater meer op. Om wateroverlast te voorkomen hebben veel waterschappen extra maatregelen genomen om overtollig water af te voeren naar de zee en grote rivieren.
Gemalen draaien volop
Een van de grootse gemalen van Nederland is Zedemuden in Zwartsluis, Overijssel. Momenteel draaien er in het gemaal 3 pompen met een totale pompcapaciteit van 124 m3 water per seconde. Per minuut is dat 7.440 m3, wat gelijkstaat aan de inhoud van 3 Olympische zwembaden. Alleen het gemaal IJmuiden van waterschap Drents Overijsselse Delta heeft een grotere pompcapaciteit. De inzet van dit gemaal verkleint de kans op wateroverlast in delen van Drenthe. Ook het J.L. Hooglandgemaal en gemaal De Heining van Wetterskip Fryslân draaiden de afgelopen dagen op volle kracht om water af te voeren uit de Friese boezem (stelsel van meren, kanalen en vaarten).
Dijkdoorgang Delfzijl gesloten
De waterschappen Hunze en Aa’s en Noorderzijlvest hebben vrijdagochtend de dijkdoorgangen in Delfzijl gesloten. Dit is nodig vanwege de hoge waterstand op zee. Rijkswaterstaat voorspelde donderdagavond een waterstand van NAP +3.40 meter. Deze hoge waterstand wordt veroorzaakt door de noordwestenwind die het water opstuwt langs de kust.
Extra dijkinspecties
Waterschap Zuiderzeeland zet vandaag extra dijkcontroles in. Het waterpeil in het IJsselmeer is bijna 80 cm hoger dan normaal. In combinatie met de harde wind veroorzaakt dit golven langs de dijken aan de noordwestzijde van de Noordoostpolder en Oostenlijk Flevoland.
Voorzorgsmaatregelen bij waterschap de Stichtse Rijnlanden
Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden nam extra voorzorgsmaatregelen bij het dijkversterkingsproject Sterke Lekdijk in Salmsteke (Lopik) en de Oude Sluis Vreeswijk (Nieuwegein). De Sterke Lekdijk is extra ‘ingepakt’ over een afstand van ruim 400 meter. Dit voorkomt dat de nieuwe toplaag van de onlangs versterkte dijk wegspoelt op plekken waar de grasmat nog onvoldoende tot bloei is gekomen.
De afgelopen weken ging er geen dag voorbij dat het niet regende. In delen van het land was de regelval 3 keer zoveel als gebruikelijk, en afgelopen week viel er al bijna evenveel neerslag als normaal in de hele maand november. Hierdoor zijn de grondwaterstanden overal in het land aangevuld en tot boven normaal gestegen. De waterschappen slaan het water zoveel mogelijk op in het water- en bodemsysteem voor drogere periodes.
Al bijna het hele jaar houden de waterschappen hogere waterpeilen aan in sloten en beken. Dit om het water daar langer vast te houden en in de bodem te laten infiltreren. Maar de hoeveelheden regen van oktober en november zijn te groot om volledig op te slaan tot het volgende droogteseizoen. Dat vraagt te veel ruimte. Om in deze omstandigheden droge voeten te houden, is afvoer naar de zee en grote rivieren nodig.
Waterberging en extra pompen in Delfland
In het hoogheemraadschap van Delfland viel er vrijdag 3 november 50 millimeter regen in een half etmaal. Het gebied is door de regen van afgelopen weken al verzadigd en door de bladeren op de weg raken putten snel verstopt. Het waterschap heeft waterbergingen en extra pompen ingezet om de overlast en schade te beperken. Daarnaast verlaagt het waterschap de waterpeilen om bufferruimte te creëren. Sinds afgelopen maandag zijn de waterpeilen er weer op normaal niveau.
Wateroverlast polders Rijnland
In het hoogheemraadschap van Rijnland zorgde de neerslag voor wateroverlast in meerdere (akkerbouw)polders. Het waterschap is in het gebied aanwezig om de situatie op te nemen en treft waar nodig maatregelen, zoals het plaatsen van tijdelijke pompinstallaties.
9 noodpompen in Hollands Noorderkwartier
In het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier ervaren verschillende dorpen overlast van de hoge grondwaterstand. Het waterschap treft meerdere maatregelen om het water snel naar zee en het IJssel- en Markermeer af te voeren. Zo verwijderde het een slootdam op Texel en opende het de Kooysluis van het Amstelmeer. De 4 gemalen in het gebied pompen samen 8.000 m3 water per minuut weg. Dat zijn iedere minuut 3 Olympische zwembaden. Vanwege de grote hoeveelheid neerslag kregen de gemalen ondersteuning van 9 noodpompen. De situatie is daarmee beheersbaar.
Friesland en Terschelling
Wetterskip Fryslân zette afgelopen dagen op verschillende plekken extra pompcapaciteit in om het teveel aan water uit de polders af te voeren naar de Waddenzee. Vanwege de weersverwachting heeft het waterschap de waterstand preventief verlaagd.
Het afgelopen weekend viel er flink veel regen. Op verschillende plekken in het land namen de waterschappen extra maatregelen om wateroverlast te beperken.
Afgelopen zaterdag viel op de Zuid-Hollandse eilanden lokaal tot wel 50 millimeter neerslag. Op verschillende plaatsen op Goeree-Overflakkee lagen de waterpeilen al ruim boven het zomerpeil, waardoor plaatselijk wateroverlast ontstond. Waterschap Hollandse Delta plaatste noodpompen om het overtollige water sneller af te kunnen voeren.
Capaciteit gemaal Overwhere verdubbeld
Purmerend kreeg te maken met nog heftigere buien. Daar viel maar liefst 60 tot 70 millimeter. Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier verdubbelde daarom de capaciteit van het poldergemaal Overwhere om zo de sloten sneller tot gewenst niveau terug te brengen. Daarna zakte het water in de tuinen en omgeving naar de sloten uit.
Droogtemaatregelen teruggedraaid
Door de vele regen die is gevallen, trok waterschap Drents Overijsselse Delta een droogtemaatregel in. Het waterpeilen in sloten, weteringen en kanalen stond extra hoog, tot boven het normale maximumpeil. Het waterschap schakelde terug tot het maximale peil voor de zomer. Dit betekent dat in delen van het gebied waar dit mogelijk was, 5 tot 20 centimeter van de waterpeilen werd ‘afgeroomd’. Op die manier ging waterschap Drents Overijsselse Delta wateroverlast tegen en ontstaat ruimte om de neerslag die nog gaat vallen op te vangen.
Geen onttrekkingsverbod meer
Ook waterschap Limburg trok dit weekend droogtemaatregelen in. Zo is het onttrekkingsverbod voor oppervlaktewater zoals beken en sloten in Zuid-Limburg niet langer geldig. De komende maanden kunnen veranderende weersomstandigheden ervoor zorgen dat er opnieuw een onttrekkingsverbod nodig is.
Veel regen en stormachtige wind. Zo zag het er de afgelopen dagen uit in Nederland. Door de aanhoudende neerslag komt het water nog hoger te staan in de toch al goed gevulde beken, kanalen, meren en sloten. Uiterwaarden lopen onder.
Medewerkers van de Nederlandse waterschappen houden de situatie nauwlettend in de gaten. Als dat nodig is, nemen waterschappen aanvullende maatregelen om plaatselijke wateroverlast te voorkomen.
Waterschappen, vooral in hoog Nederland, proberen de neerslag in hun gebied juist vast te houden. Water wordt opgeslagen in grote waterbergingen. Dat doen ze om wateroverlast in lagere gebieden te voorkomen en water vast te houden voor drogere periodes. Bijvoorbeeld in Twente bij waterschap Vechtstromen.
Hoger peil Maas en Rijn
Ook het peil in de grotere rivieren de Maas en de Rijn zijn hoger dan normaal. Bij de verwachte waterstanden zullen de uiterwaarden onderlopen. Meer informatie over de waterpeilen in de grote rivieren is te vinden op de website van Rijkswaterstaat.
Het eigen waterschap
Benieuwd of er ook hoog water is in uw omgeving en wat uw waterschap doet om wateroverlast te voorkomen? Een overzicht met de websites van alle waterschappen staat op waterschappen.nl.
Op 19 december heeft minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) het eindadvies van de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater naar de Tweede Kamer gestuurd. In het eindadvies staan verschillende aanbevelingen om schade en overlast door hoogwater te beperken.
De beleidstafel werd ingesteld naar aanleiding van de overstromingen in Limburg van juli 2021, maar het advies is gericht op heel Nederland.
Achtergrond
De watercrisis in Zuid-Limburg heeft iedereen nog wel op het netvlies. Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro. In de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater is gekeken naar hoe Nederland zich beter kan voorbereiden op dit soort extreme buien en hoogwater. En natuurlijk hoe de schade beperkt kan worden.
Bewustzijn vergroten
Dit kan allereerst door het bewustzijn rond de risico’s op wateroverlast en overstromingen in Nederland te vergroten. De beleidstafel adviseert de risico’s met gerichte communicatie persoonlijk en relevant te maken en in te zetten op laagdrempelige, simpele acties. Belangrijk omdat het veilig en klimaatbestendig houden van Nederland inzet van iedereen vraagt. Overheden kunnen schade door weersextremen niet langer voorkomen. Om de overlast te beperken, moeten individuele bewoners ook zelf een steentje bijdragen.
Waterlabel
Daarnaast moet de vrijblijvendheid van maatregelen plaatsmaken voor een meer dwingende aanpak. De beleidstafel stelt bijvoorbeeld een verplicht waterlabel voor woningen voor. Zo weet je bij de koop of verkoop van een huis meteen wat de waterrisico’s zijn.
Water en bodem sturend
Daarnaast onderstreept de beleidstafel het belang van water en bodem sturend voor ruimtelijke plannen. Extreme buien kunnen niet altijd meer worden opgevangen in het watersysteem. Dus moeten we ook in de ruimtelijke inrichting rekening houden met extreem weer en ons voorbereiden op incidenten en calamiteiten. In ruimtelijke plannen moet daarom ruimte worden vrijgehouden voor de opvang van water.
Stresstesten
De beleidstafel wijst ook op het belang van landelijke en internationale afspraken. Neerslag trekt zich immers niets aan van landsgrenzen. De ‘waterbom’ die in Limburg viel, kan overal vallen. Daarom is het belangrijk om in kaart te brengen welke gebieden extra kwetsbaar zijn voor zoveel water. De beleidstafel stelt zogenaamde bovenregionale stresstesten voor om dit inzichtelijk te maken, zodat erop geanticipeerd kan worden. In deze stresstesten werken de provincies, gemeenten en waterschappen samen om de plekken met een hoog risico op wateroverlast door extreme neerslag goed in beeld te krijgen.
Beter herstellen
Wanneer schade door extreme neerslag hersteld wordt, moet dit volgens de beleidstafel op een manier gebeuren die beter is dan hoe de situatie was. De herstelmaatregelen moeten bijdragen aan het klimaatrobuust maken van Nederland. Zo worden we beter bestand tegen extreem weer en ontstaat bij een volgende gebeurtenis minder schade. Om dit af te kunnen dwingen moet worden gekeken naar verzekeringsvoorwaarden en het Bouwbesluit. Ook zullen de risico’s op wateroverlast verankerd moeten worden in het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de nationale maatlat klimaatadaptatief bouwen.
In juli 2021 is er in Reeuwijk een stuk dijk gaan schuiven. Daardoor ontstond een gat in de dijk en liep een deel van een polder onder. Omwonenden dachten dat de dijkafschuiving misschien zou komen door de Amerikaanse rivierkreeft. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Maar uit onderzoek blijkt nu dat de kreeft niet de oorzaak is.
In samenwerking met Deltares, Wageningen Universiteit en de TU Delft heeft het hoogheemraadschap van Rijnland de mogelijke oorzaken onderzocht. Dit waterschap is verantwoordelijk voor de betreffende dijk.
Verlies van stabiliteit
Uit het onderzoek blijkt dat de dijk diep in de ondergrond is afgeschoven. Dit komt door verlies van stabiliteit. Die verminderde stabiliteit is het gevolg van uitgevoerde werkzaamheden in het verleden, langzaam verlies van gewicht door het uitdrogen van het veen op de dijk en de bijzondere opbouw van de bodem op deze locatie.
‘Geen buitensporige graverij’
Hoogheemraad Bas Knapp: “Er is geen buitensporige graverij van rivierkreeften geconstateerd en de afschuiving zit veel dieper dan waar de rivierkreeften graven. Daarmee kunnen we de rivierkreeft als oorzaak uitsluiten.”
Het KNMI heeft maandag voor Noord-Holland, Friesland en het Waddengebied code oranje en voor de rest van Nederland code geel afgekondigd vanwege storm Corrie. De waterschappen hebben alle maatregelen genomen die nodig zijn.
In het noordwesten van het land worden (zeer) zware windstoten van 90 tot 110 kilometer per uur verwacht. Boven het IJsselmeer kunnen zelfs windsnelheden tot 120 kilometer per uur bereikt worden. Langs de gehele kust leidt de noordwesterstorm tot verhoogde waterstanden, omdat het zeewater tegen de kust wordt opgestuwd. Het hoogtepunt van de storm wordt waarschijnlijk in de ochtend bereikt. In de middag moet de wind geleidelijk afnemen.
Wat doen de waterschappen?
De waterschappen hebben zich dit weekend al voorbereid op storm Corrie. Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier sluit een aantal schuiven in de uitstroom van gemalen en inlaten om te voorkomen dat zeewater het land instroomt.
Dijken controleren
Medewerkers van Wetterskip Fryslân hebben dit weekend de zeedijken tussen Holwerd en Lauwersoog en die op Schiermonnikoog gecontroleerd op beschadigingen en preventief versterkt waar dat nodig was, zodat ze optimaal in staat zijn de storm op te vangen. Ook het hoogheemraadschap van Delfland houdt de situatie goed in de gaten en neemt extra maatregelen wanneer dat nodig is.
Stormschade
Waterschap Scheldestromen houdt rekening met veel stormschade door storm Corrie. De medewerkers staan vandaag de hele dag paraat om in actie te komen als het nodig is. Vooral duinen en dijken die onlangs hersteld zijn worden in de gaten gehouden, want dat zijn de risicoplekken.
