Tweede Kamerleden Kiki Hagen en Tjeerd de Groot (D66) hebben een motie ingediend over medicijnresten. Hierin vragen zij het kabinet om in samenwerking met medicijnproducenten een Uitgebreide Producenten Verantwoordelijkheid (UPV) voor medicijnen in te stellen. Deze motie werd op 14 maart aangenomen door de Tweede Kamer.
Medicijnresten oppervlaktewater
Jaarlijks belandt er 190.000 kilo medicijnresten in het oppervlaktewater. Door het wegspoelen van oude medicijnen door de gootsteen, maar ook via ontlasting en urine, komen er medicijnresten in het rioolwater terecht. Jaarlijks is dit ongeveer 509 ton. De rioolwaterzuiveringen zuiveren het grootste deel ervan.
Ecologische waterkwaliteit
Toch komt er dus nog 190.000 kilo medicijnresten in het oppervlaktewater terecht. Dit komt omdat de rioolwaterzuiveringsinstallaties de medicijnresten niet goed kunnen verwijderen. De medicijnresten in het oppervlaktewater vormen een mogelijk probleem voor de waterkwaliteit.
De vervuiler betaalt
Op dit moment betaalt de belastingbetaler de zuiveringskosten. De waterschappen zijn voorstander van een UPV voor medicijnfabrikanten. Daarmee worden de verantwoordelijkheid en de kosten voor het voorkómen van milieuschade immers neergelegd bij de producent van stoffen. De vervuiler betaalt.
Medicijnen over? Laat het milieu niet in de steek, lever ze in bij de apotheek! Dat is de boodschap van de geneesmiddelen- en watersector tijdens de Week van Ons Water (16 – 31 oktober 2021). Medicijnresten in het oppervlaktewater vormen een bedreiging voor de dieren en planten die in het oppervlaktewater leven en bemoeilijken het maken van schoon drinkwater.
Het komt geregeld voor dat mensen thuis medicijnen overhouden. Helaas worden deze overgebleven medicijnen vaak weggegooid of door de gootsteen gespoeld. Maar medicijnresten horen niet tussen het gewone huisafval en moeten zeker niet worden weggespoeld via gootsteen of toilet. Om dit probleem aan te pakken moeten in de hele medicijnketen – van productie, gebruik, inzameling en zuivering – stappen worden gezet.
Medicijnafval inleveren
Tijdens de Week van Ons Water doen de water- en geneesmiddelensector een beroep op het publiek om overgebleven medicijnen in te leveren bij de apotheek. Medicijnresten vormen een lastig probleem voor de waterkwaliteit en bij de bereiding van schoon drinkwater. Door medicijnafval in te leveren bij de apotheek helpen mensen mee om ons water zo schoon mogelijk te houden. De apotheker zorgt, samen met de gemeente, voor een verantwoorde afvoer.
Waterschappen werken aan oplossingen
Hoewel het dus belangrijk is dat iedereen zijn medicijnresten inlevert, werken de waterschappen ook aan oplossingen voor medicijnresten in het rioolwater. Want die resten komen niet alleen via de gootsteen in het rioolwater, maar ook via de ontlasting en urine.
Testfabriek
Zo wordt er in Garmerwolde in Groningen een testfabriek gebouwd. Daar onderzoekt waterschap Noorderzijlvest straks wat de beste methode is om medicijnresten uit het water te krijgen. Alleen al in Garmerwolde gaat het elke dag om 7 kilo medicijnresten, die via het Eemskanaal in de Waddenzee terechtkomen. De verwachting is dat de testfabriek in Garmerwolde in 2022 gaat draaien.
Samenwerken
Gelukkig is de aanpak van medicijnresten niet alleen iets waar de waterschappen mee bezig zijn. Waterschappen, de drinkwaterbedrijven, gemeenten, de farmaceutische industrie en partijen uit de zorgsector werken samen aan het terugdringen van medicijnresten in oppervlakte- en grondwater.
De World Future Council heeft de prijswinnaars van de Future Policy Award bekend gemaakt. De Nederlandse Ketenaanpak Medicijnresten uit Water was 1 van de 12 finalisten. Kirgizië en Zweden wonnen de prijs.
Elk jaar reikt The World Future Council (WFC) de Future Policy Award uit aan beleidsoplossingen die bijdragen aan een duurzame en chemicaliënvrije samenleving. De WFC bestaat uit 50 topmensen uit overheden, politiek, belangenorganisaties, wetenschap, kunst en bedrijfsleven die zich inzetten voor een gezonde en duurzame planeet. Het WFC wordt ondersteund door de Verenigde Naties en de Interparlementaire Unie (IPU).
Terugdringen van medicijnresten in water
In de Ketenaanpak Medicijnresten werkt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat samen met alle partijen die in deze keten een rol spelen. Ziekenhuizen, artsen, apothekers, farmaceuten, waterschappen en drinkwaterbedrijven werken samen om de hoeveelheid medicijnresten in het water terug te dringen. De nominatie betekende voor de betrokken partijen een erkenning van hun gezamenlijke werk.
Regionale samenwerking
De waterschappen en de Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) doen mee in de ketenaanpak. Door onderzoek brengen ze beter in kaart hoe groot het probleem van medicijnresten in het oppervlaktewater is. Ook onderzoeken de waterschappen hoe ze medicijnresten beter uit rioolwater kunnen verwijderen. Het komende jaar worden hiervoor 14 demonstratieprojecten opgestart. Regionale samenwerking met ziekenhuizen, huisartsen en apothekers is daarbij belangrijk voor het delen van kennis over de effecten van medicijnresten in water en het ontwikkelen van bronmaatregelen.
Winnaars Future Policy Award
De Future Policy Award is gewonnen door Kirgizië en Zweden. Kirgizië won met het plan om chemicaliën te classificeren en met datamonitoring vervuiling door chemicaliën tegen te gaan. Zweden kreeg de prijs voor de regionale samenwerking om de toepassing van chemische zorgwekkende stoffen uit te faseren.
Nederland en Duitsland zijn binnen Europa relatief ver met de aanpak van medicijnresten uit het water, maar er is ook nog veel werk aan de winkel. Dat is een van de conclusies uit een bijeenkomst van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen (VIG) over dit onderwerp. Sander Mager, bestuurslid bij de Unie van Waterschappen, vertelde daar over de effecten voor de waterketen.
Ieder jaar komt er via het riool zo’n 509 ton aan medicijnresten in het oppervlaktewater terecht. Daarvan kunnen de rioolwaterzuiveringsinstallaties circa 190 ton niet goed afbreken. Dat heeft een negatieve invloed op de natuur.
Visstand
Zo is de visstand in Nederland aan het vervrouwelijken onder invloed van medicijnresten. En sommige vissoorten ruiken door resten van antidepressiva in het water hun natuurlijke vijand niet meer. Een betere zuivering van het rioolwater is mogelijk, maar kost zo’n 10 euro per inwoner per jaar extra.
Kwaliteitseisen
“Nederland voldoet nog steeds aan alle kwaliteitseisen voor het drinkwater”, zei Sander Mager tijdens de bijeenkomst. “Maar de waterschappen zien wel dat het moeilijker wordt om het afvalwater goed te zuiveren. Het medicijngebruik neemt in Nederland nog steeds toe, mede door de vergrijzing.”
Samenwerking
“Daarom is samenwerking binnen de keten cruciaal”, zei Cathy van Beek in haar presentatie. Zij is kwartiermaker Duurzame Zorg bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. “Iedereen heeft een rol in de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water: farmaceuten, geneesmiddelenbureaus, artsen en apothekers. Zij kunnen hun patiënten vertellen hoe schadelijk het is om overgebleven medicijnen door de gootsteen of het toilet te spoelen, en ze adviseren ze terug te brengen naar de apotheek.”
Retourboxen
In Nederland zijn al diverse initiatieven om de medicijnresten in het water terug te dringen. Zo moeten medicijnretourboxen bij apothekers verspilling tegengaan. En vanuit de Green Deal Duurzame Zorg werken tientallen zorgpartijen aan duurzaamheid. Zij doen bijvoorbeeld een proef met plaszakken. Daarin plassen patiënten gedurende de 24 uur nadat ze röntgencontrastvloeistof hebben geslikt. Die plaszakken kunnen bij het grijze afval.
Proefprojecten
De waterschappen werken in 14 proefprojecten aan oplossingen om het probleem aan te pakken. Deze projecten zijn gericht op een betere zuivering van huishoudelijk afvalwater via innovatieve technieken als actieve koolfiltratie en ozonbehandeling.
We gebruiken in Nederland met z’n allen steeds meer medicijnen. Via het toilet en het riool komen zo steeds meer medicijnresten in het oppervlaktewater terecht. Medicijnresten kunnen het ecosysteem aantasten, omdat ze een risico zijn voor dieren die in het oppervlaktewater leven. Nieuw onderzoek dat het RIVM vandaag heeft gepubliceerd bevestigt dat.
De hoeveelheid medicijnresten die in het oppervlaktewater terechtkomt, vormt een risico voor het watermilieu. Uit het onderzoek van het RIVM blijkt dat soms concentraties van medicijnen worden aangetroffen die boven de wetenschappelijk veilige normen liggen.
Gezamenlijke aanpak
Sinds enkele jaren wordt er gewerkt aan een ketenaanpak medicijnresten uit water. Daarbij werken waterschappen samen met de Rijksoverheid, drinkwaterbedrijven, farmaceuten, apothekers en artsen aan oplossingen.
Demonstratieprojecten
De waterschappen doen onderzoek naar concentraties en effecten van medicijnresten. Maar ze onderzoeken ook met welke technologieën deze medicijnresten nog beter uit het water gehaald kunnen worden. De komende jaren werken waterschappen aan een aantal demonstratieprojecten bij rioolwaterzuiveringsinstallaties. Het nadeel van deze extra zuiveringsstappen is dat ze extra energie en grondstoffen (bijvoorbeeld actieve kool) vragen en daarmee minder duurzaam zijn dan aanpak bij de bron.
Voorkomen beter dan genezen
De waterschappen pleiten er daarom voor om in de genoemde ketenaanpak zoveel mogelijk maatregelen te nemen die voorkómen dat medicijnresten überhaupt in het rioolwater terecht komen. Denk aan inzameling van restanten ongebruikte medicijnen, het verstrekken van medicijnen in kleinere porties, het gebruik van plaszakken bij patiënten die röntgencontrastmiddelen slikken, en minder gebruik van diergeneesmiddelen.
Medicijnresten zijn overigens niet het enige probleem dat opgelost moet worden om de waterkwaliteit in Nederland te verbeteren. Denk aan problemen als hoge concentraties stikstof en fosfaat in het oppervlaktewater, en de problematiek van gewasbeschermingsmiddelen.
Landelijke inzamelweek
Tijdens de Week van Ons Water van 10 tot 25 oktober is er extra aandacht voor het inleveren van medicijnen met een landelijke inzamelweek. In deze week worden mensen opgeroepen bij te dragen aan een betere waterkwaliteit door de voorschriften op de bijsluiter van geneesmiddelen te volgen en geen geneesmiddelen in het toilet te gooien. Doel van de actie is om samen de medicijnresten in het water te verminderen en zo het water gezond te houden.
