Op woensdag 11 september hebben de Unie van Waterschappen, VNG en IPO hun Wet open overheid (Woo-)monitoren overhandigd aan het ministerie van Binnenlandse Zaken. Directeur-generaal Digitalisering en Overheidsorganisatie Eva Heijblom nam de publicatie in ontvangst op het iBestuur Congres. Uit de Woo-monitor van de waterschappen blijkt dat er op het gebied van organisatie en cultuur ontwikkeling nodig is om informatie transparanter en toegankelijker aan te bieden.
Toenemend aantal Woo-verzoeken
De monitor laat onder meer zien dat het aantal Woo-verzoeken toeneemt. De afhandeltermijn van de verzoeken neemt doorgaans wat meer tijd in beslag dan voorheen. Dit valt vooral te verklaren doordat de verzoeken steeds omvangrijker van aard zijn. Waterschappen onderkennen daarbij steeds meer het belang om transparant te kunnen zijn naar de maatschappij en werken daarom ook toe naar werkwijzen die op een toekomstbestendige manier inzicht geven in het verleden. De waterschappen zetten zich actief in om de Woo goed te implementeren.
“Wij zijn ons bewust van de uitdagingen die er liggen”, zegt Vincent Lokin, bestuurslid van de Unie van Waterschappen, op het iBestuur Congres. “We doen veel om onze informatiehuishouding te verbeteren, maar er is ook nog veel te doen. In de monitor zien we dat dit besef echt is ingedaald bij de waterschappen en dat het bewustzijn groeit over wat een goed georganiseerde informatiehuishouding inhoudt.”
Maatschappelijke verantwoordelijkheid
Zo hebben steeds meer waterschappen informatiebeheerplannen en sluiten zij zich aan bij het e-depot. “Een burger of bedrijf mag ervan uitgaan dat we transparant en helder in onze afwegingen zijn,” aldus Lokin. “En dat essentiële informatie betrouwbaar en eenvoudig toegankelijk is. We hebben de verantwoordelijkheid om die handschoen op te pakken. Hierbij zal er samengewerkt worden met de medeoverheden.”
Digitaal op koers
Eind 2023 presenteerden de waterschappen hun visie op de digitale transformatie ‘De Vaarkaart – digitaal op koers’. Een van de doelen uit de Vaarkaart richt zich op het risico-gestuurd werken en zorgen voor transparante besluitvorming en processen, nageleefde wet- en regelgeving en continuïteit in de dienstverlening. Hier maakt de implementatie van de Woo onderdeel van uit. Met de Vaarkaart stimuleren en ondersteunen de Unie van Waterschappen en het Waterschapshuis de transformatie van de waterschappen om alle digitale uitdagingen van nu en de toekomst het hoofd te bieden.
Op dinsdag 3 september bezochten Vincent Lokin (bestuurder), Meindert Smallenbroek (directeur) en Izakjan Dekker (beleidsadviseur Omgevingswet) van de Unie van Waterschappen het waterschap Vallei en Veluwe. Het werkbezoek stond in het teken van de Omgevingswet, die op 1 januari dit jaar in werking is getreden.
Blij, dankbaar en benieuwd
Lokin zette met drie termen de reden van dit werkbezoek uiteen: “Blij, dankbaar én benieuwd. Blij omdat de Omgevingswet is ingevoerd – een megaoperatie die veel wetgeving vervangt en samenbrengt. De waterschappen hebben de invoering altijd ondersteund, ondanks de lange aanloop. Doordat alle waterschappen zich de afgelopen jaren terdege hebben voorbereid op de Omgevingswet, kon de dienstverlening aan burgers en bedrijven doorgang vinden.” Hij sprak hiervoor namens het Uniebestuur zijn dank uit.
Blauwe Omgevingsvisie
Daarnaast was de Uniebestuurder benieuwd naar de Blauwe Omgevingsvisie (BOVI2050). Deze langetermijnvisie helpt bij het duurzamer en waterinclusiever maken van ruimtelijke plannen. De BOVI2050 vormt daarmee input voor omgevingsvisies en -plannen in het kader van de Omgevingswet. In tegenstelling tot gemeenten en provincies zijn waterschappen niet verplicht om een omgevingsvisie op te stellen. Heemraad Bert van Vreeswijk lichtte de Blauwe Omgevingsvisie verder toe tijdens het werkbezoek.
Op dinsdag 4 juni heeft de Eerste Kamer een nieuwe wet goedgekeurd die zorgt voor meer inspraak van inwoners bij de waterschappen. De wet, die op 1 januari 2025 ingaat, maakt het voor inwoners mogelijk om mee te praten en te beslissen over het beleid van de waterschappen.
Nieuwe participatievordening
Waterschappen moeten nieuwe regels maken voor deze inspraak, die in een participatieverordening komen te staan. Deze nieuwe regels vervangen de oude inspraakregels. Waterschappen krijgen twee jaar de tijd om deze nieuwe participatieverordening op te stellen.
Mogelijkheid tot vragen overnemen taken
Een belangrijk onderdeel van de nieuwe wet is het zogenaamde uitdaagrecht. Dit recht geeft inwoners en maatschappelijke organisaties de kans om het waterschap te vragen een bepaalde taak over te nemen als ze denken dat ze dit beter en goedkoper kunnen doen. Ook deze regels komen in de participatieverordening te staan.
Doel van nieuwe wet
De nieuwe wet moet ervoor zorgen dat inwoners meer invloed krijgen op het werk van de waterschappen en dat taken mogelijk beter en efficiënter worden uitgevoerd. Nieuw ten opzichte van de huidige situatie is dat burgers straks ook betrokken moeten worden bij de evaluatie en uitvoering van het beleid.
Op donderdag 4 en vrijdag 5 april was de aftrap van het leertraject DSO-professional Omgevingswet (Digitaal Stelsel Omgevingswet). Het traject is een gezamenlijk initiatief van de Unie van Waterschappen, IPO en VNG. 52 enthousiaste deelnemers vanuit provincies, waterschappen, gemeenten en omgevingsdiensten volgen de komende veertien maanden een intensief opleidingstraject tot planketenregisseur, regelanalist, VTH-ketenregisseur (vergunningverlening, toezicht en handhaving) en DSO-ketenregisseur.
Kennissessies en praktijk
De Omgevingswet zorgt binnen de organisaties voor een grote behoefte aan kennis en kunde op planketen, VTH en DSO. Het leertraject combineert kennissessies over de Omgevingswet en DSO met het werken in de praktijk. Alle deelnemers zijn al werkzaam bij een provincie, waterschap, gemeente of omgevingsdienst. De modules worden verzorgd door inhoudelijke experts die veelal werken bij de overheid of koepelorganisaties.
Naast feitelijke kennis is er aandacht voor netwerken, integraal en planmatig werken en effectief communiceren. Het leertraject bestaat uit drie blokken: ‘start en basis’, ‘praktijk en doen’ en een specialisatie op één of meerdere werkvelden.
Goede praktijkuitvoering Omgevingswet
Liesbeth Grijsen, gedeputeerde van de provincie Overijssel, verzorgde de aftrap. “We zijn nu een aantal maanden aan de slag met de Omgevingswet en hebben hard gewerkt om te komen waar we nu staan, maar we zijn er nog niet. De komende jaren zijn er goede mensen nodig die met hart en ziel werken aan een goede praktijkuitvoering van deze wet. Het leertraject draagt absoluut bij aan het verder brengen van de opgaven waar provincies, gemeenten, waterschappen en omgevingsdiensten mee te maken hebben en krijgen.”
Deze week heeft de Eerste Kamer een wetsvoorstel goedgekeurd dat nieuwe richtlijnen introduceert voor de uitslagprogrammatuur die stembureaus bij verkiezingen gebruiken. De programmatuur wordt ingezet om het aantal stemmen per kandidaat en per lijst te berekenen, evenals blanco en ongeldige stemmen. Op basis hiervan kan de Kiesraad de uitslag van de verkiezingen vaststellen.
Nieuwe apparatuur bij alle verkiezingen
Met de goedkeuring van dit wetsvoorstel wordt het verplicht om de apparatuur te gebruiken bij de vaststelling van de verkiezingsuitslag. De Kiesraad wordt verantwoordelijkheid voor het beheer. Deze regelgeving is van toepassing op verkiezingen van de waterschappen, maar ook van het Europees Parlement, de Eerste en Tweede Kamer, de Provinciale Staten en gemeenteraden.
Voor de waterschappen zijn de nieuwe richtlijnen voor het eerst van toepassing bij de verkiezingen van 2027. De Unie van Waterschappen informeert haar leden op een later tijdstip via een ledenbrief over de inhoud van de wetswijziging.
Op 21 september vergaderde de Uniecommissie Bestuurszaken, Communicatie en Financiën (CBCF) van de Unie van Waterschappen voor het eerst sinds de waterschapsverkiezingen in nieuwe samenstelling. Een korte samenvatting van de hoofdpunten.
Vaarkaart Digitale Transformatie
De commissie heeft gereageerd op de 5 overkoepelende thema’s van de Vaarkaart ‘Digitaal op Koers’. De thema’s zijn: een getransformeerd waterschap, de meerwaarde van data, uniforme sector naar een hoger plan, betrouwbaar (digitaal) waterschap en toekomstbestendig digitaal. Er is brede steun voor de bestuurlijke ambities die zijn opgenomen in de Vaarkaart. Er zijn wel ook zorgen over de ambities en daaraan verbonden tijdlijn. De definitieve versie van de Vaarkaart wordt ter besluitvorming voorgelegd aan de CBCF op 23 november.
Financiële afspraken Omgevingswet
Eerder dit jaar heeft de Eerste Kamer besloten dat de Omgevingswet op 1 januari 2024 in werking treedt. In het voorjaar van 2023 is een geactualiseerd Integraal Financieel Beeld Stelselherziening Omgevingswet uitgebracht. Waarin vanaf 2024 een hogere bijdrage nodig is van de 4 overheden aan het beheer van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) en het Informatiepunt Leef Omgeving (IPLO).
De Unie heeft samen met VNG en IPO overeenstemming bereikt met de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) over een verhoging van de beheerbijdragen Omgevingswet. Voor de waterschappen betekent dit dat zij met ingang van 2025 € 0,725 miljoen per jaar meer gaan betalen bovenop de verhoging op grond van de Beheerovereenkomst DSO.
De commissie heeft geadviseerd deze verhoging van de beheerbijdragen Omgevingswet met een positief advies aan de ledenvergadering voor te stellen. Onder de voorwaarde dat de minister expliciet de bestuurlijke afspraak herbevestigt dat bij de volgende financiële evaluatie van de Omgevingswet in 2024 de 10-jaarstermijn van de terugverdientijd van de transitiekosten als essentiële voorwaarde wordt meegenomen.
En verder
In de commissie is verder onder andere akkoord gegaan met de:
reactie aan de Tweede Kamer op het wetsvoorstel aanpassing belastingstelsel
consultatiereactie wijziging Besluit vervuilingswaarde ingenomen water 2009
consultatiereactie op wetsvoorstel tot aanpassing aanbestedingswet 2012
voortzetting van de anti-afhaakregeling met marktconformiteitstoets
vrijgegeven gegevens van de bedrijfsvergelijking Waterschapsspiegel 2023, met de cijfers over het jaar 2022
Op 19 april levert de commissie Infrastructuur en Waterstaat (IenW) van de Tweede Kamer schriftelijke vragen aan op het voorstel voor wijziging van de Waterwet. Deze wijziging geeft verduidelijking van de juridische grondslag. De Raad van State heeft hier onlangs uitspraak over gedaan. De waterschappen steunen het wetsvoorstel.
Aanleiding wijziging
Een voorbeeld van de juridische grondslagen zijn de waterkrachtcentrales. Waterschappen gebruiken waterkrachtcentrales om energie op te wekken uit stromend water. Waterkrachtcentrales mogen een bepaald percentage vissterfte veroorzaken. Deze norm staat in een watervergunning op grond van de Waterwet. De Raad van State concludeerde dat deze juridische grondslag niet klopt.
Waterwet en Wet milieubeheer
De waterschappen steunen daarom het voorstel om artikel 2.10 van de Waterwet te laten vervallen. Door deze wetswijziging, moeten normen voor waterkwaliteit niet alleen op grond van de Wet milieubeheer worden vastgesteld, maar kunnen waterkwaliteitsnormen ook op grond van de Waterwet worden vastgesteld. Dit zorgt ervoor dat de waterschappen gebruik kunnen blijven maken van geldende de normen in beleidsregels over waterkwaliteit. Deze normen gebruiken de waterschappen bij vergunningverlening, toezicht en handhaving.
De Eerste Kamer heeft op 14 maart ingestemd met de invoering van de Omgevingswet per 1 januari 2024. De waterschappen zijn blij dat er nu duidelijkheid is over de startdatum. De betrokken overheden gaan samen door met het verbeteren en verder ontwikkelen van het (digitale) stelsel. Want er is nog werk aan de winkel.
Het vaststellen van de inwerkingtredingsdatum is het sluitstuk van een lang proces. Daarin werd de inwerkingtreding van de Omgevingswet meerdere keren uitgesteld.
Waterschappen zijn er klaar voor
Waterschappen hebben al eerder laten weten dat ze op 1 januari klaar kunnen zijn voor het werken met de Omgevingswet. In aanloop naar de inwerkingtreding wordt er nog geoefend met de nieuwe werkwijze, het werken met het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO), het samenwerken met medeoverheden, het kunnen participeren door inwoners en bedrijven en de benodigde vergunningchecks.
Roadmap
In de zogeheten Roadmap staat een overzicht van de activiteiten in aanloop naar de inwerkingtreding, maar ook voor de periode daarna.
Op 16 maart staat in de Tweede Kamer het Commissiedebat Wet open overheid (Woo) op de agenda. De Unie van Waterschappen, IPO en VNG geven de Kamerleden een aantal aandachtspunten mee.
Waterschappen, provincies en gemeenten werken samen met het Rijk aan een open en transparante overheid. Het verplicht en actief openbaar maken van informatie is een grote inspanning voor deze bestuursorganen. Zij passen informatiesystemen en bedrijfsprocessen aan en maken medewerkers bewust van het belang van openbaarmaking.
Ingezette verandertraject moet niet stagneren
Waterschappen, provincies en gemeenten hebben hun organisaties ingericht om te kunnen voldoen aan de Woo. Er is nu momentum en draagvlak voor het doorvoeren van veranderingen, deze moet benut worden. Het is belangrijk dat er duidelijkheid en een consistente koers is. Het ingezette verandertraject mag hierbij niet stagneren.
Samenwerking en standaardisatie
Informatie komt uit veel verschillende bronnen. Het doel is om deze toegankelijk te maken, zo makkelijk mogelijk. Daarom zijn er verschillende voorstellen voor zoekmachines en gestandaardiseerde metadata. Ook hier vinden de Unie, IPO en VNG het belangrijk dat er duidelijkheid en blijvende vooruitgang is.
Minister De Jonge (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) informeerde de Tweede en Eerste Kamer op 26 januari in een brief over de voortgang van de Omgevingswet en het Ontwerp Koninklijk Besluit. Hij roept beide Kamers op om op korte termijn te besluiten over de datum van inwerkingtreding. Zo kan de uitvoering goed worden voorbereid. De Jonge stelt als datum van inwerkingstreding 1 januari 2024 voor. Alle betrokken bestuurlijke partijen staan achter deze invoeringsdatum.
Tijdens Bestuurlijk Overleggen op 23 en 25 januari hebben minister De Jonge, de VNG, het IPO, Rijkspartijen en de Unie van Waterschappen gesproken over de stand van zaken van de Omgevingswet en het Digitale Stelsel Omgevingswet (DSO). De gezamenlijke conclusie was dat de voorwaarden voor inwerkingtreding voldoende zijn ingevuld om nu een besluit te nemen over de inwerkingtredingsdatum. De datum van 1 januari 2024 heeft breed draagvlak bij alle partijen.
Duidelijkheid is nodig
De waterschappen hebben zich de afgelopen jaren intensief voorbereid op de Omgevingswet en willen aan de slag met de invoering. Zij roepen de Kamers dan ook op tot snelle besluitvorming, zodat er uiterlijk in maart definitief helderheid is. Het tijdig instemmen van de Kamers geeft alle partijen de nodige duidelijkheid. Nog langere onzekerheid hierover werkt verlammend en vertragend.
De VNG, IPO en Unie van Waterschappen hebben op 27 januari gezamenlijk een brief aan de EK geschreven met de oproep tot spoedige besluitvorming over de inwerkingtreding van de Omgevingswet
Belang Omgevingswet
Nederland staat voor grote uitdagingen, zoals ingrijpende klimaatverandering en een toenemende druk op de ruimte. De Omgevingswet bundelt de meeste wetten over deze fysieke leefomgeving, waaronder die over water. Alle betrokken overheden onderschrijven het belang van de Omgevingswet. Ze willen dat deze op verantwoorde wijze wordt ingevoerd. Zo komt de dienstverlening aan inwoners en bedrijven niet in het geding. Bovendien kan gebiedsontwikkeling ongehinderd doorgaan.
Intensief testen
De waterschappen hebben er vertrouwen in dat het DSO op het moment van inwerkingtreding op 1 januari 2024 voldoende gereed is. Door intensief te testen weten we welke verbeteringen er nog in het DSO doorgevoerd moeten worden en welke tijdelijke maatregelen er beschikbaar zijn.
Doorontwikkeling
Het werk is met het bepalen van de datum van 1 januari 2024 nog niet klaar. Maar de overheden hebben er vertrouwen in dat ze samen definitief de stap kunnen zetten naar de laatste fase voor inwerkingtreding. Want ook na de inwerkingtreding van de Omgevingswet worden de werkprocessen en software doorontwikkeld. Er is een serviceketen ingericht voor de ondersteuning van de samenwerkende overheden en voor burgers en bedrijven die vragen hebben.
Besluit
Om de laatste stappen in de voorbereiding op de inwerkingtreding zorgvuldig te kunnen doorlopen, vragen de betrokken overheden de Kamers om een besluit over de inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2024.
