Veel regen en stormachtige wind. Zo zag het er de afgelopen dagen uit in Nederland. Door de aanhoudende neerslag komt het water nog hoger te staan in de toch al goed gevulde beken, kanalen, meren en sloten. Uiterwaarden lopen onder.
Medewerkers van de Nederlandse waterschappen houden de situatie nauwlettend in de gaten. Als dat nodig is, nemen waterschappen aanvullende maatregelen om plaatselijke wateroverlast te voorkomen.
Waterschappen, vooral in hoog Nederland, proberen de neerslag in hun gebied juist vast te houden. Water wordt opgeslagen in grote waterbergingen. Dat doen ze om wateroverlast in lagere gebieden te voorkomen en water vast te houden voor drogere periodes. Bijvoorbeeld in Twente bij waterschap Vechtstromen.
Hoger peil Maas en Rijn
Ook het peil in de grotere rivieren de Maas en de Rijn zijn hoger dan normaal. Bij de verwachte waterstanden zullen de uiterwaarden onderlopen. Meer informatie over de waterpeilen in de grote rivieren is te vinden op de website van Rijkswaterstaat.
Het eigen waterschap
Benieuwd of er ook hoog water is in uw omgeving en wat uw waterschap doet om wateroverlast te voorkomen? Een overzicht met de websites van alle waterschappen staat op waterschappen.nl.
Op 19 december heeft minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) het eindadvies van de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater naar de Tweede Kamer gestuurd. In het eindadvies staan verschillende aanbevelingen om schade en overlast door hoogwater te beperken.
De beleidstafel werd ingesteld naar aanleiding van de overstromingen in Limburg van juli 2021, maar het advies is gericht op heel Nederland.
Achtergrond
De watercrisis in Zuid-Limburg heeft iedereen nog wel op het netvlies. Er viel toen een hoeveelheid neerslag die maar eens in de 500 tot 1000 jaar voorkomt. Tienduizenden mensen werden geëvacueerd. De totale schade in Nederland wordt geschat op zo’n 450 miljoen euro. In de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater is gekeken naar hoe Nederland zich beter kan voorbereiden op dit soort extreme buien en hoogwater. En natuurlijk hoe de schade beperkt kan worden.
Bewustzijn vergroten
Dit kan allereerst door het bewustzijn rond de risico’s op wateroverlast en overstromingen in Nederland te vergroten. De beleidstafel adviseert de risico’s met gerichte communicatie persoonlijk en relevant te maken en in te zetten op laagdrempelige, simpele acties. Belangrijk omdat het veilig en klimaatbestendig houden van Nederland inzet van iedereen vraagt. Overheden kunnen schade door weersextremen niet langer voorkomen. Om de overlast te beperken, moeten individuele bewoners ook zelf een steentje bijdragen.
Waterlabel
Daarnaast moet de vrijblijvendheid van maatregelen plaatsmaken voor een meer dwingende aanpak. De beleidstafel stelt bijvoorbeeld een verplicht waterlabel voor woningen voor. Zo weet je bij de koop of verkoop van een huis meteen wat de waterrisico’s zijn.
Water en bodem sturend
Daarnaast onderstreept de beleidstafel het belang van water en bodem sturend voor ruimtelijke plannen. Extreme buien kunnen niet altijd meer worden opgevangen in het watersysteem. Dus moeten we ook in de ruimtelijke inrichting rekening houden met extreem weer en ons voorbereiden op incidenten en calamiteiten. In ruimtelijke plannen moet daarom ruimte worden vrijgehouden voor de opvang van water.
Stresstesten
De beleidstafel wijst ook op het belang van landelijke en internationale afspraken. Neerslag trekt zich immers niets aan van landsgrenzen. De ‘waterbom’ die in Limburg viel, kan overal vallen. Daarom is het belangrijk om in kaart te brengen welke gebieden extra kwetsbaar zijn voor zoveel water. De beleidstafel stelt zogenaamde bovenregionale stresstesten voor om dit inzichtelijk te maken, zodat erop geanticipeerd kan worden. In deze stresstesten werken de provincies, gemeenten en waterschappen samen om de plekken met een hoog risico op wateroverlast door extreme neerslag goed in beeld te krijgen.
Beter herstellen
Wanneer schade door extreme neerslag hersteld wordt, moet dit volgens de beleidstafel op een manier gebeuren die beter is dan hoe de situatie was. De herstelmaatregelen moeten bijdragen aan het klimaatrobuust maken van Nederland. Zo worden we beter bestand tegen extreem weer en ontstaat bij een volgende gebeurtenis minder schade. Om dit af te kunnen dwingen moet worden gekeken naar verzekeringsvoorwaarden en het Bouwbesluit. Ook zullen de risico’s op wateroverlast verankerd moeten worden in het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de nationale maatlat klimaatadaptatief bouwen.
In juli 2021 is er in Reeuwijk een stuk dijk gaan schuiven. Daardoor ontstond een gat in de dijk en liep een deel van een polder onder. Omwonenden dachten dat de dijkafschuiving misschien zou komen door de Amerikaanse rivierkreeft. Er werden zelfs Kamervragen over gesteld. Maar uit onderzoek blijkt nu dat de kreeft niet de oorzaak is.
In samenwerking met Deltares, Wageningen Universiteit en de TU Delft heeft het hoogheemraadschap van Rijnland de mogelijke oorzaken onderzocht. Dit waterschap is verantwoordelijk voor de betreffende dijk.
Verlies van stabiliteit
Uit het onderzoek blijkt dat de dijk diep in de ondergrond is afgeschoven. Dit komt door verlies van stabiliteit. Die verminderde stabiliteit is het gevolg van uitgevoerde werkzaamheden in het verleden, langzaam verlies van gewicht door het uitdrogen van het veen op de dijk en de bijzondere opbouw van de bodem op deze locatie.
‘Geen buitensporige graverij’
Hoogheemraad Bas Knapp: “Er is geen buitensporige graverij van rivierkreeften geconstateerd en de afschuiving zit veel dieper dan waar de rivierkreeften graven. Daarmee kunnen we de rivierkreeft als oorzaak uitsluiten.”
Het KNMI heeft maandag voor Noord-Holland, Friesland en het Waddengebied code oranje en voor de rest van Nederland code geel afgekondigd vanwege storm Corrie. De waterschappen hebben alle maatregelen genomen die nodig zijn.
In het noordwesten van het land worden (zeer) zware windstoten van 90 tot 110 kilometer per uur verwacht. Boven het IJsselmeer kunnen zelfs windsnelheden tot 120 kilometer per uur bereikt worden. Langs de gehele kust leidt de noordwesterstorm tot verhoogde waterstanden, omdat het zeewater tegen de kust wordt opgestuwd. Het hoogtepunt van de storm wordt waarschijnlijk in de ochtend bereikt. In de middag moet de wind geleidelijk afnemen.
Wat doen de waterschappen?
De waterschappen hebben zich dit weekend al voorbereid op storm Corrie. Het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier sluit een aantal schuiven in de uitstroom van gemalen en inlaten om te voorkomen dat zeewater het land instroomt.
Dijken controleren
Medewerkers van Wetterskip Fryslân hebben dit weekend de zeedijken tussen Holwerd en Lauwersoog en die op Schiermonnikoog gecontroleerd op beschadigingen en preventief versterkt waar dat nodig was, zodat ze optimaal in staat zijn de storm op te vangen. Ook het hoogheemraadschap van Delfland houdt de situatie goed in de gaten en neemt extra maatregelen wanneer dat nodig is.
Stormschade
Waterschap Scheldestromen houdt rekening met veel stormschade door storm Corrie. De medewerkers staan vandaag de hele dag paraat om in actie te komen als het nodig is. Vooral duinen en dijken die onlangs hersteld zijn worden in de gaten gehouden, want dat zijn de risicoplekken.
Het Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement COT heeft een rapport uitgebracht over de aanpak van de watercrisis door waterschap Limburg in juli 2021. De VVD heeft naar aanleiding van dit rapport Kamervragen gesteld.
Het rapport is geschreven in opdracht van waterschap Limburg. Het concludeert dat door de tomeloze inzet van eigen medewerkers, de hulp van andere organisaties en diverse burgerinitiatieven het waterschap veel heeft bereikt tijdens de watercrisis.
Crisisplan
Maar er ging ook het nodige niet goed. De crisis kwam net te vroeg. Er was vlak daarvoor een nieuw crisisplan vastgesteld. De medewerkers van het waterschap waren daar nog onvoldoende van op de hoogte.
Kamervragen
Kamerleden Fahid Minhas en Ingrid Michon-Derkzen (beiden VVD) hebben over dit rapport vragen gesteld aan de ministers van Infrastructuur en Waterstaat en van Justitie en Veiligheid. Zij vragen onder meer wat hun reactie is op de conclusies van het rapport. Ook willen ze weten of de aanbevelingen uit het rapport worden uitgevoerd en wat het tijdpad is.
Risico’s in andere gebieden
Daarnaast willen de Kamerleden graag weten of de ministers in overleg met de Unie van Waterschappen inzichtelijk gaan maken of er andere gebieden in Nederland risico lopen op extreme wateroverlast. En als dat het geval is, wat de ministers doen om in die gebieden overlast te voorkomen en schade te beperken.
Beleidstafel
Ook de beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater buigt zich over de vraag hoe we het beste kunnen omgaan met een periode van extreme neerslag, die waarschijnlijk steeds vaker gaat voorkomen. Deze beleidstafel is door de minister van Infrastructuur en Waterstaat ingesteld naar aanleiding van de watercrisis. De beleidstafel stuurt binnenkort de aanbevelingen naar de Tweede Kamer.
Vertegenwoordigers diverse overheden
Aan de beleidstafel doen bestuurlijke vertegenwoordigers van diverse overheden mee: waterschap Limburg, provincie Limburg, gemeente Valkenburg, veiligheidsregio Zuid-Limburg, het Rijk, de Deltacommissaris, de Unie van Waterschappen, het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
De voorzitters van de koepels van gemeenten, provincies en waterschappen hebben op 10 december een bezoek gebracht aan de formatie. Ze deden dat op uitnodiging van de informateurs Johan Remkes en Wouter Koolmees. De waterschappen hebben het belang van water en de bodem bij de toekomstige inrichting van Nederland benadrukt.
Voorzitters Jan van Zanen (VNG), Jaap Smit (IPO) en Rogier van der Sande (Unie van Waterschappen) hebben aangegeven dat een goede samenwerking tussen het rijk en de decentrale overheden essentieel is om de grote maatschappelijke opgaven van deze tijd in samenhang aan te pakken. Daarbij is het belangrijk dat er niet alleen aandacht is voor de gezamenlijke ambities maar ook voor de condities waarbinnen die ambities moet worden gerealiseerd.
Rekening houden met klimaatverandering
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen, heeft het nieuwe kabinet gevraagd om bij het bouwen van woningen van tevoren rekening te houden met de effecten van klimaatverandering en het waterbeheer. Van der Sande: “We worden geconfronteerd met een stijgende zeespiegel, meer en extremere hoosbuien en vaker en langer periodes van droogte. De waterschappen dringen erop aan om bij de bouw van woningen preventief watervriendelijke en klimaatbestendige keuzes te maken.”
Onderzoek naar geschiktheid bouwlocaties
Water en bodem moeten sturend zijn, zeggen de waterschappen. Van der Sande: “Door van tevoren goed onderzoek te doen naar de geschiktheid van woningbouwlocaties in relatie tot het waterbeheer. En door woningen te bouwen die voldoen aan alle eisen, bijvoorbeeld dat ze bestand zijn tegen wateroverlast en gevolgen van overstromingen. Op deze manier kunnen schade door wateroverlast, overstroming en droogte in de toekomst zoveel mogelijk worden beperkt.”
Krachtig groen herstel
De decentrale overheden pleitten eerder dit jaar al voor een Krachtig Groen Herstel. Om de enorme vraag naar woningen, de strijd tegen klimaatverandering en de transitie naar duurzame energie te realiseren, is het nodig deze slim te combineren met een gezamenlijke aanpak in de regio.
Krachten bundelen
De decentrale overheden bundelen de krachten maar stellen daarbij een aantal voorwaarden, zoals evenwichtige bestuurlijke verhoudingen. Het is van belang dat nieuw beleid en wetgeving eerst getoetst worden op uitvoerbaarheid. En dat er een evenwicht is tussen taken, bevoegdheden en financiële middelen voor alle bestuurslagen.
Foto: In een nat Den Haag benadrukten (v.l.n.r.) Jaap Smit, Jan van Zanen en Rogier van der Sande dat samenwerking tussen rijk en decentrale overheden belangrijk is.
De Unie van Waterschappen roept in aanloop van het Wetgevingsoverleg Water in de Tweede Kamer op tot een versnelde aanpak voor klimaatadaptatie en structurele financiering voor het opvangen van de gevolgen van de klimaatverandering.
“Wanneer we de aanpak niet versnellen, kijken we aan tegen een potentiële schade door wateroverlast, hitte en droogte tot 174 miljard euro voor voornamelijk particulieren in 2050”, waarschuwt Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen.
Klimaatadaptatie is topprioriteit
Van der Sande: “Het demissionaire kabinet heeft met de 7 miljard euro voor verduurzaming laten zien zich in te kunnen én willen zetten op een klimaataanpak. Het aanpakken van verdere temperatuurstijging is belangrijk. Maar we hebben nu al dagelijks te maken met de gevolgen van klimaatverandering. We moeten daarom niet vergeten te investeren in het beter opvangen van die gevolgen, zoals wateroverlast en droogte. Ook klimaatadaptatie vraagt extra inzet en middelen van het Rijk en moet topprioriteit zijn het nieuwe regeerakkoord.”
Extreem weer
Demissionair minister Barbara Visser van Infrastructuur en Waterstaat stelde al eerder ruim 2 miljard euro nodig te hebben voor het beheer en onderhoud van de infrastructuur in Nederland. De waterschappen benadrukken dat een vergelijkbare investering nodig is voor het klimaatbestendig inrichten van Nederland. “De wateroverlast in Limburg, Noord-Holland en Friesland van afgelopen zomer laten zien dat extreem weer vandaag de dag al voor problemen zorgt”, licht Rogier van der Sande toe.
Iedereen vol aan de bak
Volgens de klimaatschadeschatter kan de schade door wateroverlast, hitte en droogte in bebouwd gebied in Nederland oplopen tot 174 miljard euro in 2050. Van der Sande: “Als regionale waterbeheerders ervaren de waterschappen deze problemen het eerst. Daarom investeren we ook jaarlijks 1,8 miljard euro in het klimaatbestendig maken van Nederland. Dat doen we door bijvoorbeeld dijken te versterken, regenwaterbuffers aan te leggen en zoet water vast te houden. Toenemende hoosbuien en droogte betekenen niet alleen meer werk voor de waterschappen, maar ook voor het Rijk, de provincies en gemeenten. Iedereen moet vol aan de bak, zodat we ons versneld kunnen aanpassen aan de verandering. De tijd dat we water, land en bodem naar onze hand konden zetten is voorbij. Daarom is die structurele financiering nu nodig.”
Het KNMI heeft voor vrijdagmiddag 20 mei voor Limburg code oranje afgekondigd. Waterschap Limburg is in verhoogde staat van paraatheid en er zijn preventieve maatregelen genomen.
Medewerkers van het waterschap zijn op strategische plekken aanwezig. In werkloodsen in Horst en Sittard liggen grote hoeveelheden zandzakken klaar, die in geval van nood direct beschikbaar zijn voor gemeenten. Op centrale plekken in het Heuvelland worden vrachtwagens gestationeerd met materiaal waarmee snel nooddijken kunnen worden aangelegd.
Preventieve maatregelen
Waterschap Limburg heeft daarnaast preventieve inspecties uitgevoerd bij de waterbuffers in het Heuvelland en omliggend gebied, die zijn aangelegd om te voorkomen dat water te snel afstroomt en in lager gelegen gebieden voor overlast zorgt. Duikers in Zuid-Limburg zijn gecontroleerd op doorstroming. Diverse stuwen zijn omlaag gezet en er zijn beverdammen verlaagd, zodat regenwater snel kan afstromen.
Veel neerslag
Het KNMI heeft van 13 tot 16 uur code oranje afgegeven voor Limburg. Er is gedurende die tijd kans op zware onweersbuien, mogelijk met grote hagel en (zeer) zware windstoten van 90 tot ruim 100 km/uur. Ook wordt er veel neerslag verwacht, met lokale uitschieters tot 50 mm. Die waarschuwing geldt in versterkte mate voor Zuid-Limburg.
Droge bodem
Op dit moment is niet te voorspellen waar de neerslag precies gaat vallen en wat de duur en kracht ervan zal zijn. De droogte van de afgelopen weken heeft gezorgd voor verdroging van de bodem. Hierdoor kan neerslag moeilijker in de bodem infiltreren, waardoor er een kans is dat plaatselijk enige wateroverlast kan ontstaan.
Tips voor inwoners
De Veiligheidsregio Limburg raadt inwoners aan maatregelen te nemen om mogelijke wateroverlast te voorkomen. Ze verwijzen naar de website WachtNietOpWater.nl voor handige tips. Op de website van de brandweer is meer informatie te vinden over wie inwoners wanneer moeten bellen bij wateroverlast.
Op 2 november hebben waterschap Limburg, de provincie Limburg en verschillende Limburgse gemeenten de Limburgse Propositie Water aangeboden aan demissionair minister Barbara Visser (Infrastructuur en Water) en aan de Tweede Kamer. Hiermee vragen zij aandacht en concrete stappen in het klimaatbestendig maken van Limburg. Dit is een boodschap die de Unie van Waterschappen van harte onderschrijft, voor heel Nederland. De Unie roept het nieuwe kabinet dan ook op met nationale plannen te komen voor het aanpassen aan weersextremen.
In de Limburgse Propositie Water wordt het Rijk uitgenodigd om samen met de regio te werken aan een structurele aanpak en financiering voor klimaatadaptatie om de watersystemen in Limburg klimaatrobuust te maken. De Limburgse overheden vragen het Rijk om samen met de regio een fonds van 1,2 miljard euro te realiseren voor een meerjarig adaptief programma. Hierbij wordt aangestuurd op een versnelling van de huidige geplande maatregelen, waarbij de klimaatbestendige doelen niet pas in 2050 worden gehaald, maar al in 2035.
Klimaatbestendig Nederland
Omdat heel Nederland zich extra moet voorbereiden op de effecten van klimaatverandering, doet de Unie van Waterschappen een dringende oproep richting een nieuw kabinet. Rogier van der Sande, voorzitter Unie van Waterschappen: “De Limburgse propositie is een duidelijke roep om versnelling. Laat de Limburgse watersnood van deze zomer een katalysator zijn voor heel Nederland. De Unie benadrukt dat de weersextremen zich overal in Nederland kunnen voordoen, met verschillende gebiedsafhankelijke gevolgen. Een versnelling van maatregelen moet daarom in heel Nederland plaatsvinden. Structurele financiering is hiervoor nodig.”
Geen ver-van-je-bed-show
Voor de waterschappen is opvangen van de gevolgen van klimaatverandering dagelijkse praktijk. “Met drie ex-treem droge zomers en een zomer vol wateroverlast in het achterhoofd, zien we dat klimaatverandering geen ver-van-je-bed-show is, maar de dagelijkse realiteit. De waterschappen werken hard aan het aanpassen aan het nieuwe klimaat door bijvoorbeeld dijken te versterken, waterbuffers aan te leggen en water beter en langer vast te houden voor droge tijden,” legt Van der Sande uit. “Maar we raken de grenzen aan van wat we binnen het watersysteem kunnen opvangen. We geven dan ook al geruime tijd bij de medeoverheden aan dat er ingrijpende keuzes nodig zijn in de ruimtelijke inrichting om Nederland leefbaar en toekomstbestendig te houden.”
Ruimte voor water
Van der Sande: “Als de overstromingen in Limburg iets laten zien is het wel dat wanneer je water geen ruimte geeft, water ruimte neemt. In de praktijk betekent dit dat klimaatbestendig bouwen de norm moet worden, de waterbeheerder vanaf het allereerste idee voor ruimtelijke plannen wordt betrokken en een bepalende stem heeft over bijvoorbeeld de locatiekeuze. Om dit voor elkaar te krijgen is nu meer Rijksregie nodig en daarom hoort aanpassen aan het nieuwe klimaat hoog op de agenda bij de kabinetsformatie.”
Uit de Klimaatnota 2021 blijkt dat het klimaatbeleid leidt tot meer CO2-reductie, maar extra stappen nodig blijven. Waterschappen onderstrepen die noodzaak, omdat zij de gevolgen van klimaatverandering merken in het dagelijks werk. “Wij dweilen graag met de kraan dicht en nemen onze verantwoordelijkheid met hoge ambities op het gebied van duurzaamheid,” zegt Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen.
”Niet alleen de recente wateroverlast in Limburg laat zien dat extreem weer ons nu al op de proef stelt,” aldus Schoonman. “We kampen ook al jaren met droogte. En worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Klimaatverandering moet meer en meer leiden tot bewust ruimtegebruik. Als we Nederland op termijn veilig en bewoonbaar willen houden, moeten water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Niet alles kan overal. De bestemming moet het klimaat volgen. Daarom zijn wij als waterschappen uiterst ambitieus om verdere klimaatverandering te beperken. We lopen voorop om energieneutraal te worden, door energiebesparing, vermindering van broeikasgassen, duurzaam inkopen en opwek van duurzame energie.”
Energieneutraal
De waterschappen dragen volop bij aan het nationale Klimaatakkoord. Zo zetten ze zich in voor energieneutraliteit in 2025. Door de opwek van duurzame energie bij de rioolwaterzuiveringen, het inzetten van terreinen voor wind- en zonne-energie en door aquathermie: thermische energie uit oppervlaktewater en afvalwater. Waterschappen zijn één van de grootste producenten van biogas en overwegen om het biogas maatschappelijk in te zetten als groen gas. Op dit moment zijn de waterschappen al voor meer dan 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie.
Circulaire economie
Ook hebben waterschappen de doelstelling van een 100% circulaire economie in 2050. Waterschappen vergroten het aanbod aan hernieuwbare alternatieven door waardevolle grondstoffen terug te winnen, zoals nutriënten, cellulose, bioplastic en schoon water uit rioolwater. Tegelijk werken ze aan een strategie richting klimaatneutrale en circulaire waterschappen. Met circulaire inkoop en aanbesteding van grote projecten kan de uitstoot van C02 fors worden teruggebracht, bijvoorbeeld bij dijkversterkingen. Dat geldt ook voor verduurzaming van het rijdend materieel van de waterschappen.
Klimaatbestendig
De klimaatverandering beperken is één kant. De andere kant zijn de gevolgen die de waterschappen nu al opvangen met de toenemende weersextremen als droogte en hoosbuien. Ze investeren de komende jaren 1,8 miljard euro per jaar in onder meer het klimaatbestendiger maken van Nederland door bijvoorbeeld dijken te versterken, waterbergingen aan te leggen en voorzieningen om zoetwater vast te houden, zoals regenwaterbuffers.
Lees hier meer over de duurzame activiteiten van de waterschappen.
