Woensdag 15 mei bood minister Mark Harbers de rapportage ‘Staat van Ons Water’ aan de Tweede Kamer aan. De rapportage geeft een overzicht van de ontwikkelingen in het waterbeleid van 2023 en biedt inzicht in hoe waterschappen het land droog houden, verzilting tegengaan en de waterkwaliteit op peil houden.
Samenwerken aan water
De Staat van Ons Water wordt gezamenlijk ontwikkeld door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen, Vewin, IPO en VNG. In de rapportage is onder andere te lezen hoe Nederland werkt aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering en zich voorbereidt op de toekomst. Ook de status van de waterveiligheid, waterkwaliteit, financiën en het internationale werk komen aan bod.
Een interessant jaar
2023 was in veel opzichten een interessant jaar voor de watersector. Zo waren er op 15 maart de waterschapsverkiezingen voor nieuwe waterschapsbesturen. De opkomst was met 53,1 procent hoger dan in 2019, toen 51,3 procent van de stemgerechtigden hun stem uitbrachten. Het was een extreem nat jaar. In november viel zelfs meer regen dan ooit gemeten. De klimaatscenario’s die het KNMI in oktober 2023 publiceerde, laten zien dat de winters natter en zomers droger worden. Alle scenario’s wijzen uit dat zowel wateroverlast als watertekort steeds grotere vraagstukken zijn.
Met nog iets meer dan een week op de kalender is de tijd van de eindejaarslijstjes aangebroken. Ook de waterschappen blikken terug. Wat speelde er ook alweer afgelopen jaar? En wat brengt 2024?
Demissionair minister-president Mark Rutte bracht zijn stem uit op kantoor van de Unie van Waterschappen en benadrukte het belang van de waterschapsverkiezingen:
Tweede Kamerverkiezingen
Op 7 juli viel het kabinet Rutte IV. Gemeenten, provincies en waterschappen reageerden met een brief aan de Eerste en Tweede Kamer, waarin ze het parlement vroegen om besluiten te blijven nemen, zodat Nederland niet stil zou komen te staan. Op 12 september werd bekend welke onderwerpen doorgang zouden vinden onder het demissionaire kabinet. De Unie van Waterschappen was blij dat belangrijke waterthema’s niet-controversieel werden verklaard, na aandringen hierop bij de Tweede Kamer. Op 22 november volgden de verkiezingen voor de nieuwe Tweede Kamer. De Unie van Waterschappen analyseerde alle verkiezingsprogramma’s op waterthema’s en organiseerde het Verkiezingsdebat Water.
Bekijk de terugblik op het Verkiezingsdebat Water:
Waterschapsbelasting en belastingstelsel
Op 31 maart ging de ministerraad akkoord met het wetsvoorstel dat de belangrijkste knelpunten in het belastingstelsel van de waterschappen oplost. “Een belangrijke stap om te zorgen dat de waterschapstaken ook in de toekomst op een goede en rechtvaardige manier bekostigd worden”, aldus Vincent Lokin, bestuurslid van de Unie van Waterschappen. In september is het wetsvoorstel naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarnaast werd in november bekend dat de waterschapsbelastingen stijgen door uitdagingen op het gebied van waterbeheer.
Bekijk de uitleg van de aanpassing van het belastingstelsel:
Om het land ook met een veranderend klimaat te beschermen tegen overstromingen, zijn de veiligheidsnormen voor primaire waterkeringen (dijken, sluizen en gemalen) sinds 2017 strenger geworden. De waterkeringen worden in verschillende rondes getest op de strengere eisen, en de eerste landelijke beoordelingsronde werd begin dit jaar afgerond. Daaruit bleek dat bijna de helft van alle trajecten voldoet aan de strengere eisen. De Unie van Waterschappen riep het kabinet op om nieuwe afspraken te maken over de gedeelde financiering van dijkversterking om Nederland ook in de toekomst waterveilig te houden.
Duurzaamheidsambities
De waterschappen werken niet alleen aan stevigere waterkeringen als bescherming tegen de gevolgen van toenemende weersextremen, maar dragen ook bij aan het tegengaan van klimaatverandering. In oktober verscheen de Klimaatmonitor, waaruit bleek dat de waterschappen grote duurzaamheidsambities waarmaken. Daarnaast tekenden de waterschappen dit jaar het convenant Schoon en Emissieloos Bouwen. De Unie van Waterschappen tekende ook een samenwerkingsovereenkomst met het Rijk en het Interprovinciaal Overleg (IPO) om spaarzaam om te gaan met materialen en energie bij infrastructuurprojecten. Vanuit hun duurzaamheidsambities waren de waterschappen teleurgesteld over het uitblijven van een landbouwakkoord dit jaar.
Wat brengt 2024?
Na verkiezingsjaar 2023 zijn er in juni 2024 weer verkiezingen, nu voor het Europees Parlement. Daarnaast zal begin volgend jaar het wetsvoorstel voor de aanpassing van het belastingstelsel van de waterschappen verder behandeld worden door de Tweede Kamer. En op 1 februari organiseert de Unie van Waterschappen het Waterinnovatiefestival, met de prijsuitreiking van de Waterinnovatieprijs 2023/’24. Maar eerst gaat na het kerstreces de formatie van een nieuw kabinet verder. Over de duur en de uitkomst daarvan durven we nog geen voorspellingen te doen. Hoe dan ook kijken de waterschappen uit naar een mooi groenblauw jaar.
Op 3 oktober hield hoogleraar Herman Havekes zijn oratie waarin hij middels een 'vlootschouw' de organisatie van het (decentrale) waterbeheer in Nederland tegen het licht hield. Havekes betoogde dat een goede waterorganisatie een keiharde randvoorwaarde is voor goed waterbeheer.
Hij concludeert dat de Nederlandse waterorganisatie weliswaar verbeterpunten kent, maar in de basis op orde is. Dat geeft het nodige vertrouwen voor de toekomst.
Bijzonder hoogleraar
Prof. dr. mr. Herman Havekes is met steun vanuit de Stichting Schilthuisfonds benoemd tot bijzonder hoogleraar bij de faculteit Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht. Hij is werkzaam op de leerstoel ‘Publieke organisatie van het (decentrale) waterbeheer’. Het is de bedoeling dat de leerstoel nadrukkelijk de relatie met de praktijk van het waterbeheer legt.
Succesvolle decentralisatie
Tijdens zijn oratie ging Havekes onder meer in op criteria voor een goede organisatie van het waterbeheer, de financiering ervan en de rol van drinkwaterbedrijven, waterschappen, gemeenten, provincies en het rijk. Hij haalde daarbij aan dat het Nederlandse waterbeheer internationaal stevig tegen het licht is gehouden en positief beoordeeld. In Nederland is het voor 100 procent een publieke taak, is het sterk gedecentraliseerd en heeft dat decentrale beheer een solide financiële basis. Daardoor kan het slagvaardig worden uitgevoerd. Havekes stelt dan ook dat de decentralisatie van het Nederlandse waterbeheer succesvol is.
Leren van het verleden
Havekes benadrukt het belang van historische kennis. “Om te weten waar je naar toe gaat, moet je weten waar je vandaan komt. Je moet gewoon over enige kennis van onze waterhistorie beschikken om vandaag en morgen het werk goed te kunnen doen. En begrijp mij goed: niet omdat vroeger alles beter was, maar omdat je er van kunt leren.”
Verbeteren
Havekes eindigde zijn oratie met de observatie dat er wel nog genoeg te verbeteren valt en gaf suggesties voor nader uit te werken onderzoeksvragen over het (decentrale) waterbeheer. Bijvoorbeeld rond het mogelijk belasten van onttrekkingen van oppervlakte- en grondwater, beprijzing van diffuse verontreiniging door de landbouw en de organisatie van het grondwaterbeheer.
