De afgelopen 2 jaar was de Tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming van kracht. Dankzij die wet konden Provinciale Staten, gemeenteraden en algemene besturen van waterschappen ook in coronatijd digitaal vergaderen en besluiten nemen. Deze tijdelijke wet geldt tot 1 juli.
In tegenstelling tot vorige keren zal de tijdelijke wet dit keer niet verlengd worden. Dat betekent dat besturen, waaronder algemene besturen van waterschappen, nog wel digitaal mogen vergaderen, maar dat besluiten in een fysieke vergadering moeten worden genomen.
Geen noodzaak voor verlenging
De Eerste Kamer heeft bij de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties aangegeven dat er gezien de huidige situatie met betrekking tot corona geen noodzaak meer is om de tijdelijke wet te verlengen. Daarnaast vindt de Eerste Kamer dat een permanente regeling om een geheel nieuwe afweging vraagt van de medewetgevers, waaronder de Eerste Kamer. Hierop kan volgens de Eerste Kamer onmogelijk worden vooruitgelopen door de Tijdelijke wet bij herhaling te verlengen.
VNG, IPO en Unie van Waterschappen hadden bij de minister en de Eerste Kamer aangedrongen op verlenging van de tijdelijke wet totdat de permanente wet in werking treedt. Dit ook vanwege de onzekere situatie rondom corona dit najaar en deze winter.
Op 24 juni heeft de ledenvergadering van de Unie van Waterschappen gesproken over de ad hoc Commissie toekomstbestendige vereniging. Het bestuur van de Unie heeft deze commissie ingesteld. De commissie geeft eind dit jaar advies over hoe de vereniging meer toekomstbestendig kan worden.
De ledenvergadering en het bestuur hebben de volgende aandachtspunten aan de commissie meegegeven:
De rol en positie van de ledenvergadering binnen de vereniging;
Het moment en de manier waarop Uniebestuurders worden benoemd;
Diversiteit in het Uniebestuur;
De vraag hoe visie- en strategievorming in de vereniging geborgd kan worden;
Eventuele overige aandachtspunten voor de verenigingsstructuur en -processen.
Als de commissie het advies heeft opgeleverd, wordt het besproken in de vereniging. Zo kunnen de adviezen nog voor de waterschapsverkiezingen van 2023 gewogen en geïmplementeerd worden.
Commissieleden
De commissie bestaat uit de volgende mensen:
Erik de Ridder (dijkgraaf waterschap De Dommel en voorzitter van de commissie)
Geert Jan ten Brink (dijkgraaf waterschap Hunze en Aa’s)
Sander Mager (bestuurder waterschap Amstel Gooi en Vecht en Unie van Waterschappen)
Marjan Leijen (Dagelijks bestuurder hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier)
Patrick Gaynor (Dagelijks bestuurder waterschap Vallei en Veluwe)
Leo Stehouwer (Algemeen bestuurder waterschap Hollandse Delta)
Op 15 maart 2023 gaat Nederland naar de stembus om nieuwe bestuursleden voor de waterschappen te kiezen. Om kiezers te helpen met het maken van een onderbouwde keuze, maakt Citisens in opdracht van de Unie van Waterschappen voor alle 21 waterschappen een eigen online stemhulp.
Deze online stemhulpen heten MijnStem. Ze laten inwoners/kiezers zien welke keuzes ze kunnen maken op het gebied van waterbeheer. Samen met alle politieke partijen in elk waterschap achterhaalt Citisens de belangrijkste onderwerpen die in en rondom het waterschap spelen.
Verschillende keuzes
De waterschappen werken aan waterveiligheid, schoon en voldoende water. Over hoe ze dit werk uitvoeren zijn verschillende keuzes te maken. Moeten ze vooraf investeren in meer zuiveringstechnieken of moeten inwoners zelf hun gedrag aanpassen? Moeten ze hogere dijken bouwen of het water de ruimte geven?
Geïnformeerd naar de stembus
Welke belangrijke keuzes zijn er verder precies? De politieke partijen vertegenwoordigen de verschillende keuzes die er zijn te maken. MijnStem brengt hun voorkeuren vanaf februari 2023 in kaart. Zo weten kiezers welke partij het beste bij hen past en kunnen ze op 15 maart 2023 goed geïnformeerd naar de stembus.
21 juni was de schriftelijke behandeling van het initiatiefwetsvoorstel van Tweede Kamerleden Laura Bromet (GroenLinks) en Tjeerd de Groot (D66) in de Eerste Kamer. Dit wetsvoorstel gaat over het schrappen van de geborgde zetels voor bedrijven in waterschapsbesturen.
De Commissie Infrastructuur, Waterstaat en Omgeving heeft schriftelijke inbreng geleverd op het initiatiefwetsvoorstel van Bromet en De Groot. VVD, CDA, ChristenUnie, PvdD, 50PLUS, SGP en de OSF (Onafhankelijke Senaatsfractie) geven met die inbreng hun visie op het voorstel.
Deskundigenbijeenkomst
Het CDA stelde voor om naast de inbreng ook een deskundigenbijeenkomst te houden na de zomer. Hierbij zouden experts uit verschillende hoeken worden uitgenodigd voor hun visie op het wetsvoorstel. Eerste Kamerleden kunnen dan aan deze experts vragen stellen. GroenLinks wil een dergelijke bijeenkomst nu al in gang zetten, zodat er niet teveel tijd verloren gaat. De commissie komt hier kort voor het zomerreces op terug.
Wijzigingen in wetsvoorstel
Ook bracht het CDA naar voren, dat het wetsvoorstel misschien opnieuw voor advies moet worden voorgelegd aan de Raad van State, omdat het flink gewijzigd is. Hier werd tijdens de vergadering verder niet op in gegaan.
Het voorstel van Bromet en De Groot was eerst om alle geborgde zetels in het waterschapsbestuur te schrappen. De ChristenUnie diende een amendement in waarbij de geborgde zetels beperkt worden tot 2 voor ongebouwd en 2 voor natuur. Bedrijven krijgen geen geborgde zetels meer. Ook krijgen geborgden niet meer standaard een plek in het dagelijks bestuur van een waterschap. Het initiatiefwetsvoorstel is in de Tweede Kamer aangenomen inclusief dit amendement van de ChristenUnie.
Tijdige afronding wenselijk
De Unie van Waterschappen had eerder aan de Eerste Kamer laten weten een halfjaar voor de waterschapsverkiezingen duidelijkheid te willen hebben over het wetsvoorstel. De waterschapsverkiezingen vinden in maart 2023 plaats.
De Eerste Kamer start op 21 juni de schriftelijke behandeling van het initiatiefwetsvoorstel van Tweede Kamerleden Laura Bromet (GroenLinks) en Tjeerd de Groot (D66) over het schrappen van geborgde zetels voor bedrijven in waterschapsbesturen.
De Commissie Infrastructuur, Waterstaat en Omgeving heeft op die dag het zogenaamde voorbereidend onderzoek over het wetsvoorstel. De Unie van Waterschappen heeft een inbreng naar de Eerste Kamer gestuurd.
Achtergrond en ontwikkelingen
In deze inbreng worden net als bij de behandeling in de Tweede Kamer de achtergrond, de ontwikkelingen en de verschillende gezichtspunten over de geborgde zetels in de waterschapsbesturen naar voren gebracht. Daarnaast dringen de waterschappen aan op een tijdige afronding met het oog op de waterschapsverkiezingen in maart 2023. ‘Tijdig’ betekent voor of net na het zomerreces.
Op 14 juni heeft de Eerste Kamer de Wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen aangenomen. Dit wetsvoorstel wijzigt de Kieswet en introduceert een nieuwe manier voor het vaststellen van verkiezingsuitslagen. De Tweede Kamer stemde op 22 maart al voor de wet.
De nieuwe procedure maakt de vaststelling van verkiezingsuitslagen transparanter en beter controleerbaar. Ook zijn fouten in het telproces sneller gevonden en hersteld.
Waterschapsverkiezingen
De wet heeft een paar belangrijke gevolgen voor de waterschapsverkiezingen in maart volgend jaar.
Centraal tellen
Met dit wetsvoorstel wordt voor de gemeentes juridisch geregeld dat ze centraal mogen tellen. Dat houdt in dat alle uitgebrachte stemmen naar 1 plek worden gebracht waar de stemmen worden geteld. Tot nu toe werden de stemmen op het stembureau geteld.
Verlenging termijn
De termijn tussen de dag van stemming en het aftreden van zittende leden van het gekozen orgaan wordt verlengd: van 8 naar 14 dagen. Voor de waterschappen betekent dit dat het ‘oude’ algemeen bestuur een week langer in functie blijft.
Op 31 mei is de Tweede Kamer akkoord gegaan met het wetsvoorstel versterking decentrale rekenkamers. Tijdens een debat met minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 25 mei spraken vrijwel alle fracties hun steun al uit voor het wetsvoorstel. Met het wetsvoorstel worden waterschappen en gemeenten verplicht tot het instellen van onafhankelijke, volledig extern samengestelde rekenkamers.
Geen steun voor ruimte algemeen bestuur bij inrichting rekenkamer
De waterschappen waren voorstander van een model waarin het algemeen bestuur de mogelijkheid heeft om de rekenkamer naar eigen behoefte in te richten. Tijdens het debat bleek echter al weinig steun te zijn voor dit amendement. Behalve het CDA hielden alle aanwezige partijen vast aan het verplicht instellen van een onafhankelijke, volledig extern samengestelde rekenkamer. Naar hun oordeel wordt juist daarmee een impuls gegeven aan een meer onafhankelijke controle op de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de uitgaven. De Tweede Kamer heeft het amendement dan ook niet overgenomen.
Wel heeft de Tweede Kamer een amendement aangenomen waarmee de bevoegdheid van de rekenkamer is vergroot. De bevoegdheid om onderzoek te verrichten naar het door het bestuur gevoerde bestuur moet ruim worden opgevat. Het gaat om beleidsvoorbereiding, -vorming, -vaststelling, -uitvoering en -effecten, maar ook het functioneren van de (ondersteunende) ambtelijke en politieke organisatie.
Rechtmatigheidsverantwoording
Het wetsvoorstel kent naast de rekenkamers nog een tweede onderdeel. Voortaan is er sprake van een rechtmatigheidsverantwoording. Dat betekent dat de dagelijkse besturen van de waterschappen zelf een verklaring afleggen over de vraag of de in de jaarrekening opgenomen financiële feiten in overeenstemming met de daarvoor geldende regelgeving tot stand zijn gekomen. Tot dat moment is het aan de accountant om deze verklaring bij de jaarrekening te geven. Met het aannemen van het wetsvoorstel door de Tweede Kamer worden waterschappen verplicht dit instrument in te voeren. De waterschappen willen wel voldoende voorbereidingstijd om het instrument in te voeren. Als ingangsdatum hebben zij het verslagjaar 2025 genoemd.
Eerste Kamer
Het is nu aan de Eerste Kamer om zich definitief uit te spreken over beide onderdelen van het wetsvoorstel. Als de Eerste Kamer met het wetsvoorstel instemt, wordt het definitief.
Op 31 mei werd in de Tweede Kamer gestemd over het initiatiefwetsvoorstel van GroenLinks en D66 over de geborgde zetels bij de waterschappen. Het wetsvoorstel werd aangenomen inclusief een nieuw amendement van de ChristenUnie.
De uitkomst is dat de geborgde zetels beperkt worden tot 2 voor ongebouwd en 2 voor natuur. Bedrijven krijgen geen geborgde zetels meer. Ook krijgen geborgden niet meer standaard een plek in het dagelijks bestuur van een waterschap.
Amendementen
Na de plenaire behandeling op 18 mei en het eerdere amendement van de ChristenUnie en JA21 is er overleg geweest. Het eerdere amendement beperkte de geborgde zetels tot 2 per categorie (ongebouwd, bedrijven en natuur) en schrapte de verplichte zetel voor de geborgden in het dagelijks bestuur. Nieuw overleg tussen ChristenUnie en de initiatiefnemers leidde tot het nieuwe amendement.
Provinciale reglementen
In verband met de waterschapsverkiezingen van maart 2023 moet tijdig duidelijk zijn of er wijzigingen in de provinciale reglementen zijn. Het is niet uit te sluiten dat de provincies hun reglementen niet op tijd kunnen aanpassen. Daarom staat in het amendement een overgangstermijn voor deze aanpassing: de omvang van het Algemeen Bestuur van een waterschap blijft gelijk als de provincies het reglement niet voor 1 januari 2023 opnieuw hebben vastgesteld.
Motie over ingangsdatum
De eerder ingediende motie van de VVD die bepaalt dat de nieuwe situatie pas ingaat na de waterschapsverkiezingen van 2023 werd verworpen.
Tijdens een debat met minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties op 25 mei spraken vrijwel alle fracties hun steun uit voor het Wetsvoorstel versterking decentrale rekenkamers. Op grond van het debat verwacht de Unie van Waterschappen dat de Kamer op 31 mei akkoord gaat met het wetsvoorstel.
Als daarna ook de Eerste Kamer met het wetsvoorstel instemt, worden waterschappen en gemeenten verplicht tot het instellen van onafhankelijke, volledig extern samengestelde rekenkamers.
Unie pleit voor ruimte voor algemeen bestuur bij inrichting rekenkamer
De waterschappen zijn voorstander van een model waarin het algemeen bestuur de mogelijkheid heeft om de rekenkamer naar eigen behoefte in te richten. Dat had de Unie voorafgaand aan het debat samen met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, de Vereniging van gemeenteraadsleden en de Vereniging van gemeentegriffiers bij de Tweede Kamer ingebracht. Het CDA had al eerder een amendement met deze strekking bij de Tweede Kamer ingediend.
Weinig steun in de Kamer
Tijdens het debat bleek er echter weinig steun te zijn voor dit amendement. Alle aanwezige partijen behalve het CDA hielden vast aan het verplicht instellen van een onafhankelijke, volledig extern samengestelde rekenkamer. Naar hun oordeel wordt juist daarmee een impuls gegeven aan meer onafhankelijke controle op de doeltreffendheid, doelmatigheid en rechtmatigheid van de uitgaven.
Minister overlegt met Unie over invoeringsdatum voor waterschappen
De Unie pleit er ook voor om 1 januari 2024 als datum te kiezen waarop de waterschappen een rekenkamer moeten hebben. In maart 2023 zijn er immers waterschapsverkiezingen. Als de verplichting voor de waterschappen op 1 januari 2024 gaat gelden, kan het nieuwe algemeen bestuur zich uitspreken over de samenstelling van de rekenkamer die haar gaat ondersteunen. Minister Bruins Slot zegde tijdens het debat toe dat zij in overleg met de Unie treedt over een voor de waterschappen passende invoeringsdatum.
Ondersteuning bij de invoering en voldoende budget voor de rekenkamer
De Tweede Kamer heeft de minister gevraagd veel aandacht te besteden aan goede ondersteuning van de waterschappen en gemeentes bij de implementatie van de wet. Ook zeiden vrijwel alle fracties dat er voldoende budget voor de rekenkamer moet zijn om het werk goed te kunnen doen. De minister zegde toe te onderzoeken wat een reëel jaarlijks budget is voor een rekenkamer in samenhang met de grootte van een organisatie. In het geval van de waterschappen bepaalt het algemeen bestuur de hoogte van het budget. Maar de minister stelt hiervoor naar verwachting een kader op. Een ander punt dat veel werd genoemd was de opvolging van de adviezen die de rekenkamer aan de gemeenteraad of het algemeen bestuur geeft.
Rechtmatigheidsverantwoording
Het wetsvoorstel kent naast de rekenkamers nog een tweede onderdeel. Als het wetsvoorstel wordt aangenomen, is er voortaan sprake van een rechtmatigheidsverantwoording. Dat betekent dat de dagelijkse besturen van de waterschappen zelf een verklaring afleggen over de vraag of de in de jaarrekening opgenomen financiële feiten in overeenstemming met de daarvoor geldende regelgeving tot stand zijn gekomen. Tot dat moment is het aan de accountant om deze verklaring bij de jaarrekening te geven.
Eerste Kamer
Tijdens het debat in de Tweede Kamer is dit onderdeel van het wetsvoorstel niet aan de orde geweest. Maar als de Tweede Kamer met het wetsvoorstel instemt, geldt ook voor dit punt dat het aan de Eerste Kamer is om zich daar definitief over uit te spreken. De Unie heeft al in 2020 aangegeven dat de waterschappen dit instrument onderschrijven. De waterschappen willen wel voldoende voorbereidingstijd om het instrument in te voeren. Als ingangsdatum hebben zij het verslagjaar 2025 genoemd.
Op 24 mei zou de Tweede Kamer stemmen over het wetsvoorstel geborgde zetels van GroenLinks en D66. Die stemming is uitgesteld.
Tijdens het debat van 18 mei diende de ChristenUnie een amendement in op het wetsvoorstel. Daarin staat het voorstel om de geborgde zetels te beperken tot 2 per categorie (ongebouwd, bedrijven en natuur). Ook de verplichte zetel voor de geborgden in het dagelijks bestuur komt dan te vervallen.
Uitstel stemming
GroenLinks en D66 hebben nu uitstel gevraagd voor de stemming over hun wetsvoorstel. Er is overleg nodig over de mogelijke gevolgen van het amendement voor het wetsvoorstel. Naar verwachting wordt er nu op dinsdag 31 mei gestemd.
