In de Tweede Kamer is op 24 mei een motie van ChristenUnie en CDA aangenomen over de sturende rol van water en bodem. Met hun motie benadrukken de partijen het belang van water en bodem bij de woningbouwopgave.
In het coalitieakkoord is afgesproken dat water en bodem sturend moeten zijn voor de ruimtelijke planvorming. De oproep van deze motie is dat er bij verdere ontwikkeling van de woningmarkt rekening wordt gehouden met het bouwen door heel Nederland waarbij water en bodem een sturende rol hebben.
Ruimte voor water
De Unie van Waterschappen is blij dat deze motie is aangenomen. Om Nederland veilig en bewoonbaar te houden is het noodzakelijk dat water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Klimaatverandering leidt tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met toenemende periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte voor water nodig.
Druk op de ruimte
Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot. Er zijn ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste begin bij die keuzes betrokken worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten. We moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat.
Klimaatbestendig nieuwe normaal
Daarom willen de waterschappen dat klimaatbestendig het nieuwe normaal wordt. Er moeten snel slimme en waterbewuste keuzes worden gemaakt. Belangrijk is dat hierbij opgaven in het ruimtelijk domein aan elkaar worden verbonden.
Het KNMI heeft voor vrijdagmiddag 20 mei voor Limburg code oranje afgekondigd. Waterschap Limburg is in verhoogde staat van paraatheid en er zijn preventieve maatregelen genomen.
Medewerkers van het waterschap zijn op strategische plekken aanwezig. In werkloodsen in Horst en Sittard liggen grote hoeveelheden zandzakken klaar, die in geval van nood direct beschikbaar zijn voor gemeenten. Op centrale plekken in het Heuvelland worden vrachtwagens gestationeerd met materiaal waarmee snel nooddijken kunnen worden aangelegd.
Preventieve maatregelen
Waterschap Limburg heeft daarnaast preventieve inspecties uitgevoerd bij de waterbuffers in het Heuvelland en omliggend gebied, die zijn aangelegd om te voorkomen dat water te snel afstroomt en in lager gelegen gebieden voor overlast zorgt. Duikers in Zuid-Limburg zijn gecontroleerd op doorstroming. Diverse stuwen zijn omlaag gezet en er zijn beverdammen verlaagd, zodat regenwater snel kan afstromen.
Veel neerslag
Het KNMI heeft van 13 tot 16 uur code oranje afgegeven voor Limburg. Er is gedurende die tijd kans op zware onweersbuien, mogelijk met grote hagel en (zeer) zware windstoten van 90 tot ruim 100 km/uur. Ook wordt er veel neerslag verwacht, met lokale uitschieters tot 50 mm. Die waarschuwing geldt in versterkte mate voor Zuid-Limburg.
Droge bodem
Op dit moment is niet te voorspellen waar de neerslag precies gaat vallen en wat de duur en kracht ervan zal zijn. De droogte van de afgelopen weken heeft gezorgd voor verdroging van de bodem. Hierdoor kan neerslag moeilijker in de bodem infiltreren, waardoor er een kans is dat plaatselijk enige wateroverlast kan ontstaan.
Tips voor inwoners
De Veiligheidsregio Limburg raadt inwoners aan maatregelen te nemen om mogelijke wateroverlast te voorkomen. Ze verwijzen naar de website WachtNietOpWater.nl voor handige tips. Op de website van de brandweer is meer informatie te vinden over wie inwoners wanneer moeten bellen bij wateroverlast.
Het neerslagtekort is afgelopen week verder toegenomen. De droogte heeft vooral gevolgen voor de landbouw en natuur in gebieden waar geen water kan worden aangevoerd en die volledig afhankelijk zijn van regen voor hun watervoorziening, zoals in delen van Zeeland en de hoge zandgronden in het oosten en zuiden van Nederland. Vanaf vrijdag wordt een periode met neerslag verwacht.
Het neerslagtekort is zeer hoog voor de tijd van het jaar. Dat zorgt ervoor dat de bovengrond droog is in grote delen van het land. De grondwaterstanden in diverse regio’s zijn laag en dalen, vooral op de hoge zandgronden en maar ook in andere gebieden. Waterschap De Dommel breidt daarom bijvoorbeeld de beregeningsverboden in hun gebied uit en heeft ook een vaarverbod ingesteld. Ook andere waterschappen in Brabant en Gelderland hebben onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater ingesteld.
Water vasthouden
Om het water in de sloten beter vast te houden, zet Waterschap Limburg zandzakken in. Ook hebben zij, net zoals andere waterschappen, het waterpeil opgezet om water vast te houden. Rijkswaterstaat heeft om diezelfde reden het peil in het IJsselmeer en het Markermeer verhoogd.
Droogte houdt nog wel even aan
De verwachte neerslag in de komende week zal een verbetering van de situatie geven, maar is nog niet voldoende om de gevolgen van de droogte op te heffen. De waterschappen en Rijkswaterstaat monitoren de ontwikkelingen nauwgezet.
Waterkwaliteit en dijken
De waterschappen ervaren ook steeds meer waterkwaliteitsproblemen door de droogte. Zo zijn er meer meldingen van blauwalg en hebben verschillende waterschappen al zwemverboden ingesteld. Ook worden in West Nederland de droogtegevoelige dijken extra in de gaten gehouden. Zo inspecteert het hoogheemraadschap van Delfland sinds deze week nauwlettend de meest droogtegevoelige keringen in het gebied.
Op 2 november hebben waterschap Limburg, de provincie Limburg en verschillende Limburgse gemeenten de Limburgse Propositie Water aangeboden aan demissionair minister Barbara Visser (Infrastructuur en Water) en aan de Tweede Kamer. Hiermee vragen zij aandacht en concrete stappen in het klimaatbestendig maken van Limburg. Dit is een boodschap die de Unie van Waterschappen van harte onderschrijft, voor heel Nederland. De Unie roept het nieuwe kabinet dan ook op met nationale plannen te komen voor het aanpassen aan weersextremen.
In de Limburgse Propositie Water wordt het Rijk uitgenodigd om samen met de regio te werken aan een structurele aanpak en financiering voor klimaatadaptatie om de watersystemen in Limburg klimaatrobuust te maken. De Limburgse overheden vragen het Rijk om samen met de regio een fonds van 1,2 miljard euro te realiseren voor een meerjarig adaptief programma. Hierbij wordt aangestuurd op een versnelling van de huidige geplande maatregelen, waarbij de klimaatbestendige doelen niet pas in 2050 worden gehaald, maar al in 2035.
Klimaatbestendig Nederland
Omdat heel Nederland zich extra moet voorbereiden op de effecten van klimaatverandering, doet de Unie van Waterschappen een dringende oproep richting een nieuw kabinet. Rogier van der Sande, voorzitter Unie van Waterschappen: “De Limburgse propositie is een duidelijke roep om versnelling. Laat de Limburgse watersnood van deze zomer een katalysator zijn voor heel Nederland. De Unie benadrukt dat de weersextremen zich overal in Nederland kunnen voordoen, met verschillende gebiedsafhankelijke gevolgen. Een versnelling van maatregelen moet daarom in heel Nederland plaatsvinden. Structurele financiering is hiervoor nodig.”
Geen ver-van-je-bed-show
Voor de waterschappen is opvangen van de gevolgen van klimaatverandering dagelijkse praktijk. “Met drie ex-treem droge zomers en een zomer vol wateroverlast in het achterhoofd, zien we dat klimaatverandering geen ver-van-je-bed-show is, maar de dagelijkse realiteit. De waterschappen werken hard aan het aanpassen aan het nieuwe klimaat door bijvoorbeeld dijken te versterken, waterbuffers aan te leggen en water beter en langer vast te houden voor droge tijden,” legt Van der Sande uit. “Maar we raken de grenzen aan van wat we binnen het watersysteem kunnen opvangen. We geven dan ook al geruime tijd bij de medeoverheden aan dat er ingrijpende keuzes nodig zijn in de ruimtelijke inrichting om Nederland leefbaar en toekomstbestendig te houden.”
Ruimte voor water
Van der Sande: “Als de overstromingen in Limburg iets laten zien is het wel dat wanneer je water geen ruimte geeft, water ruimte neemt. In de praktijk betekent dit dat klimaatbestendig bouwen de norm moet worden, de waterbeheerder vanaf het allereerste idee voor ruimtelijke plannen wordt betrokken en een bepalende stem heeft over bijvoorbeeld de locatiekeuze. Om dit voor elkaar te krijgen is nu meer Rijksregie nodig en daarom hoort aanpassen aan het nieuwe klimaat hoog op de agenda bij de kabinetsformatie.”
Minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat heeft op 18 mei in de Staat van Ons Water stilgestaan bij het belang van water en bodem als leidend principe voor de ruimtelijke ordening. De Staat van Ons Water is de jaarlijkse rapportage over de ontwikkelingen in het waterbeleid
Om overlast door extreme buien of droogte te beperken, moeten water en bodem sturend zijn in ruimtelijke plannen. Door preventief de juiste keuzes te maken kan schade door te veel of te weinig water worden voorkomen Bijvoorbeeld door bijvoorbeeld klimaatbestendig te bouwen. Dat staat in de Staat van Ons Water 2021.
Water en bodem sturend
Recent verschenen er rapporten van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Ruimtelijke Ordening, de Studiegroep Ruimtelijke Ordening en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Ook deze rapporten onderschrijven dat water en bodem sturend moeten zijn voor het omgevingsbeleid. In 2022 wordt er gewerkt aan verdere invulling van dit sturende principe, dat ook is opgenomen in het regeerakkoord.
Ruimte voor water
Klimaatverandering leidt tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met meer periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte nodig voor water. Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot.
Wat doen de waterschappen?
De waterschappen doen steeds meer om water vast te houden voor droge tijden, zoals het inrichten van waterbergingsgebieden. Er zijn daarnaast ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste begin bij die keuzes betrokken worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten. We moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat. De waterschappen willen dat klimaatbestendig inrichten het nieuwe normaal wordt. Ze pleiten daarom voor nationale kaders waarbij dit concreet wordt afgedwongen. Ook willen de waterschappen dat opgaven slim worden gecombineerd. Verder pleiten ze samen met de drinkwaterbedrijven voor het in balans brengen van de vraag en het aanbod van water.
Klimaatverandering en woningbouw
Op 12 september organiseren de Unie van Waterschappen en de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (Vewin) een Waterpoort, een debatavond in Perscentrum Nieuwspoort. Op deze avond komen de gevolgen van klimaatveranderingen voor de woningbouw aan de orde. Aanmelden kan vanaf juli.
De Staat van Ons Water 2021
De Staat van Ons Water is een gezamenlijke rapportage van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland, het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.
Uit de Klimaatnota 2021 blijkt dat het klimaatbeleid leidt tot meer CO2-reductie, maar extra stappen nodig blijven. Waterschappen onderstrepen die noodzaak, omdat zij de gevolgen van klimaatverandering merken in het dagelijks werk. “Wij dweilen graag met de kraan dicht en nemen onze verantwoordelijkheid met hoge ambities op het gebied van duurzaamheid,” zegt Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen.
”Niet alleen de recente wateroverlast in Limburg laat zien dat extreem weer ons nu al op de proef stelt,” aldus Schoonman. “We kampen ook al jaren met droogte. En worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Klimaatverandering moet meer en meer leiden tot bewust ruimtegebruik. Als we Nederland op termijn veilig en bewoonbaar willen houden, moeten water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Niet alles kan overal. De bestemming moet het klimaat volgen. Daarom zijn wij als waterschappen uiterst ambitieus om verdere klimaatverandering te beperken. We lopen voorop om energieneutraal te worden, door energiebesparing, vermindering van broeikasgassen, duurzaam inkopen en opwek van duurzame energie.”
Energieneutraal
De waterschappen dragen volop bij aan het nationale Klimaatakkoord. Zo zetten ze zich in voor energieneutraliteit in 2025. Door de opwek van duurzame energie bij de rioolwaterzuiveringen, het inzetten van terreinen voor wind- en zonne-energie en door aquathermie: thermische energie uit oppervlaktewater en afvalwater. Waterschappen zijn één van de grootste producenten van biogas en overwegen om het biogas maatschappelijk in te zetten als groen gas. Op dit moment zijn de waterschappen al voor meer dan 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie.
Circulaire economie
Ook hebben waterschappen de doelstelling van een 100% circulaire economie in 2050. Waterschappen vergroten het aanbod aan hernieuwbare alternatieven door waardevolle grondstoffen terug te winnen, zoals nutriënten, cellulose, bioplastic en schoon water uit rioolwater. Tegelijk werken ze aan een strategie richting klimaatneutrale en circulaire waterschappen. Met circulaire inkoop en aanbesteding van grote projecten kan de uitstoot van C02 fors worden teruggebracht, bijvoorbeeld bij dijkversterkingen. Dat geldt ook voor verduurzaming van het rijdend materieel van de waterschappen.
Klimaatbestendig
De klimaatverandering beperken is één kant. De andere kant zijn de gevolgen die de waterschappen nu al opvangen met de toenemende weersextremen als droogte en hoosbuien. Ze investeren de komende jaren 1,8 miljard euro per jaar in onder meer het klimaatbestendiger maken van Nederland door bijvoorbeeld dijken te versterken, waterbergingen aan te leggen en voorzieningen om zoetwater vast te houden, zoals regenwaterbuffers.
Lees hier meer over de duurzame activiteiten van de waterschappen.
Het is droog in Nederland. Waterschappen en Rijkswaterstaat houden de situatie nauwlettend in de gaten en nemen maatregelen waar nodig. Zo wordt in diverse gebieden extra water vastgehouden en worden waterpeilen verhoogd. In het zuiden van het land zijn diverse onttrekkingsverboden voor grond- en oppervlaktewater van kracht.
Het neerslagtekort in Nederland is hoog en zal de komende periode verder toenemen. Het KNMI verwacht de komende 2 weken weinig neerslag, en de temperaturen gaan omhoog. De Rijn en de Maas hebben een lage afvoer. Mogelijk komt de afvoer van de Rijn eind deze week onder de 1400 m3/s bij Lobith. Toch is er nu nog voldoende water beschikbaar om in de watervraag te voorzien. De vooruitzichten zijn dat de droogte aanhoudt en de rivierafvoer van de Rijn blijft dalen. De waterschappen en Rijkswaterstaat monitoren de ontwikkelingen nauwgezet.
Lage grondwaterstanden
Grondwaterstanden zijn vooral in het zuiden van het land laag. Waterschappen en Rijkswaterstaat nemen maatregelen om water vast te houden. Het peil van het IJsselmeer en Markermeer wordt gestuurd op NAP -0,15 m in plaats van NAP-0,20 m. Hiermee is de zoetwatervoorraad met circa 100 miljoen m3 water vergroot.
Extra stuwtjes
Bij waterschap Brabantse Delta zijn daarnaast ook al verschillende lokale onttrekkingsverboden ingesteld om de grondwaterstanden niet nog harder te laten zakken. Veel waterschappen hebben hun peilen opgezet en zorgen zo in deze droge tijden nog voor voldoende water. Ook hebben waterschappen, zoals De Dommel, extra stuwtjes geplaatst om het water beter vast te houden.
Droge toplaag
De droogte zorgt vooral voor een droge toplaag van de bodem. Dit heeft ook invloed op sommige dijken. Daarom heeft Wetterskip Fryslân de dijken in haar gebied al geïnspecteerd op bijvoorbeeld scheurvorming.
Waterkwaliteitsproblemen
Ook zijn er lokaal al enkele waterkwaliteitsproblemen. Zo kampt waterschap Scheldestromen met beginnende verzilting. Bij Wetterskip Fryslân, het hoogheemraadschap van Delfland en waterschap Rijn en IJssel is de eerste blauwalg geconstateerd. Waterschap Amstel, Gooi en Vecht heeft een scherm geplaatst in de Geer om zout water uit de Kromme Mijdrecht terug te dringen, zodat zoet water kan worden ingelaten bij de Vinkeveense Plassen.
Droogtemonitor
De actuele stand van zaken rond de droogte is bij te houden via de online Droogtemonitor. De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin.
Het is droog in Nederland. Al weken valt er geen regen. Het neerslagtekort is volgens de Droogtemonitor al opgelopen tot 62 millimeter. Ook het grondwater is op veel plekken verder weggezakt, vooral in het zuiden van Nederland.
Opmerkelijk genoeg is er de afgelopen 3 maanden juist meer regen gevallen dan normaal: 209 millimeter in plaats van 160 millimeter. Februari was namelijk een zeer natte maand. Er is gemiddeld dus genoeg water, alleen niet altijd op het juiste moment en op de juiste plaats.
Vasthouden en bufferen
Dat betekent dat de waterschappen niet alleen prioriteit moeten geven aan het aan- en afvoeren van water, maar ook aan het vasthouden en bufferen van water. De waterschappen werken dan ook hard aan dat laatste. Ze kiezen er bijvoorbeeld vaker voor om de waterpeilen langer hoog te houden en minder water af te voeren.
Waterberging
Ook worden er steeds meer waterbergingsgebieden aangelegd, zodat regenwater beter kan worden opgevangen. Zo heeft waterschap Drents Overijsselse Delta in de gemeente Staphorst 19 kilometer aan sloten verbreed en 4 hectare waterberging aangelegd. Ook zijn er 8 droogtestuwtjes gemaakt om de regen die valt langer vast te houden en hiermee het grondwater aan te vullen.
Waterinlaat
Waterschap Brabantse Delta heeft in Oosterhout en Moerdijk een ‘kraan’ om zoet water naar het West-Brabantse achterland te sturen. Dit is een waterinlaat waarmee het waterschap meer dan 3,5 duizend liter water per seconde uit het Hollandsch Diep naar sloten en rivieren kan sturen.
Subsidie
Daarnaast geven veel waterschappen, zoals waterschap Amstel, Gooi en Vecht, subsidies voor initiatieven om water op te vangen of vast te houden. Denk aan subsidies voor het afkoppelen van regenpijpen, de aanleg van een groen dak of de aanschaf van een regenton.
Van 16 tot en met 31 oktober organiseren de waterbeheerders van Nederland excursies en andere leerzame en leuke activiteiten tijdens de Week van Ons Water.
Iedereen die dat leuk vindt kan een kijkje in de keuken nemen bij de watermanagers die Nederland leefbaar houden. Ook krijgen ze tips over wat zij zelf kunnen doen om zich bijvoorbeeld voor te bereiden op overstromingen.
Deuren open voor publiek
Iedere dag (en nacht) zijn duizenden mensen bezig om in Nederland droge voeten te houden en te zorgen voor schoon en voldoende water. Vaak is dat werk niet zo zichtbaar. Daarom gooien de waterbeheerders hun deuren open voor publiek tijdens de Week van Ons Water.
Activiteiten door heel het land
Er worden leerzame en verrassende activiteiten door heel Nederland georganiseerd. Zo kun je mee op dijk-excursie met dijkexperts in Oudekerk aan den IJssel, gratis advies krijgen over het klimaatbestendig inrichten van je tuin in Woerden en kun je op onderwatersafari in Friesland. Op www.weekvanonswater.nl staan alle activiteiten die er gedurende de week in Nederland te doen zijn.
Overstroom ik?
Er staat een nieuw hoogwaterseizoen voor de deur en daarom is de website overstroomik.nl vernieuwd. Op deze website kun je zien wat een overstroming in je woonplaats betekent. De website geeft informatie en tips over hoe je je kunt voorbereiden op een overstroming. Informatie die in de Week van Ons Water ook te vinden is in de watermusea van Nederland: onder meer in het Woudagemaal in Lemmer, het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem, het Nederlands Watermuseum in Arnhem, het Watersnoodmuseum in het Zeeuwse Ouwerkerk, Batavialand in Lelystad en in het Keringhuis bij de Maeslantkering in Hoek van Holland.
Week van Ons Water
De Week van Ons Water is een initiatief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, waterschappen, provincies, gemeenten, drinkwaterbedrijven en Rijkswaterstaat. Deze organisaties willen Nederlanders bewuster maken van het bijzondere van water. Dit doen zij door te laten zien wat er aan watermanagement gebeurt in Nederland en door aan te geven wat mensen zelf kunnen doen bij overstromingen, wateroverlast en droogte en hoe we kunnen helpen om ons water schoon te houden.
Magazine Het Waterschap is op 14 oktober weer verschenen. Het thema van dit nummer is ‘Water en Ruimte’. Het blad is ook online te lezen.
Van ruimte wordt vandaag de dag veel gevraagd: er is ruimte nodig voor zonnepanelen en windmolens om de klimaatdoelen te halen. Er is ruimte voor de natuur nodig om de stikstofproblematiek het hoofd te bieden. Er is ruimte nodig voor een miljoen nieuwe woningen om de woningnood op te lossen.
Ruimte voor water
Allemaal belangrijk. Maar wanneer je ruimte voor water vergeet en de hele boel overstroomt of droog komt te staan, valt al het andere figuurlijk in het water. De ruimte voor water staat daarom in dit nummer van Het Waterschap centraal.
Veel interviews
Maak even ruimte in je agenda om de interviews te lezen met Hans Mommaas (Planbureau voor de Leefomgeving), Edwin Lokkerbol (kwartiermaker Emissieloos bouwen), Stefan Kuks (waterschap Vechtstromen), journalist Menno Bentveld en vele anderen!
