Categorie: Klimaatverandering

Gastheer Peter Glas, de Deltacommissaris, opende het congres door te stellen dat water het verbindende element is in alle transities die momenteel plaatsvinden, zoals de woningbouw. Water is het verbindende element. Volgens Glas is dat deze zomer door de watercrisis in Limburg duidelijker geworden dan ooit.

Watercrisis

Dat onderschreef Patrick van der Broeck, dijkgraaf van waterschap Limburg. “Voor de mensen in Limburg is de watercrisis nog niet afgelopen. Ze hebben er stress van, de schadevergoedingen zijn nog niet geregeld en waar haal je een aannemer vandaan om je pand te herstellen? Maar ik heb veel respect voor de veerkracht van de mensen.”

Communiceren

Ook demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat, Barbara Visser, haakte aan bij de watercrisis in Limburg. Zij zag tijdens haar bezoek aan de provincie nog veel onzekerheid en angst. “Daarom is het belangrijk dat we extra communiceren dat iedereen met schade dat meldt op een centraal punt.”

Klimaatverandering

Maar de minister keek verder dan alleen Limburg. “De werkelijkheid heeft altijd gelijk”, haalde ze de onlangs overleden klimatoloog Geert Jan van Oldenborgh aan. “Het klimaat verandert. Hoe gaan we daarop acteren? Door het water- en bodem systeem als sturend principe te kiezen. En niet alleen in de ruimtelijke inrichting, maar ook door burgers zelf. Neem het NK Tegelwippen. Daarmee zijn in totaal 23 voetbalvelden onttegeld.”

Scenario’s

Als Nederland krijgen we nog veel te doen, zei de minister ook. “We moeten ons voorbereiden op alle mogelijke scenario’s.” Visser benadrukte daarbij dat extra geld beschikbaar moet komen voor klimaatadaptatie. “Ik hoop dat er voor de kerst een nieuwe kabinet is, om samen met u de opgaves aan te pakken!”

Naar elkaar luisteren

In een paneldiscussie kwamen de verschillende belanghebbenden van water aan bod. Hoe zorg je ervoor dat de belangen van landbouw, natuur en bouw goed afgewogen worden? De conclusie was dat we vooral naar elkaar moeten luisteren, elkaars taal moeten leren verstaan en dat moeten worden gedacht in oplossingen. Ook zou er een taskforce moeten komen die alle bestaande kennis bij elkaar brengt.

Deelsessies

Het middagprogramma bestond uit een aantal deelsessies, zoals ‘Pappen en nathouden – Transities in het waterbeheer’, ‘Leren uit het buitenland’ en ‘KNMI Klimaatsignaal ’21 – Ons nieuwe klimaat’.

Lees alle verslagen van de dag in de Delta Nieuwsbrief

Bekijk het hele Deltacongres op YouTube

Nederland gaat de komende decennia op de schop. Wat betekent het als water het uitgangspunt vormt? Hoe kunnen we de nieuwe woningen op een veilige en klimaatbestendige manier bouwen? Hoe zorgen we voor voldoende beschikbaar zoetwater en voor welke uitdagingen staan we daarbij? Hoe richten we ons land zo in dat we de weersextremen beter kunnen opvangen? Al deze aspecten komen tijdens het Deltacongres aan bod.

Belang zoetwaterbeschikbaarheid

Tijdens de plenaire opening vertellen inwoners uit Limburg over hun ervaringen met het water. Demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat, Barbara Visser, is aanwezig en geeft een speech. In de Deltafilm belichten de bestuurders van de koepelorganisaties innovaties op het gebied van waterveiligheid, zoetwater en ruimtelijke adaptatie. Rogier van der Sande doet dit namens de Unie van Waterschappen over zoetwaterbeschikbaarheid.

Waterschappen in deelsessies

In de parallelsessies werken verschillende waterschappers mee. Zo werken Els Otterman (hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden) en Cor Beekmans (waterschap Drents Overijsselse Delta) mee aan de sessie ‘Klimaatneutraal en circulair versterken’.

Pappen en nathouden

Verschillende waterschapsprojecten komen voorbij in de sessie ‘Pappen en nathouden: Transities in het waterbeheer’. Jeroen Haan en Bert de Groot (dijkgraaf en dagelijks bestuurslid bij het hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden) praten erover mee.

Leren uit het buitenland

Hein Pieper (dijkgraaf van waterschap Rijn en IJssel) maakt zich in de sessie ‘Leren uit het buitenland’ sterk voor internationale kennisuitwisseling. Hij wordt bijgestaan door Mariska van Rijswijk van waterschap Brabantse Delta en Ellen te Boekhorst van waterschap Limburg.

Watercrisis Limburg

In het plenaire deel en in de parallelsessie ‘Watercrisis Limburg 2021’ wordt met onder meer vertegenwoordigers van waterschap Limburg teruggeblikt op de overstromingen van afgelopen zomer. Besproken wordt welke lessen uit deze watercrisis getrokken kunnen worden.

Het congres vindt dit jaar in hybride vorm (live én online) plaats vanuit het MECC in Maastricht. Aanmelden is niet meer mogelijk.

Meer over het Nationaal Deltacongres 2021

Deze term werd in de 17e eeuw gebruikt om de ‘vreter van het land’ te beschrijven. De waterwolf stond voor de zee en de grote meren die het land opvraten.

Klimaatverandering

Met de huidige klimaatverandering en de daarmee gepaard gaande zeespiegelstijging, wordt land opnieuw bedreigd door water. Is de waterwolf terug? Dat was de vraag waar de aanwezigen zich tijdens de lustrumviering over bogen.

Apocalyptisch

Eén van de sprekers was Gerard van der Steenhoven, hoofddirecteur van het KNMI. Hij stelde dat het veranderende klimaat en de stijgende zeespiegel apocalyptische vormen kunnen aannemen als we er niet in slagen de uitstoot van broeikasgassen flink te reduceren. De KNMI klimaatscenario’s en het recent verschenen IPCC-rapport tonen dit aan. Als we de afspraken van Parijs halen, dan hebben we zo’n 100 jaar om slimme waterstaatskundige maatregelen te treffen.

Rigoureuze keuzes

Maarten Kleinhans, hoogleraar Geowetenschappen aan de Universiteit Utrecht, liet zien dat ons land voor een groot deel een kustmoeras is met een slappe bodem. Klimaatverandering vergt rigoureuze keuzes als we duurzaam veilig in Nederland willen blijven wonen. Volgens hem gaan we het met alleen klimaatadaptatie niet redden, ook mitigatie is noodzakelijk.

Geschiedenis én actualiteit

Ook Jeroen Haan, dijkgraaf van waterschap De Stichtse Rijnlanden, sprak over waterveiligheid toen en nu. Hij ging in op meerlaagse veiligheid: het bestrijden van overstromingsrisico’s door een combinatie van waterkeringen, ruimtelijke ordening en crisisbeheersing . Maar ook stond hij stil bij het Klimaatsignaal ’21 dat deze week door het KNMI is gepresenteerd. Zo kwamen geschiedenis en actualiteit bij elkaar.

Verleden en heden

Fred van Lieburg, hoogleraar religiegeschiedenis aan de VU te Amsterdam, onderstreepte dat door in zijn bijdrage in te gaan op het apocalyptisch denken in het verleden te koppelen aan het denken over klimaatverandering in het heden.

Website Schilthuisfonds

Tijdens de bijeenkomst werd ook de website van het Schilthuisfonds gelanceerd. Met de nieuwe website vraagt de stichting aandacht voor waterstaats- en waterschapsrecht.

De stichting Schilthuisfonds waarborgt de wetenschappelijke en praktische beoefening van het waterrecht en de watergeschiedenis. De Vereniging voor Waterstaatsgeschiedenis bevordert de studie naar de waterstaatsgeschiedenis laat een breed publiek zich bewust worden van het belang van deze studies.

Website Schilthuisfonds
Website Vereniging voor Waterstaatsgeschiedenis

Rogier van de Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen: “We zien dat het Rijk doorpakt op verduurzaming, maar de gevolgen van klimaatverandering zijn nu al aan de orde. We moeten ons dan ook versneld aanpassen. Dat moet hoger op de agenda.” Het Klimaatsignaal ’21 van het KNMI laat namelijk zien dat de temperatuurstijging harder oploopt dan gedacht.

Signalen in Nederland

In Nederland merken we dit aan een snellere zeespiegelstijging. Het KNMI schat in dat de zeespiegel tot 1,20 meter stijgt in 2100. Dat is 20 centimeter meer dan waarop de plannen uit het Deltaprogramma zijn berekend. Ook is er voor het eerst een scenario waarin een stijging tot 2 meter niet wordt uitgesloten. Het KNMI geeft daarbij aan te verwachten dat langdurige droogte en extreme hoosbuien vaker gaan voorkomen.

Investeren

Het Klimaatsignaal ’21 bevestigt wat de waterschappen al in de dagelijkse praktijk merken: Nederland heeft in toenemende mate te maken met extreem weer. “De wateroverlast in Limburg, Noord-Holland en Friesland van afgelopen zomer laat zien dat extreem weer vandaag de dag al voor problemen zorgt,“ licht Van der Sande toe. “Als regionale waterbeheerders ervaren de waterschappen deze problemen het eerst. Daarom investeren we jaarlijks 1,8 miljard euro in het klimaatbestendig maken van Nederland.”

Versneld aanpassen

Maar toenemende hoosbuien en droogte betekenen niet alleen meer werk voor de waterschappen. Ook het Rijk, de provincies en gemeenten moeten vol aan de bak. “Zo kunnen we ons versneld aanpassen aan de verandering. De tijd dat we water, land en bodem naar onze hand konden zetten is voorbij,” zegt Van der Sande.

Water de ruimte geven

Daarom pleit de Unie van Waterschappen ook voor het stimuleren van de aanleg van klimaatbuffers, de oprichting van een nationaal programma voor bodemdaling en een Deltafonds dat meegroeit met de opgaven van de waterbeheerders. “Daarnaast zijn er ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland om schade en overlast binnen de perken te houden. Zo vinden wij dat water sturend moet zijn bij die ruimtelijke inrichting,” stelt Van der Sande. “Als de overstromingen in Limburg iets laten zien, is het wel dat water ruimte neemt wanneer je het geen ruimte geeft.”

Klimaat hoog op de agenda

In de praktijk betekent dit dat klimaatbestendig bouwen de norm moet worden. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste idee voor ruimtelijke plannen worden betrokken en een bepalende stem hebben over bijvoorbeeld de locatiekeuze. Om dit voor elkaar te krijgen, is nu meer Rijksregie nodig. Daarom hoort aanpassen aan het nieuwe klimaat volgens de waterschappen hoog op de agenda bij de kabinetsformatie.

Snellere zeespiegelstijging

Ook de verwachtingen voor de oplopende zeespiegelstijging hebben drastische gevolgen voor de leefbaarheid in ons land. Hoewel de effecten van versnelde zeespiegelstijging pas in de tweede helft van deze eeuw merkbaar zullen zijn, wordt met het nationale Deltaprogramma ver vooruitgekeken. “Hierbij baseren wij ons op deze KNMI-scenario’s. Projecten en maatregelen zullen worden bijgesteld als daar aanleiding toe is,” legt Van der Sande uit.

Kennisprogramma

In het Deltaprogramma wordt sinds 2019 ook gewerkt aan een kennisprogramma zeespiegelstijging. Doel daarvan is om meer inzicht krijgen in de effecten van zeespiegelstijging op het waterbeheer en het ruimtegebruik in Nederland.

Zoetwatervoorraad onder druk

Met temperatuurstijging en zeespiegelstijging staat ook de beschikbaarheid van zoet water onder druk. Bij lage rivierstanden kan het zoute water van de zee verder Nederland indringen. Dit heeft schadelijke gevolgen voor onder andere natuur en landbouw. Van der Sande: “Op de momenten dat de beschikbaarheid van water het laagst is, is de vraag naar water het hoogst. We moeten zorgen dat dit weer in balans komt. De beschikbaarheid van water moet leidend worden voor het gebruik en niet andersom.”

Wat is het Klimaatsignaal?

Het KNMI ontwikkelt klimaatscenario’s in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De KNMI-klimaatscenario’s zijn een eerste vertaling van de mondiale klimaatprojecties van het klimaatpanel van de Verenigde Naties IPCC naar Nederland.

> Berichtgeving KNMI

Nederland gaat op de schop. Er moeten een miljoen nieuwe woningen worden gebouwd. De landbouw en de natuur staan voor een grote transitie. En ook de energietransitie legt een claim op de ruimte. Tot 2050 gaat het om investeringen van circa 900 miljard euro. Het grootste deel van deze investeringen vindt plaats in de overstroombare delen van Nederland. De deltacommissaris roept daarom op om klimaatbestendig en waterrobuust te bouwen.

Water sturend bij ruimtelijke plannen

Dat betekent in de praktijk dat water sturend moet zijn voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Dit kan door te zorgen dat waterbeheerders vroeg aan tafel zitten bij ruimtelijke processen. Met hun specifieke gebiedskennis kunnen ze dan bijvoorbeeld meedenken over geschikte locatiekeuze. De deltacommissaris vindt bovendien dat de watertoets in dit soort processen dwingender moet zijn.

Extreem weer

De Unie van Waterschappen vindt ook dat water sturend moet zijn voor de ruimtelijke inrichting. Alleen zo kunnen we schade door extreem weer zoveel mogelijk beperken. De Unie vraagt het nieuwe kabinet dit ordeningsprincipe nadrukkelijk te hanteren bij ruimtelijke plannen, concreet te maken en structureel financieel bij te dragen aan de uitvoering ervan.

Klimaatbestendig: het nieuwe normaal

In lijn met de oproep van de Deltacommissaris vinden de waterschappen het belangrijk dat het Rijk in afspraken met de regio’s borgt dat in de gebouwde omgeving en op grootschalige woningbouwlocaties overal klimaatbestendig wordt gebouwd, als het ‘nieuwe normaal’.

Ook wordt er ingegaan op de kansen voor duurzame energie en innovatie. Thema’s waar ook de waterschappen hard aan werken.

Beperking van klimaatverandering

Het rapport ‘AR6 Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change’ richt zich op de beperking van klimaatverandering (mitigatie), benodigde maatregelen voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen en het verwijderen van broeikasgassen uit de atmosfeer.

Voortvarendheid

Dirk-Siert Schoonman, bestuurder van de Unie van Waterschappen: “Voor waterschappen is inzetten op het voorkomen van klimaatverandering een belangrijk thema, omdat wij met ons werk Nederland bewoonbaar en veilig houden. We ervaren steeds meer de directe gevolgen van de klimaatverandering, zoals toenemende wateroverlast, droogte en zeespiegelstijging. Onze opgave kunnen we alleen behapbaar houden als we verantwoordelijkheid nemen om de klimaatverandering te keren. Nederland moet een leidende rol nemen, want juist wij wonen in een delta met een grote uitdaging rond de zeespiegelstijging. We roepen daarom het kabinet op om het voorgenomen klimaat- en energiebeleid met voortvarendheid uit te voeren en in Europees verband een leidende rol te nemen.”

Opwek duurzame energie

De waterschappen hebben zelf al jaren een ambitieus klimaat- en energiebeleid en doen actief mee aan de uitvoering van het Klimaatakkoord. Zo behoren ze tot de grootste producenten van biogas en maken ze steeds vaker groen gas voor levering aan de omgeving. Daarnaast plaatsen ze windturbines en zonnepanelen op hun terreinen. En stellen energie beschikbaar aan derden, bijvoorbeeld warmte uit rioolwaterzuiveringen en uit oppervlaktewater (aquathermie). Het percentage zelf opgewekte duurzame energie bedroeg in 2020 al 43 procent. In 2025 kan de sector 100 procent energieneutraal zijn.

Broeikasgassen

Waterschappen dragen verder bij aan het verwijderen van broeikasgassen uit de atmosfeer door bij productie van groengas kort-cyclische CO2 uit de atmosfeer te halen. Daarnaast kunnen ze door het planten van bomen, bijvoorbeeld in beekdalen, extra CO2 vasthouden. De processen van de waterschappen worden zodanig ingericht dat zij zo min mogelijk broeikasgassen uitstoten.

Innovatie

Het rapport van het IPCC bevat een nieuw hoofdstuk over innovatie, technologieontwikkeling en kennisoverdracht. De waterschappen zijn voortdurend bezig met innoveren, ook op het gebied van klimaatneutraliteit. Op dat thema kende de laatste editie van het Waterinnovatiefestival maar liefst 18 inzendingen, waaronder de productie van groene waterstof en nieuwe vergassingstechnieken voor zuiveringsslib. Regelmatig houden de waterschappen elkaar scherp via challenges op het gebied van innovatie, via hun eigen platform Winnovatie.

Strategische visie

De Unie van Waterschappen werkt aan een integraal langetermijnplan van de waterschapssector om versneld klimaatneutraal te worden richting 2035. De waterschappen willen een maatschappelijke bijdrage leveren met de inzet van hun beschikbare terreinen, bedrijfsprocessen en hun technische kennis en ervaring. De sector richt zich daarbij op reductie van broeikasgassen in brede zin, productie van duurzame energie, duurzaam opdrachtgeverschap en afvang en vastlegging van CO2. Dit sluit aan bij de versnelling van het klimaatbeleid van het kabinet en de EU.