2021 is alweer bijna voorbij. Daarom blikken we terug op het afgelopen jaar. Welke onderwerpen waren in 2021 belangrijk voor de waterschappen?
Watercrisis Limburg
Op 13 juli maakten de waterschappen zich al wel een beetje zorgen. Er zou voor het eerst deze eeuw hoogwater in de zomer zijn. Code geel werd genoemd. Maar dat het een watercrisis zou worden, dat konden we die dag nog niet vermoeden. Enkele dagen later was het alle hens aan dek, vooral in Zuid-Limburg. Waterschappen uit heel Nederland ondersteunden waterschap Limburg met materieel en menskracht. Het kabinet verklaarde de overstromingen ‘in formele zin’ tot ramp. Toen de ergste crisis achter de rug was, blikte dijkgraaf Patrick van der Broeck in tijdschrift Het Waterschap terug op alle gebeurtenissen.
Water sturend voor de ruimte
In maart waren er Tweede Kamerverkiezingen. De waterschappen pleitten in aanloop naar die verkiezingen voor water als sturend principe bij de inrichting van de leefomgeving. Bijvoorbeeld in het verkiezingsdebat dat de Unie van Waterschappen samen met IPO en VNG organiseerde. Ook tijdens ‘de langste formatie ooit’ bleven de waterschappen aandacht vragen voor dit onderwerp. En met succes. In het coalitieakkoord laat het nieuwe kabinet zien rekening te houden met klimaatverandering door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke inrichting van Nederland.
Opnieuw een coronajaar
Dat het opnieuw een coronajaar zou worden, hadden we een jaar geleden niet kunnen vermoeden. De waterschappen leverden in 2020 al een bijdrage aan de crisis door rioolwateronderzoek naar het coronavirus te doen. Dit jaar werd de bestuursovereenkomst voor langjarig rioolwateronderzoek gesloten. Een reden voor demissionair minister Hugo de Jonge om de rioolwaterzuivering in Leiden te bezoeken. Corona betekende ook dat de Unie weer veel bijeenkomsten en evenementen digitaal moest organiseren. Zoals het Waterinnovatiefestival. Tijdens dit festival werden de waterinnovatieprijzen uitgereikt. Het rioolwateronderzoek, ook wel als voorbeeld van Big Brown Data genoemd, won 1 van de prijzen.
Op weg naar gezonder en schoner water
Waterschappen werken aan gezond en schoon water. Zo is de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het verbeteren van de waterkwaliteit. Dit heeft nog niet overal effect. Op veel plaatsen staat de waterkwaliteit onder druk. Ook de aanwezigheid en verspreiding van PFAS in het milieu is zorgwekkend. Daarom pleit de Unie voor een Europees totaalverbod op PFAS. Het is hoopvol dat dit standpunt ook weerklinkt in Den Haag. De waterschappen vroegen de Tweede Kamer ook met klem: laat het waterkwaliteitsdossier geen tweede stikstofdossier worden. Het is een zorg dat de doelen uit de Kaderrichtlijn Water en de Nitraatrichtlijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater in landbouwgebieden niet worden gehaald. Positief is dat het nieuwe coalitieakkoord voorstelt dat de stikstofaanpak zich niet alleen richt op het verminderen van stikstofuitstoot, maar ook oog heeft voor waterkwaliteit, klimaat en natuur.
Klaar voor de toekomst
De waterschappen zijn toekomstgericht bezig met onder meer energie en klimaat. Dat blijkt wel uit het feit dat ze al voor 43 procent zelfvoorzienend zijn door eigen duurzame energieproductie. Dat staat in de Klimaatmonitor Waterschappen. Ook digitalisering is een belangrijk thema: digitalisering biedt veel slimme oplossingen voor waterbeheer. De waterschappen vinden daarom dat we als 1 overheid met dit onderwerp aan de slag moeten. De toekomst kwam ook aan bod tijdens het online Waterinnovatiefestival dat als thema ‘Het Waterschap van de toekomst’ had. Futurist Tessa Cramer praatte iedereen bij over dit onderwerp.
Wat brengt 2022?
In ieder geval een nieuw kabinet dat het coalitieakkoord verder gaat uitwerken. En de Omgevingswet komt eraan: de geplande ingangsdatum is 1 juli 2022. Ook gaan de gesprekken over de geborgde zetels volgend jaar verder. Tot slot is 2022 ook de opmaat naar de waterschapsverkiezingen in 2023. De waterschappen bereiden zich daar komend jaar al op voor. Kortom: het wordt weer een mooi jaar!
Op 22 november stonden verschillende wateronderwerpen op de agenda in de Tweede Kamer tijdens het jaarlijkse Wetgevingsoverleg water. Over de wateroverlast in Limburg werd intensief gesproken. Ook de Kaderrichtlijn Water kwam uitgebreid aan bod.
Watercrisis Limburg
Kamerleden waren kritisch over de trage schadeafhandeling, maar wilden ook van demissionair minister Visser (Infrastructuur en Waterstaat) weten welke financiële middelen zij heeft om Nederland weerbaarder te maken tegen dit soort weersextremen. Kamerlid De Hoop (PvdA) wees op het belang van het beter in kaart brengen van zwakke plekken. Stoffer (SGP) benadrukte dat klimaatadaptatie hoog op de agenda moet. Visser gaf aan de propositie van Limburg te hebben ontvangen, maar op basis van het huidige budget niets extra’s te kunnen doen. De propositie wordt besproken in de Beleidstafel Wateroverlast en Hoogwater die door de minister is ingesteld naar aanleiding van de watercrisis. Daarnaast benadrukte zij dat een situatie zoals in Limburg ook in andere regio’s kan ontstaan en er dus niet alleen specifiek naar Limburg moet worden gekeken.
Kaderrichtlijn Water
Ook de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) kon op veel aandacht rekenen tijdens het WGO. Veel Kamerleden concludeerden dat Nederland de doelen in 2027 nu al niet kan halen. De Hoop (PvdA) wilde van de minister weten wat de gevolgen zijn als we de doelen niet halen. Heerema (VVD) wilde weten hoe de samenwerking is tussen de 2 ministeries die over het halen van de waterkwaliteitsdoelen uit de KRW gaan. De Groot (D66) wees op de slechte kwaliteit van de kleine wateren en ziet de oplossing in gebiedsgerichte aanpak van de landbouw. Het CDA (Boswijk) wilde weten welke maatregelen nog meer nodig zijn. Bromet (GroenLinks) wilde meer meetpunten en vroeg de minister wat nu eigenlijk het probleem voor de waterkwaliteit is: gewasbeschermingsmiddelen, mest of iets anders. Vestering (PvdD) vond het jammer dat nu al gekeken wordt naar de boetes die we krijgen als we de doelen niet halen in plaats van nu strenger door te pakken om nog resultaten te boeken. De SGP wees op het water in de grensgebieden: buurlanden hebben andere normen voor waterkwaliteit.
Minister Visser deelde de zorg van de Kamer en gaf aan dat er nog veel moet gebeuren. Met de huidige set aan maatregelen redden we het niet. In 2027 moet Nederland laten zien dat we alle maatregelen die we hadden kunnen nemen, hebben genomen. Wat betreft de gevolgen van het niet halen van de doelen gaf de minister aan dat Nederland dan in gebreke wordt gesteld door de Europese Commissie. Er kunnen dan bijvoorbeeld geen nieuwe lozingsvergunningen meer worden verleend. Visser verwacht echter niet dat Nederland ‘op slot’ gaat zoals bij de stikstofcrisis. De winst zit in gebiedsgerichte aanpak in combinatie met stikstofaanpak.
Belastingstelsel
Grinwis (ChristenUnie) vroeg de minister naar de stand van zaken van de herziening van het belastingstelsel van de waterschappen. Visser gaf aan dat het formeel nog afgehecht moet worden met alle betrokkenen, maar dat het streven is om komend voorjaar het voorstel in consultatie te brengen. Grinwis vond dat lang duren, waarop de minister aangaf dat er lang is gedaan om tot een compromis te komen.
Moties
Er werden meerdere moties ingediend waarover dinsdag gestemd wordt.
ChristenUnie en CDA zien de rioolwatermetingen als grote bron van informatie, maar willen wel een ethisch kader voor het gebruik ervan omdat er tot op perceel niveau gemeten kan worden.
De PVV vroeg via een motie om meer budget voor waterveiligheid.
D66 wil een analyse van de kosten en baten als je waterveiligheid beter koppelt aan ruimtelijke kwaliteit. Volgens Kamerlid De Groot kan die koppeling doorwerken in betere biodiversiteit en minder onderhoud.
PvdA en GroenLinks dienden een motie in om in gebieden met hoog risico op wateroverlast in te zetten op klimaatadaptatie.
GroenLinks diende 3 moties in over veenweidegebieden, KRW en lozingsvergunningen.
De SGP wilde via een motie eventuele ontpoldering van landbouwgronden in het Westerscheldegebied voorkomen.
Op 11 november werden tijdens een rondetafelgesprek in de Tweede Kamer over de overstromingen in Zuid-Nederland van afgelopen zomer diverse invalshoeken van deze ingrijpende gebeurtenis belicht. De Commissie IenW van de Tweede Kamer organiseerde de rondetafel om inzicht te krijgen in de vele aspecten van de wateroverlast.
Tijdens het rondetafelgesprek vertelde een boerin en een horecaondernemer hoe zij getroffen zijn door de overstromingen. Ook werd er ingegaan op de schadeafhandeling door het Verbond van Verzekeraars en kwam een hoogleraar Verzekeringsrecht aan het woord.
Meer aandacht voor klimaatadaptatie
In het deel over de bestuurlijke aanpak bracht Josette van Wersch, dagelijks bestuurslid van waterschap Limburg, naar voren dat de watersnood van een ongekende omvang was. Aanvullende maatregelen zijn daarom nodig. Ze pleitte hierbij voor meer ruimte voor de beken. Van Wersch ziet dat het Rijk inzet op klimaatmitigatie, waar pas over jaren de effecten zichtbaar van zijn. Terwijl we nu al geconfronteerd worden met de gevolgen van klimaatverandering. “Er moet meer aandacht komen voor klimaatadaptatie. Limburg is een dalenlandschap, dus we moeten ook kijken naar anders bouwen,” aldus Van Wersch.
Ruimte voor de beken
Kamerlid Tjeerd de Groot (D66) stelde het waterschap een vraag over de uitbreiding van het Hoogwaterbeschermingsprogramma voor de beken. Van Wersch antwoordde dat dat nog uitgewerkt moet worden en dat de kosten daarvan nog niet bekend zijn. “We kijken voor de kosten naar het Rijk en naar Europa,” zei ze. Ook PvdA-Kamerlid Ploumen vroeg naar de kosten van de versnelling van de plannen om Limburg veilig te krijgen.
Werken met natuurlijke processen
Het laatste deel van het gesprek ging over watermanagement. Een hoogleraar waterbouwkunde, een bioloog en een specialist rivierbeheer deelden hun visie op de wateroverlast. Deltacommissaris Peter Glas benadrukte dat het essentieel is om de weerbaarheid tegen weersextremen te verhogen. Niet vechten tegen het water maar werken met de natuurlijke processen. Hierbij benadrukte de deltacommissaris dat soortgelijke wateroverlast ook buiten Limburg gebeurt. “Extreme hoosbuien kunnen overal vallen,” aldus Glas.
Magazine Het Waterschap is op 14 oktober weer verschenen. Het thema van dit nummer is ‘Water en Ruimte’. Het blad is ook online te lezen.
Van ruimte wordt vandaag de dag veel gevraagd: er is ruimte nodig voor zonnepanelen en windmolens om de klimaatdoelen te halen. Er is ruimte voor de natuur nodig om de stikstofproblematiek het hoofd te bieden. Er is ruimte nodig voor een miljoen nieuwe woningen om de woningnood op te lossen.
Ruimte voor water
Allemaal belangrijk. Maar wanneer je ruimte voor water vergeet en de hele boel overstroomt of droog komt te staan, valt al het andere figuurlijk in het water. De ruimte voor water staat daarom in dit nummer van Het Waterschap centraal.
Veel interviews
Maak even ruimte in je agenda om de interviews te lezen met Hans Mommaas (Planbureau voor de Leefomgeving), Edwin Lokkerbol (kwartiermaker Emissieloos bouwen), Stefan Kuks (waterschap Vechtstromen), journalist Menno Bentveld en vele anderen!
Het hoge water blijft de waterschappen bezighouden, maar de situatie is op dit moment overal onder controle. De hoogwatergolf trekt verder richting de Noordzee. De waterschappen blijven waakzaam.
Goed nieuws is dat alle primaire waterkeringen langs de Maas het hebben gehouden. Ook veel van de noodmaatregelen bleken effectief. Waterschap Limburg is bezig met inspecties van de dijken om mogelijke schades in kaart te brengen. Dat gebeurt ook voor de beken en waterbuffers. De medewerkers van andere waterschappen die de afgelopen dagen in Limburg hulp hebben geboden, zijn inmiddels weer terug naar huis.
Gat in een zomerdijk
In Gelderland ontstond afgelopen nacht bij de uiterwaarden van Hattem een gat in een zomerdijk. Het water liep daardoor de uiterwaarden in. Dat leverde verder geen problemen op. Uiterwaarden zijn immers bedoeld om hoogwater op te kunnen vangen. Waterschap Vallei en Veluwe is bezig met het herstel van de zomerdijk.
Weer regen
Komend weekend en volgende week gaat het wel weer regenen in het stroomgebied van de Maas. Naar verwachting blijft deze regen beperkt tot 10-20 mm. Dit zijn geen hoeveelheden die voor problemen kunnen zorgen in de rivieren en beken. Maar natuurlijk worden ook de ontwikkelingen van het weer deze weken extra goed gemonitord.
Vooruitkijken
Monitoring blijft sowieso het sleutelwoord. De waterschappen en Rijkswaterstaat houden de situatie in de rivieren en de toestand van de dijken nauwlettend in de gaten. Maar ze kijken ook vooruit: ze trekken de komende maanden samen op om de dijken waar nodig sterk en veilig te krijgen voor het winterseizoen dat op 1 oktober begint.
Na een nacht waarin de dijkinspecties en plaatselijke versterkingen in het noorden van Limburg onverminderd zijn doorgegaan, hebben de dijken vooralsnog stand gehouden. De Maas is in dit gebied langzaam aan het zakken en de stroomsnelheid neemt af.
Dijkinspecteurs van waterschap Limburg zijn op zondagochtend 18 juli gestart met hun rondes langs de dijken om te kunnen beoordelen of ze veilig zijn voor terugkeer van de bewoners.
Extra dijkinspecteurs in geëvacueerde gebieden
De inspecteurs beginnen bij de Hambeek in Roermond en volgen de Maas in noordelijke richting. Op basis van de inspectie besluit de Veiligheidsregio Limburg Noord wanneer bewoners terug naar hun huizen mogen. Waterschap Limburg heeft extra dijkinspecteurs gevraagd en andere waterschappen hebben in die vraag voorzien.
De dijken hebben langere tijd veel water te verduren gehad, waardoor dijken beschadigd of verzwakt kunnen zijn. Nu het water zakt, verdwijnt de tegendruk van het water waardoor er kans is op schade. Voordat bewoners veilig kunnen terugkeren is deze inspectie noodzakelijk.
Kwelwater
Op verschillende plekken komt ook kwelwater uit de grond. Dit water is grondwater dat door het hoge waterpeil naar boven komt. Kwel is een natuurlijk proces en over het algemeen niet gevaarlijk. Het waterschap heeft de situaties waar het water een risico kan zijn in beeld. De dijkinspecteurs houden deze plekken in de gaten en ondernemen acties waar nodig.
Omdat de dijken onder druk staan, verzoekt waterschap Limburg inwoners en bezoekers om vooral niet de dijk op te gaan. De rivierenwaterschappen verwachten de komende dagen nog altijd geen problemen vanwege de hoogwatergolf. Ook daar zijn dijkinspecties in volle gang.
Actuele informatie
Voor de actuele informatie is het raadzaam om de officiële kanalen van de veiligheidsregio, gemeente en waterschap in de gaten te houden. Ook omdat fake news en geruchten de ronde doen, wordt geadviseerd om de officiële berichtgeving te volgen van waterschap Limburg.
In nacht van 17 op 18 juli zijn ook overstromingen opgetreden in Oostenrijk en Beieren. Deze overstromingen hebben geen invloed op de hoogwatersituatie in Nederland, omdat deze watersystemen niet met elkaar in verbinding staan
In Limburg is het nog steeds alle hens aan dek. In de media zijn veel dramatische beelden te zien van ondergelopen straten en huizen. Bij Maastricht is de hoogste afvoer van de Maas nu voorbij. Maar de problemen zeker niet.
De afvoer bij Sint Pieter bereikte donderdagavond een piek van 48,10 m boven NAP. Naar verwachting bereikt de piek zaterdagmiddag 17 juli Roermond, in de nacht naar zondag Venlo en maandagochtend Mook. De grootste risico’s zitten nu in het stuk tot aan Roermond.
Dijkdoorbraak Julianakanaal
De dijk van het Julianakanaal laat water door. Daardoor komt het gebied rond Bunde, Voulwames, Brommelen en Geulle onder water te staan. Bewoners zijn gevraagd hun woning te verlaten..
Thorn-Wessem
Ook bijzondere aandacht is er voor het gebied bij Thorn-Wessem. Gezien de verwachte waterstanden is er een kans dat de huidige uitgevoerde noodversterkingen onvoldoende zijn. In het gebied wonen zo’n 600 à 700 mensen.
Materieel en mankracht
Verschillende waterschappen uit het hele land ondersteunen bij de watersnood in Limburg met materieel en menskracht. Het kabinet heeft de overstromingen in Zuid-Limburg ‘in formele zin’ tot ramp verklaard.
Rijn
De waterstand op de Rijn bij Lobith is vrijdagochtend gestegen naar 13,01m +NAP. Dit betekent dat hier code geel geldt. De verwachting is dat de Rijn stijgt tot 14,45m op zaterdagavond 18 juli. Na 19 juli zet een langzame daling van de waterstand in.
Er is hoogwater op de Maas en Rijn door de vele neerslag vooral in het zuidoosten van het land en Duitsland en België. In Zuid-Limburg is grote wateroverlast. Rijkswaterstaat heeft de stuwen op de Maas geopend en de waterschappen nemen alle beschikbare maatregelen om overlast te voorkomen.
Voor de Maas is de huidige afvoer ruim 2700 m3/s en de verwachting is dat deze mogelijk uitkomt op 3375 m3/s in de vroege avond (code rood), wat een herhalingstijd heeft van eens in de 50-100 jaar. De waterstand op de Rijn bij Lobith is gestegen naar 12,00 m +NAP op donderdagmiddag rond 12:30. De Rijn zal naar verwachting verder stijgen naar waterstanden met herhalingstijden van eens in de 2 jaar (tot boven de 14 meter).
Uitzonderlijke situatie
De waterschappen hebben sinds de overstromingen in de jaren ’90 hun waterkeringen versterkt en meer ruimte gegeven aan rivieren. De verwachting is dat de dijken het gaan houden. De situatie is echter buitengewoon uitzonderlijk. Naast deze zeer uitzonderlijke hoge rivierstanden is er in een aantal dagen meer regen gevallen dan normaal gemiddeld in 2 maanden valt. We hebben nu dus te maken met een zeer extreme situatie.
Waterschappen nemen alle beschikbare maatregelen
Waterschappen trekken daarom alles uit de kast om overlast te voorkomen of beperken: we inspecteren extra op de waterkeringen, we sluiten dijkdeuren (coupures), plaatsen tijdelijke keringen en hebben noodpompen ingezet. Daarbij vragen we watersporters en pleziervaarders niet het water op te gaan. Mensen die te maken hebben met wateroverlast en bijvoorbeeld spullen uit ondergelopen huizen willen halen, verzoeken we contact met het water te mijden of om beschermende kleding aan te doen. Het water kan vervuild zijn. In Engeland bleek dat mensen bij overstromingen veel huiduitslag kregen van het water.
Er wordt de komende dagen veel regen verwacht in het zuidoosten van Nederland en ook in Duitsland en België. De verwachting is dat de waterstanden van de rivieren Rijn, Maas en Vecht en zijriveren en beken sterk gaan stijgen. De waterschappen en Rijkswaterstaat treffen waar mogelijk preventieve maatregelen.
De afvoer van de Maas kan mogelijk woensdag stijgen tot boven 1000 m3/s. Code geel wordt dan van kracht. Dit is sinds het hoogwater van juli 1980 niet voorgekomen. Wanneer de Maas binnen 12 uur een afvoer van 1500 m3/s bereikt, is dit zelfs voor het eerst sinds 1911. De waterstand van de Rijn bij Lobith stijgt rond donderdag of vrijdag waarschijnlijk tot boven het niveau van NAP+12m en mogelijk tot nog hogere waarden.
Code geel
Ook daarvoor geldt dat code geel dan van kracht wordt. Dit betekent dat Rijkswaterstaat en de waterschappen hun standaardmaatregelen bij hoogwater nemen. Gebruiksfuncties op en aan het water, zoals scheepvaart en activiteiten in uiterwaarden of in andere buitendijkse gebieden, worden mogelijk beperkt.
Uiterwaarden
De verwachting is dat beken buiten hun oevers kunnen treden en dat op een aantal locaties de uiterwaarden onderlopen. Dat heeft mogelijk gevolgen voor recreatie zoals campings en (voet)veren, maar ook voor vee. Rijkswaterstaat en de waterschappen in het (zuid)oosten van het land zijn alert en treffen waar nodig preventieve maatregelen. Denk aan het strijken van stuwen en het verminderen van de waterinlaat. Ook waarschuwen ze het publiek tijdig.
Onzeker
De verwachte stijgingen zijn mede gebaseerd op neerslag die nog moet vallen. Daarmee zijn deze verwachtingen onzeker. De situatie wordt dan ook nauwlettend in de gaten gehouden.
Regionale wateren
Ook voor de regionale wateren nemen waterschappen, zoals waterschap Limburg, voorzorgsmaatregelen. De verwachte neerslag valt meer gespreid dan de neerslag die begin juli viel, maar de hoeveelheden en het totale neerslaggebied zijn fors. Ze kunnen lokaal voor wateroverlast zorgen.
Maaiwerkzaamheden
Om ervoor te zorgen dat het watersysteem meer water aan kan, voert het waterschap op diverse plekken aanvullende maaiwerkzaamheden en controles uit. Water kan zo makkelijk afgevoerd worden. Daarnaast zet het waterschap stuwen tijdelijk in een lagere stand. Ook wordt de waterinlaat verminderd zodat ook daar grotere hoeveelheden water verwerkt kunnen worden.
Watersporters
Voor watersporters en recreanten geldt de oproep om alert te zijn zodat zij niet verrast worden door een plotselinge stijging van het water.
Op veel verschillende plekken in Nederland is er sprake van hoogwater. Dat komt niet zo heel vaak voor. De waterschappen zijn zoals altijd goed voorbereid en nemen verschillende maatregelen.
Met name in de Rijn, Maas, Overijsselse Vecht en in het IJsselmeergebied staat het water hoger dan normaal. Zo is de waterstand van de Rijn bij Lobith op dit moment circa 14,52 meter boven NAP. De komende dagen zal dit naar verwachting oplopen tot 14,70 meter. Dat peil komt maar eens in de 5 jaar voor.
Alert
De waterschappen houden extra inspecties. Ook sluiten ze coupures (de doorgangen in een dijk) en treffen voorbereidingen voor als het water verder stijgt. Ze zijn dus alert en houden de situatie goed in de gaten. Diep in hun hart worden de medewerkers van de waterschappen zelfs wel een beetje warm van hoogwater: hier doen ze het voor!
Indrukwekkend
Bij waterschap Rivierenland vinden ze het wel indrukwekkend om te zien, dat hoogwater. Veel paden en dammen verdwijnen onder water en zomerkades lopen onder rond de buitenpolders, maar het levert geen gevaar op. Het waterschap roept bewoners op om de drukte te vermijden op dijken en kades en om de natuur in ondergelopen uiterwaarden te ontzien. Zo kunnen dieren een goed heenkomen zoeken.
Piek
Limburg heeft de piek in hoogwater alweer gehad: de Maas was hoog, maar er waren nergens problemen. Uiteraard is waterschap Limburg wel alert. Er zijn coupures opgebouwd en pompen opgesteld.
Droogte
Hoe kan het dat het water zo hoog staat, maar er in Nederland toch nog plekken zijn waar het grondwater te laag staat door de droge zomer? Het antwoord lees je hier.
