Op 29 augustus brachten Eerste Kamerleden Andrea van Langen-Visbeek (BBB), Saskia Kluit en Hetty Janssen (beiden PvdA/GroenLinks) en Willemijn Aerdts (D66) een werkbezoek aan waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Het was hun kennismakingsbezoek aan de waterschappen.
Op de foto v.l.n.r.: Sander Mager, Andrea van Langen, Tessa Maas, Joyce Sylvester, Saskia Kluit, Hetty Janssen en Willemijn Aerdts
Het bezoek startte bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Amsterdam-West. Dijkgraaf Joyce Sylvester en dagelijks bestuurslid Sander Mager van waterschap Amstel, Gooi en Vecht gaven een toelichting op het waterschapswerk en de uitdagingen voor de toekomst. Tessa Maas, lobbyist bij de Unie van Waterschappen, maakte het bruggetje voor de parlementariërs over welke waterschapsthema’s binnenkort voorbij komen in de Eerste Kamer.
Duurzame toepassingen
Daarna volgde er een rondleiding over de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Procestechnoloog Synco Tee gaf hier uitleg over het zuiveringsproces en hoe hier groengas wordt opgewekt. Er werd gesproken over nog meer duurzame toepassingen op de zuivering. Zoals het hergebruik van struviet en de mogelijkheden van energieopwekking door het gebruik van aquathermie.
Saskia Kluit fractielid Eerste Kamer PvdA:/GroenLinks “De rol van de waterschappen is aan het veranderen. Ging het vroeger hoofdzakelijk over de hoogte van de dijken en waterpeil beheren, gaat het nu veel meer over andere zaken. Hoe halen we grondstoffen uit het rioolslib? Hoe zorgen we ervoor dat de klimaatadaptatie goed lukt en hoe zorgen we ervoor dat alles energieneutraal wordt uitgevoerd? Het waterschap houdt zich bezig met de opgaves waar we als samenleving voor staan. Heel belangrijk in deze tijd van klimaatverandering.”
Klimaatbestendig bouwen
Na de rondleiding kregen de Eerste Kamerleden in de Houthavens uitleg over het belang van een toekomstbestendig watersysteem en klimaatbestendig bouwen. De Houthavens is een nieuwbouwwijk in Amsterdam. Het is een voorbeeld van een grootstedelijke woningbouwopgave waar de gevolgen te zien zijn die schaarse ruimte en klimaatverandering kunnen veroorzaken.
Andrea van Langen-Visbeek fractielid Eerste Kamer BBB: “Er moeten veel woningen worden gebouwd en er moet ook betaalbaar worden gebouwd. Woningen staan er voor 100 jaar en daar hoort klimaatbestendig bouwen gewoon bij.”
De Unie van Waterschappen heeft de belangrijkste standpunten van de waterschappen aangeleverd bij de commissies van de politieke partijen die aan de slag zijn met de verkiezingsprogramma’s voor de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november.
De politieke partijen die willen meedoen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november schrijven deze zomer hun verkiezingsprogramma’s. De waterschappen willen dat hun belangrijkste belangen worden meegewogen bij het opstellen van die programma’s. Ook hebben ze voorstellen voor standpunten die bijdragen aan een toekomstbestendig waterbeheer in Nederland.
Toekomstbestendig waterbeheer
Water en bodem staan in Nederland onder druk en op veel plekken zijn de grenzen bereikt. De droogte, extreme hoosbuien, bodemdaling en zeespiegelstijging zorgen ervoor dat veilig wonen en werken niet langer vanzelfsprekend is in Nederland. Naast maatschappelijke vraagstukken als asiel, klimaat en stikstof is het daarom cruciaal dat de politieke partijen de wateronderwerpen ook aandacht geven.
Langetermijndenken
“Het is nu heel belangrijk dat het kortetermijnbelang het niet wint van de lange termijn. De waterschappen dringen aan om nu tijdig geld te reserveren voor de dijkversterkingen van de toekomst en het beschermen van de grondwatervoorraad”, geeft Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen aan.
Oproep landelijke wetgeving
Ook de kwaliteit en de beschikbaarheid van water staan onder grote druk. Van der Sande: “De waterschappen pleiten daarom voor landelijke wetgeving voor een leidende rol van water en bodem in ruimtelijke plannen en voor het voorkomen van lozingen van schadelijke stoffen in het water door de industrie.” Voor de waterschappen is het daarnaast belangrijk dat de integrale aanpak van het Nationaal Programma Landelijk Gebied wordt voortgezet en snel wordt geborgd in landelijke wetgeving en gebiedsprogramma’s.
Door de val van kabinet Rutte IV zijn er vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer. De voorbereidingen zijn gestart om invloed uit te oefenen op de partijprogramma’s. Daarnaast bereidt de Unie van Waterschappen een lobby voor om voor de waterschappen belangrijke thema’s door te kunnen laten gaan, ook met een demissionair kabinet.
De datum van de Tweede Kamerverkiezingen is 22 november. Dit is vastgesteld door de Kiesraad.
Controversiële onderwerpen
De Unie van Waterschappen bekijkt momenteel alle wetsvoorstellen en beleidsdocumenten die nu in de Eerste en Tweede Kamer liggen. Ook de voorstellen en documenten die binnenkort worden ingediend worden bekeken. De Unie weegt daarbij af welke van de onderwerpen wat de waterschappen betreft moeten doorgaan en niet controversieel worden verklaard.
Controversieel: andere uitkomst
Wetsvoorstellen en onderwerpen die controversieel worden verklaard zijn onderwerpen waarvan je kunt verwachten dat een behandeling met een ander kabinet tot een andere uitkomst leidt. Denk hierbij aan thema’s als de stikstofplannen, de woningmarkt en migratie.
De Unie van Waterschappen begon al eerder met het ophalen van input voor de verkiezingsprogramma’s voor de volgende Tweede Kamerverkiezingen. Door de val van het kabinet komt dit proces nu in een stroomversnelling. De politieke partijen starten immers deze zomer al met het schrijven van programma’s. De Unie richt het proces om invloed te kunnen uitoefenen op de inhoud van die programma’s nu anders in.
Samenwerking met andere koepels
De lobby wordt onder meer samen met de andere koepelorganisaties van decentrale overheden vormgegeven. De Unie van Waterschappen werkt samen met IPO en VNG aan een pamflet met gezamenlijke aandachtspunten. Daarnaast organiseren ze in aanloop van de verkiezingen een verkiezingsdebat over die aandachtspunten. Ook trekt de Unie van Waterschappen in de lobby samen op met de koepel van de drinkwaterbedrijven: Vewin. Samen organiseren ze een Waterdebat. Deze vindt plaats op maandag 6 november.
De gemeenten, provincies en waterschappen hebben naar aanleiding van de val van het kabinet een brief gestuurd naar de Eerste en Tweede Kamer. In de brief vragen de decentrale overheden het parlement te voorkomen dat Nederland stil komt te staan. “We hebben de ruimte nodig om besluiten te kunnen nemen die nodig zijn om dit land draaiend te houden,” aldus de koepelorganisaties VNG, IPO en Unie van Waterschappen.
De lijst met grote maatschappelijke opgaven die vragen om doortastend optreden is enorm. Denk daarbij aan het grote tekort aan betaalbare woningen, de noodzakelijke klimaatopgave en energietransitie, de opgave in het landelijk gebied en het versterken van bestaanszekerheid van kwetsbare mensen. De gemeenten, provincies en waterschappen willen blijven werken aan de vooruitgang van Nederland en vragen het parlement ruimte om besluiten te nemen.
Stilstand is onverantwoord
In de brief stippen de decentrale overheden zeven concrete onderwerpen aan waar de komende maanden geen stilstand op mag ontstaan: het bouwen van betaalbare woningen, verduurzaming van ons energieverbruik, de transitie van het landelijk gebied, de koopkracht voor kwetsbare inwoners, de hervorming van de jeugdzorg, de opvang van vluchtelingen en de inzet van het openbaar vervoer.
Geen uitstel mogelijk voor afspraken landelijk gebied
“In het landelijk gebied speelt op dit moment veel wat geen uitstel duldt. Bij deze zaken wordt onder het motto ‘water en bodem sturend’ de ruimte voor de agrarische sector en de natuur weer in evenwicht gebracht, wordt de waterkwaliteit verder verbeterd (de Kaderrichtlijn Water in 2027) en wordt gewerkt aan de klimaatopgave”, geeft Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen aan.
Provincies hebben voor de transitie van het landelijk gebied gebiedsprogramma’s en maatregelpakketten ingediend. Die maatregelpakketten kunnen alleen snel worden uitgevoerd als er op korte termijn financiering ter beschikking komt. Deze zogenaamde versnellingsgelden moeten echt doorgaan.
Gesprek belastingstelsel waterschappen moet worden voortgezet
De decentrale overheden willen hun verantwoordelijkheid blijven nemen. Voor waterschappen is het nodig dat de voorstellen voor een nieuw belastingstelsel bij de waterschappen doorgang vinden. Van der Sande: “We willen dat het demissionaire kabinet de belastingvoorstellen snel naar de Tweede Kamer stuurt en dat de belastingvoorstellen dus niet controversieel worden verklaard. Het niet maken van goede afspraken over ons belastingstelsel leidt tot stilstand. En dat is voor onze inwoners echt onverantwoord.”
De op 29 maart verkozen algemeen besturen van de 21 waterschappen hadden tot en met 29 juni de tijd om een dagelijks bestuur (DB) te vormen. Dat is in alle waterschappen gelukt.
Bestuursprogramma
Sommige algemeen besturen maakten eerst een bestuursprogramma en zochten daar vervolgens een dagelijks bestuur bij. In andere waterschappen werd eerst het dagelijks bestuur samengesteld dat vervolgens een bestuursprogramma maakte.
De BoerBurgerBeweging (BBB) is vertegenwoordigd in 16 van de 21 dagelijks besturen met in totaal 18 dagelijks bestuursleden. WaterNatuurlijk zat in 2019 in 16 dagelijks besturen en nu in 12 (met 13 dagelijks bestuursleden). In 7 waterschappen zitten BBB en WaterNatuurlijk samen in de coalitie. Het CDA zag het aantal plekken in de dagelijks besturen van de waterschappen flink afnemen. In 2019 zaten zij in 9 DB’s, nu nog in 5. De Partij van de Arbeid zat in 2019 in 7 DB’s en nu in 10.
Verschil algemeen en dagelijks bestuur
Het algemeen bestuur van een waterschap bestaat uit vertegenwoordigers van categorieën inwoners, boeren en beheerders van natuurterreinen. Het algemeen bestuur stelt het beleid van het waterschap vast. Het controleert ook of het dagelijks bestuur dat beleid goed uitvoert. Het dagelijks bestuur van een waterschap bestaat uit de dijkgraaf en een aantal andere leden. Meestal ligt dit aantal rond de 5 personen. Het dagelijks bestuur wordt samengesteld uit het algemeen bestuur en is verantwoordelijk voor de voorbereiding en uitvoering van het beleid van het waterschap.
Op 7 juni besloot de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) dat de maximale bezoldiging voor leden van het dagelijks bestuur van de waterschappen verhoogd kan worden. Met deze beslissing kan het algemeen bestuur de bezoldiging van 300 procent naar maximaal 400 procent van het voltijdsbezoldigingsbedrag verhogen.
Signaal van de waterschappen
De waterschappen geven al langere tijd het signaal af dat de bezoldiging van 300 procent te laag is. Dit komt door de toename van taken en onderwerpen bij de waterschappen. Daarnaast zijn de werkzaamheden ook complexer geworden. De Unie van Waterschappen verzocht op 16 februari de minister van BZK om in het Rechtspositiebesluit de mogelijkheid op te nemen om de bezoldiging voor leden van het dagelijks bestuur van de waterschappen vast te kunnen stellen op maximaal 400 procent. De minister van BZK nam hier een positief besluit over.
Algemeen bestuur beslist over verhoging
De bevoegdheid om gebruik te maken van de verhoging ligt bij het algemeen bestuur. Het gaat om een zogenaamde ‘kan-bepaling’. Deze aanpassing heeft geen automatisch effect op de huidige bezoldiging van maximaal 300 procent. Een aanpassing van de maximum bezoldiging vergt een nieuw besluit van het algemeen bestuur.
Terugwerkende kracht
Het besluit heeft een terugwerkende kracht tot 29 maart 2023. De datum waarop de nieuwe algemene besturen van de waterschappen zijn geïnstalleerd. De minister van BZK koos voor deze datum om duidelijk te maken dat het besluit betrekking heeft op de nieuwe dagelijks bestuurders.
De Unie van Waterschappen heeft de Erfgoed Deal 2023-2025 ondertekend. Met deze Erfgoed Deal zetten verschillende overheden en maatschappelijke organisaties zich in voor het beschermen van het erfgoed in Nederland. Waterschappen beheren veel cultureel erfgoed en zien dat waterbeheer en de bescherming van erfgoed elkaar kunnen versterken.
De Erfgoed Deal is een samenwerkingsverband tussen ministeries, gemeenten, provincies en maatschappelijke organisaties en legt de verbinding tussen erfgoed en ruimtelijke opgaven op het gebied van klimaat, duurzaamheid en wonen. Ook droogtebestrijding, wateroverlast, hittestress, dijkversterking en bodemdaling zijn thema’s van de Erfgoed Deal. In de afgelopen periode hebben verschillende waterschappen samen met gemeenten en provincies geparticipeerd in projecten die zijn gefinancierd door de Erfgoed Deal. Als officiële ondertekenaar van de Erfgoed Deal kunnen waterschappen nu als hoofdindiener van een project fungeren en in aanmerking komen voor financiering.
Bij elkaar brengen
Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “Deelname aan de Erfgoed Deal is een kans om de wereld van waterschappen en erfgoed- en monumentenzorg dichter bij elkaar te brengen, gezamenlijk te werken aan opgaven voor waterveiligheid en klimaatadaptatie en te investeren in de omgevingskwaliteit van het Nederlandse landschap en steden.” Uit lopende Erfgoed Deal-projecten blijkt dat de samenwerking leidt tot meerwaarde in het verbinden van de wateropgave met erfgoedbehoud en -ontwikkeling.
Waardevol cultureel erfgoed
De waterschappen spelen een cruciale rol in het beheer van waterwegen, rivieren en kustgebieden. Deze gebieden hebben vaak een rijke geschiedenis en zijn de thuisbasis van waardevol cultureel erfgoed, variërend van historische molens, sluizen, dijken en gemalen. Schoonman: “Door de Erfgoed Deal te ondertekenen, erkennen de waterschappen het belang van het behoud en de herontwikkeling van dit erfgoed voor toekomstige generaties. Daarnaast kan het beheer van waterwegen en de bescherming van erfgoed hand in hand gaan.”
Aanvraag nieuwe projecten
Het traject om nieuwe projecten aan te melden bij de Erfgoed Deal is inmiddels gestart. In september 2023 kunnen waterschappen nieuwe aanvragen indienen. Per 1 juni is er ook een aanspreekpunt vanuit de waterschappen aangesteld bij het programmabureau van de Erfgoed Deal. Deze heeft voornamelijk een netwerkfunctie en zal erop toezien dat de verbinding tussen de wateropgave en het behoud van erfgoed een rode draad zal zijn in de projecten.
Op 23 maart waren de definitieve uitslagen van de waterschapsverkiezingen 2023 bekend. Na de benoeming van de nieuwe algemeen bestuurders gingen de onderhandelingen tussen partijen van start om te komen tot nieuwe dagelijks besturen voor de 21 waterschapsbesturen. De Unie van Waterschappen deelt hiervan een tussenstand.
In de Waterschapswet is geregeld dat de waterschappen tot 3 maanden na de installatie van het nieuwe algemeen bestuur hebben om het dagelijks bestuur te vormen. Omdat de algemeen besturen op 29 maart geïnstalleerd zijn, treden de huidige dagelijks besturen uiterlijk 29 juni af.
Na de waterschapsverkiezingen in maart zijn nieuwe waterschapsbesturen gevormd. Om het vertrouwen van burgers in de overheid te houden of vergroten is het belangrijk dat politieke ambtsdragers, waaronder leden van het Algemeen Bestuur, integer handelen. Er is een handboek gemaakt om politieke ambtsdragers hierbij te ondersteunen.
In het handboek staan de bestaande wetgeving, regels en andere beschikbare informatie gebundeld. De afgelopen jaren is veel wetgeving, procedures en informatie rondom integriteit ontwikkeld. Het handboek maakt de regels en procedures over integriteit inzichtelijk en makkelijk vindbaar. Zo is informatie te vinden over de periode voorafgaand aan de benoeming van politieke ambtsdragers: de werving- en selectiefase waarin de screening plaatsvindt. Maar ook informatie over integriteitsnormen en wat te doen bij integriteitsschendingen en -onderzoek.
Bevorderen bestuurlijke integriteit
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft samen met onder andere de Unie van Waterschappen het handboek ontwikkeld. Het doel van het handboek is om de decentrale overheden te ondersteunen bij het bevorderen van de bestuurlijke integriteit en de aandacht voor het onderwerp en het integriteitsbewustzijn bij politieke ambtsdragers te vergroten.
De definitieve uitslag voor de waterschapsverkiezingen is bekend. De opkomst voor de waterschapsverkiezingen is 53,1 procent. BoerBurgerBeweging (BBB) en WaterNatuurlijk komen uit de bus als de grote winnaars. Het politieke landschap bij de waterschappen verandert sterk ten opzichte van 2019. Op 29 maart worden de nieuwe waterschapsbestuurders geïnstalleerd.
Opkomstcijfers bekend
Nu alle stemmen geteld zijn, is ook de definitieve opkomst bekend: 53,1 procent. In 2019 was de opkomst 51,3 procent. In waterschap Drents Overijsselse Delta was de opkomst het hoogst met 65 procent en in het hoogheemraadschap van Delfland het laagst met 44,8 procent. Voor de Provinciale Staten is de opkomst 58,3 procent tegenover 56,2 procent in 2019. De opkomst is in zijn geheel dus hoger uitgevallen dan in 2019.
De winnaars
Tijdens de waterschapsverkiezingen waren er 518 zetels te verdelen in de waterschapsbesturen van de 21 waterschappen. De BBB komt als nieuwkomer met 118 zetels de besturen binnen. Zij hebben daarmee 23 procent van alle gekozen zetels gewonnen. WaterNatuurlijk komt na deze verkiezingsuitslag op 91 zetels. In 2019 wonnen zij nog 85 zetels. Hiermee zijn deze 2 partijen de grote winnaars van deze verkiezingen. In 13 waterschappen is BBB aanzet om het bestuur te formeren, in 5 waterschappen neemt WaterNatuurlijk het voortouw.
Politieke verschuivingen
Ook de Partij van de Dieren kent een goede verkiezingsuitslag en is gegroeid van 17 naar 37 zetels in de waterschapsbesturen. De partij deed deze verkiezingen mee in meer waterschappen. Hun aandeel in de waterschapsbesturen is daarmee gegroeid van 4 naar 7 procent. Het CDA, de VVD en 50PLUS zijn de grote verliezers deze waterschapsverkiezingen. Het CDA gaat van 60 naar 35 zetels en de VVD van 70 naar 55 zetels. 50PLUS levert ook veel zetels in en gaat van 32 naar 10 zetels. Ook de lokale partijen leveren in ten opzichte van 2019. Toen hadden ze een aandeel van 17 procent in de besturen, dat is nu gezakt naar 11 procent. Belang van Nederland (BvNL) en JA21 deden voor het eerst mee aan de waterschapsverkiezingen. BvNL krijgt 1 zetel in 6 waterschappen. JA21 deed in 5 waterschappen mee en wint in die waterschappen ook 1 zetel.
Formatie waterschapsbesturen
Op 29 maart worden alle verkozen waterschapsbestuurders geïnstalleerd. Bij de vorige verkiezingen in 2019 waren in juni in alle waterschappen de bestuurssamenstellingen bekend.
