Bij het maken, dragen, wassen en drogen van synthetische kleding komen microplastics vrij, alleen hoeveel en hoe is nog onduidelijk. De ontwikkeling van een nieuwe meetmethode is een grote stap op weg naar minder milieuvervuiling en mogelijke gezondheidseffecten door microplastics uit kleding. Op 14 september presenteerde TNO een adviesrapport.
Het adviesrapport gaat over de ontwikkeling van een nieuwe methode om te meten waar en wanneer microplastics uit kleding vrijkomen. TNO schreef dit advies in de vorm van een voorstel voor een vervolgonderzoeksprogramma. Dit deden ze in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en het stakeholdernetwerk ‘Iedereen draagt bij’, waar de Unie van Waterschappen deel van uitmaakt. Dit netwerk werkt samen aan het verminderen van het vrijkomen van microplastics uit kleding.
Watermonsters vergelijken
Het TNO rapport is een eerste stap in de ontwikkeling van de nieuwe meetmethode. Het voorstel is om de meetmethode te testen in verschillende situaties (het maken en wassen van kleding en het zuiveren van rioolwater) door watermonsters te vergelijken. Hiermee kan in de toekomst onderzocht worden hoeveel plastic er wanneer vrijkomt in water. Door deze methode wordt in beeld gebracht welke maatregelen de grootste impact hebben op het verminderen van microplastics uit kleding.
Minder microplastics voor beter water
De waterschappen worden zowel in hun rol als waterkwaliteitsbeheerder en als zuiveringsbeheerder geconfronteerd met plastic zwerfvuil en microplastics in oppervlaktewater en rioolwater. Voor een groot deel worden microplastics door rioolwaterzuiveringen eruit gehaald, maar niet alles. Het verminderen van microplastics uit synthetische kleding zorgt ervoor dat nog minder microplastics op de rioolwaterzuivering of in het milieu terechtkomen.
Microplastics vind je niet alleen in kleding. Waar kun je microplastics nog meer vinden? Bekijk de infographic
Tijdens het wekelijkse Vragenuurtje in de Tweede Kamer stelde Tjeerd de Groot (D66) vragen over een mogelijke watercrisis in Nederland. Aanleiding voor zijn vragen was een artikel in NRC over het langzame tempo van de verbetering van de waterkwaliteit.
De Groot wilde weten of Nederland een watercrisis riskeert als het in 2027 niet kan voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. Nederland lijkt het slechtste jongetje van de klas: we staan onderaan de tabel van landen die de waterkwaliteit goed op orde hebben. Hij vroeg zich af wat het kabinet gaat doen om te voorkomen dat Nederland weer op slot gaat zoals in de stikstofcrisis.
Herstel kost tijd
Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat verblijft in het buitenland. Daarom reageerde staatssecretaris Vivianne Heijnen. Volgens haar moet Nederland vol aan de bak met de waterkwaliteit. Het gaat al beter en we gaan volgens haar voldoen aan de Kaderrichtlijn Water (KRW) omdat Nederland alle maatregelen neemt. De doelen van 2027 zullen we misschien niet halen, omdat herstel ook tijd kost: als je een maatregel neemt om de waterkwaliteit te verbeteren, is dat soms niet direct zichtbaar.
Gezamenlijke verantwoordelijkheid
De Groot vroeg verder wat het kabinet doet met gemeenten die onvoldoende maatregelen treffen. Heijnen benadrukte dat waterkwaliteit een gezamenlijke verantwoordelijkheid is.
Veel meten
Eva van Esch van de Partij voor de Dieren wilde van Heijnen weten hoe het komt dat we al 22 jaar bezig zijn om de waterkwaliteit te verbeteren, maar dat toch maar 1 procent van de wateren op orde is. De staatssecretaris antwoordde dat we in Nederland veel meten. Dan krijg je andere uitkomsten. Een land dat niet of weinig meet, krijgt het label ‘goed’. Dat geeft een vertekend beeld.
Belemmering economie
Chris Stoffer van de SGP wilde daarop weten of onze norm niet te strak is in vergelijking met Europa. Heijnen zei dat de minister daar nog met een antwoord op komt. Ten slotte vroeg Fahid Minhas van de VVD hoe we voorkomen dat de economie wordt belemmerd als we niet voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. Heijnen antwoordde daarop dat het risico niet zo groot wordt ingeschat en in ieder geval geen landelijk probleem wordt.
Rol waterschappen
De waterschappen brengen regelmatig bij de Kamer onder de aandacht hoe de KRW-doelen gehaald kunnen worden.
Vewin en de Unie van Waterschappen hebben Frans Timmermans opgeroepen in de hele EU alle PFAS- stoffen te verbieden. Dat deden zij in een gesprek met het kabinet van de uitvoerend vicevoorzitter van de Europese Commissie op 14 september.
De enige manier om PFAS aan te pakken en uit te faseren, is aanpak aan de bron. Eenmaal in het water of in de bodem, zijn de stoffen lastig om te verwijderen. Het moet daarom zoveel mogelijk voorkomen worden dat PFAS in het milieu terecht kan komen, vinden Vewin en de Unie. Daarom pleitten ze in het gesprek met Lukas Visek van het kabinet van Timmermans voor een totaalverbod op PFAS-stoffen.
Verbod op niet-noodzakelijke toepassingen
Nederland heeft met een aantal landen recentelijk een verbod voor niet-noodzakelijke toepassingen voorgesteld, en werkt nu aan het uiteindelijke voorstel hiervoor. Sinds 2020 werkt Nederland daarin samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen. Doel is om het gebruik van PFAS aan banden te leggen en het milieu en de gezondheid te beschermen. Alle niet-noodzakelijk schadelijke PFAS-stoffen, zo’n 6.000 in totaal, gaan voor het eerst in één keer verboden worden. Dat maakt dit voorstel het meest uitgebreide en complexe verbod tot nu toe. Wel biedt het voorstel ruimte voor uitzondering van toepassingen die als onmisbaar worden gezien.
Niet ver genoeg
Vewin en de Unie zijn blij met deze actie van deze lidstaten, maar vinden het niet ver genoeg gaan. Ze pleiten nadrukkelijk voor een totaalverbod op PFAS.
3 belangrijke principes
De Europese Commissie publiceerde in mei van dit jaar het zero pollution action plan. Daarin geeft de Commissie aan dat het milieuvervuiling wil voorkomen, die aan de bron gaat aanpakken en ervoor gaat zorgen dat de vervuiler ervoor betaalt. De VEWIN en de Unie willen deze 3 belangrijke principes van het EU-milieubeleid ook strikt toegepast zien op het reguleren van PFAS-stoffen.
Europese aanpak belangrijk
Het is belangrijk een verbod op PFAS-stoffen Europees te regelen. Chemische stoffen zoals PFAS worden op EU-niveau gereguleerd via de REACH-wetgeving . Deze wetgeving gaat over toelating en restricties. Nederland ligt bovendien aan het eindpunt van onder meer de Maas en de Rijn, waarin deze stoffen ook aangetroffen worden.
PFAS schadelijker dan gedacht
Een advies van het Europese Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) van september 2020 stelt dat de PFAS-stoffen nog schadelijker zijn dan eerder gedacht. Dat onderbouwt de noodzaak van extra maatregelen bovenop het eerdere voorstel. Het RIVM adviseert om de totale hoeveelheid PFAS die mensen gedurende hun leven binnenkrijgen via voedsel en drinkwater verder omlaag te brengen.
Dweilen met de kraan open
Internationale bronaanpak is hiervoor de beste aanpak. Anders is het dweilen met de kraan open. Verschillende lidstaten, waaronder Nederland, zijn aan de slag met het advies van EFSA. Vewin en de Unie roepen de Commissie op om dit in Europees verband te behandelen. De relevante wetgeving is immers Europees. Het is ongewenst dat ieder land voor zich de nieuwe inzichten vertaalt in eigen beleid.
In een brief naar de Tweede Kamer heeft de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, mede namens de minister en staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat, een maatregelenpakket voorgesteld voor de landbouw om de waterkwaliteit in Nederland te verbeteren.
De Unie van Waterschappen vindt het goed dat er meer aandacht lijkt te zijn voor waterkwaliteit. Deze aandacht is ook heel hard nodig. Het is nog een flinke opgave om in 2027 de doelen van de Kaderrichtlijn Water te halen.
Mix van faciliteren en verplichten
Daarbij is de Unie voorstander van een combinatie van vrijwillige maatregelen en maatregelen die in de landelijke mestwetgeving of waterwetgeving kunnen worden opgenomen. Maatregelen die ervoor zorgen dat meststoffen beschikbaar zijn voor het gewas (goed voor de agrariër) en niet uit- en afspoelen (goed voor grond- en oppervlaktewater).
Of de nu voorgestelde maatregelen daar voldoende voor zijn, gaat de Unie onderzoeken en met de waterschappen bespreken. Daarna volgt een reactie met een inhoudelijke zienswijze.
Voor een Commissiedebat Leefomgeving op 9 september hebben de waterschappen Kamerleden een aantal aandachtspunten meegegeven over gewasbeschermingsmiddelen en over bodem en ondergrond.
Gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw
De kwaliteit van het oppervlaktewater in Nederland is nog onvoldoende om in 2027 de doelen van de Europese Kaderrichtlijn Water te halen. Op de helft van de meetlocaties zitten nog te veel gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater. De waterschappen maken zich daar zorgen over.
Daarnaast worden er nog steeds gewasbeschermingsmiddelen gebruikt op bijvoorbeeld sportvelden en golfbanen. Tussen 2015 en 2018 werden hiervoor middelen gebruikt die niet meer zijn toegestaan, blijkt uit informatie van het RIVM. Ook dat kan negatieve gevolgen hebben voor de waterkwaliteit.
De waterschappen willen graag weten wat de staatssecretaris aan deze overtredingen op sportvelden en golfbanen gaat doen. Ook zijn ze benieuwd of er na 2018 geen verboden middelen meer zijn gebruikt.
Bodem en ondergrond
Economisch onderzoeks- en adviesbureau Decisio beschrijft in een rapport een brede doelstelling over bodem en ondergrond. De minister lijkt alleen te kijken naar bodemverontreiniging, inclusief de nieuwe stoffen. De waterschappen willen daarom graag weten wat de staatssecretaris aan acties onderneemt op de overige onderwerpen die in het rapport van Decisio worden genoemd.
Integrale aanpak nodig
De waterschappen zien een sterke verbinding tussen de bodem en het watersysteem. Bij de aanpak van problemen als verontreinigingen of klimaatbestendigheid, zijn bodem- en waterbeleid onlosmakelijk met elkaar verbonden. Voor de waterschappen is daarom een integrale kijk op bodem en water essentieel.
Het lijkt er echter op dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat vooral actuele problemen oplost en niet werkt aan het voorkomen van toekomstige knelpunten. Maar de praktijk vraagt juist om integrale oplossingen.
De afgelopen 30 jaar is de diversiteit aan waterinsecten toegenomen. Tegelijkertijd nam het totaal aantal insecten af. Dit blijkt uit onderzoek van kennisinstituut STOWA.
In 2017 kwamen alarmerende berichten naar buiten over de insectenpopulatie in Duitsland. Het aantal vliegende insecten was volgens onderzoek in een groot aantal natuurgebieden met ruim 75% afgenomen. Dit was voor STOWA de aanleiding om de langjarige ontwikkeling van de waterinsectenpopulatie in Nederland te onderzoeken. Hiervoor zijn monitoringsgegevens verzameld van een periode van 27 jaar, die 8 waterschappen in het zuiden, oosten en westen van het land hebben bijgehouden.
Minder insecten, hogere diversiteit
Het totaal aantal insecten nam in die periode met de helft af. Vooral bij dansmuggen en haften zien we sterke afnames, terwijl deze insectengroepen juist heel groot in aantal waren. Tegelijkertijd stijgt het aantal kokerjuffers en libellen. Dit komt omdat de waterkwaliteit de afgelopen 30 jaar sterk verbeterd is en insectengroepen als kokerjuffers en libellen daar baat bij hebben.
De meest veelvoorkomende soorten kwamen minder voor. Andere, zeldzamere soorten kwamen juist meer voor. Daarom is er nu een gelijkere verdeling van de aantallen individuen over de insectensoorten en is er sprake van een stijgende diversiteit.
Harde werk wordt beloond
Dat de verbetering van de waterkwaliteit leidt tot een toename van de biodiversiteit is positief nieuws. “Als waterschappen investeren we veel in het verbeteren van de waterkwaliteit. Het is goed om te zien dat de energie die wij hierin steken resultaten oplevert”, zegt Michaël Bentvelsen, beleidsadviseur Waterkwaliteit bij de Unie van Waterschappen.
We zijn er nog niet
Hoewel de waterkwaliteit ten opzichte van 30 jaar terug sterk is verbeterd, zijn in veel wateren de concentraties van nutriënten en toxische stoffen nog steeds boven de vastgestelde normen. De waterinsectengemeenschap is daardoor op veel plaatsen nog niet wat het zou moeten zijn.
Dit onderzoek van STOWA laat zien dat verdergaande verbetering van de waterkwaliteit en natuurvriendelijk oever- en waterbeheer kunnen leiden tot verder herstel van waterinsecten-gemeenschappen. Daarom blijft de Unie van Waterschappen aandacht vragen voor waterkwaliteit en factoren als natuurvriendelijke inrichting, beheer en onderhoud, landbouw, overstorten, en industriële emissies.
Nederland heeft samen met 4 andere landen het Europese PFAS-verbod officieel aangemeld bij het Europees chemicaliën agentschap (ECHA). De waterschappen zijn blij met deze officiële start van het proces om te komen tot een Europees verbod.
Nederland werkt sinds 2020 samen met Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen aan dit Europese verbod. Doel is om het gebruik van PFAS aan banden te leggen en ons milieu en onze gezondheid te beschermen. Bijzonder aan dit voorstel is dat alle schadelijke PFAS stoffen, zo’n 6000 in totaal, voor het eerst in één keer verboden gaan worden. Dat maakt dit de meest uitgebreide en complexe restrictie tot nu toe.
Verbod op alle toepassingen
Hoe het Europese verbod eruit komt te zien en voor welke producten dit gaat gelden, is nu nog niet te zeggen. Het verbod zal zich richten op alle toepassingen van PFAS, met uitzondering van enkele toepassingen die als onmisbaar worden gezien. Het aanmelden bij ECHA is de eerste officiële stap om tot een verbod te komen.
Aanpak aan de bron
De Unie van Waterschappen pleitte al eerder voor een totaalverbod op PFAS, ook voor de zogenoemde essentiële toepassingen. De enige manier om PFAS aan te pakken en uit te faseren, is aanpak aan de bron, vinden de waterschappen. Het moet zoveel mogelijk voorkomen worden dat PFAS in het milieu terecht komt.
Vóór 2025 in werking
Komend jaar wordt de informatie over het gebruik van PFAS verder geanalyseerd en wordt het restrictievoorstel onderbouwd. Ook wordt gekeken voor welke toepassingen eventueel een uitzondering op het verbod nodig is. Het restrictievoorstel wordt in juli 2022 ingediend. Het streven is dat de restrictie nog vóór 2025 in werking treedt.
Strengere eisen
Totdat er een verbod in werking treedt, beperken andere maatregelen de uitstoot. Zo zijn de afgelopen jaren steeds strengere eisen gesteld aan het gebruik van sommige PFAS. Ook geldt er al een verbod op PFOA en PFOS, 2 stoffen die behoren tot de PFAS groep. Door nu die hele grote groep PFAS in één keer te verbieden, wordt voorkomen dat de ene schadelijke PFAS wordt vervangen door een andere die later ook weer schadelijk blijkt.
Op 7 februari is in Leeuwarden het nieuwe convenant ‘Varen doe je Samen!’ ondertekend. Met dit convenant willen verschillende partijen blijvende aandacht geven aan goede voorlichting aan waterrecreanten om onveilige situaties op het water te voorkomen.
Het convenant werd ondertekend door onder meer Waterrecreatie Nederland, het Watersportverbond, de Reddingsbrigade en de waterschappen.
Goed zeemanschap
Op de website van ‘Varen doe je Samen!’ vinden waterrecreanten informatie waarmee zij zich goed kunnen voorbereiden op een veilige en plezierige vaartocht. Zo staan er tips op over goed zeemanschap en een degelijke vaaruitrusting, en adviezen om het water schoon te houden tijdens het varen.
Vergroten bewustzijn
De waterschappen doen mee aan ‘Varen doe je Samen’ omdat waterschappen steeds vaker vaarwegbeheerder zijn. Zij vinden het belangrijk dat de recreatie- en beroepsvaart zich bewust is van gevaren. Bij het vergroten van dat bewustzijn kan ‘Varen doe je samen’ helpen.
Duurzaamheidsaspecten
Waterschappen willen daarnaast voorkomen dat ongezuiverd toiletwater in het oppervlaktewater wordt geloosd en dat oevers en het onderwaterecosysteem beschadigd raken door boten die op hoge snelheid varen. Dit soort duurzaamheidsaspecten van varen krijgen ook aandacht bij ‘Varen doe je Samen’.
Rekening houden met elkaar
“We zien dat er door langere warme periodes steeds meer mensen willen recreëren in en op het water”, zegt Cathelijn Peters, waarnemend algemeen directeur Unie van Waterschappen. “Als het drukker wordt op en in het water is het des te belangrijker dat er rekening wordt gehouden met elkaar en dat de kwaliteit van het water en de werking van het watersysteem geen hinder ondervinden.”
Meer aandacht voor duurzaamheid
In de volgende convenantperiode wil de Unie van Waterschappen meer aandacht vragen voor duurzaamheid en het platform gebruiken om in contact te komen met de waterrecreatiesector, particuliere organisaties en de recreanten zelf.
Als de doelen van de Kaderrichtlijn Water niet worden gehaald, dreigt er dan een watercrisis die vergelijkbaar is met de stikstofcrisis? Daarover stelde Kamerlid Derk Jan Eppink (JA21) Kamervragen aan de demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat, Cora van Nieuwenhuizen.
De minister antwoordde dat Nederland risico’s loopt als we in 2027 niet voldoen aan de eisen van de Kaderrichtlijn Water (KRW). Volgens haar is het onder bepaalde voorwaarden wel mogelijk om minder strenge doelen vast te stellen voor specifieke waterlichamen.
Nederland niet op slot
De minister verwacht niet dat een rechter Nederland vóór 2027 ‘op slot gaat zetten’. Of dit na 2027 gebeurt, hangt af van de volledigheid van het maatregelenpakket tot 2027. En het hangt ook af van de mate waarin Nederland in staat is om de motivatie voor het gebruik van de uitzonderingsgronden goed te onderbouwen.
Waterschappen
Ook de waterschappen moeten zich nog inspannen om hun deel van de KRW-doelen te halen. Het gaat daarbij in de eerste plaats om het uitvoeren van de maatregelen die de waterschappen hebben opgevoerd in de stroomgebiedbeheerplannen. Daarnaast spelen de waterschappen een rol bij het goed in kaart brengen van de effecten van landbouwemissies op de waterkwaliteit.
Op 1 mei start het zwemseizoen voor zwemmen in oppervlaktewater. In Nederland zijn meer dan 700 officieel aangewezen locaties waar je veilig kunt zwemmen. Op de website zwemwater.nl of in de zwemwaterapp is te vinden welke dat zijn.
Zwemmen in oppervlaktewater is fijn, maar brengt ook risico’s met zich mee. Zwem daarom uitsluitend bij aangewezen zwemwaterlocaties. Daar worden waterkwaliteit en veiligheid gecontroleerd. Alle officieel aangewezen zwemlocaties staan op www.zwemwater.nl. Bij de zwemlocatie zijn ze te herkennen aan een blauw informatiebord van de provincie.
Waterkwaliteit
Op de informatieborden wordt de kwaliteit van het zwemwater volgens EU-richtlijnen aangegeven in 4 kwaliteitsklassen. Deze kwaliteitsklassen zeggen iets over de waterkwaliteit gedurende de afgelopen jaren. Daarnaast staat er ook informatie op over de actuele kwaliteit. De waterschappen werken aan een goede waterkwaliteit en blijven de waterkwaliteit monitoren.
Zwemmen in coronatijd
Op iedere zwemlocatie moeten de hygiëneregels in verband met het coronavirus toegepast worden. Check voor je gaat zwemmen of er bij een zwemlocatie bepaalde voorwaarden gelden vanwege het coronavirus. Ook deze informatie staat op zwemwater.nl.
Zwemwater-app
In de gratis zwemwater-app staat een overzicht van alle officiële zwemlocaties in Nederland. Per officieel aangewezen zwemlocatie is te zien wat de kwaliteit van het zwemwater is, wanneer de kwaliteit voor het laatst is gecontroleerd en wanneer er weer een controle is. Ook zie je of een locatie mogelijk gesloten is. De app is een initiatief van de Unie van Waterschappen, Rijkswaterstaat en het Interprovinciaal Overleg.
