Categorie: Droogte

De neerslag heeft lokaal een positief effect op het vochtgehalte in de bodem. Dit is met name gunstig voor ondiep wortelende plantensoorten en nog niet aangeslagen gewassen. Het effect op de grondwaterstanden is naar verwachting gering. Het grondwater is op steeds meer plaatsen lager dan normaal voor de tijd van het jaar en vertoont vrijwel overal een dalende trend, vooral op de hoge zandgronden (in bijvoorbeeld Twente, Brabant, Limburg en delen van Drenthe).

Watertemperatuur omhoog

De watertemperatuur in de Rijn is gestegen tot boven de 23 graden, die van de Maas tot 25 graden. Bij deze watertemperatuur gelden op de Maas beperkingen voor lozers van koelwater. Ook kan bij een hogere watertemperatuur blauwalg ontstaan. Tot nu toe wordt over het hele land lokaal blauwalg gemeld, dit is normaal voor de tijd van het jaar.

Lage wateraanvoer

De aanvoer van de Rijn bij Lobith is net boven 1200 m3/s. Dat is onder het langjarige gemiddelde en onder het LCW-criterium voor de maand juni van 1300 m3/s. Omdat in het stroomgebied neerslag wordt verwacht, zal de aanvoer vanaf 24 juni mogelijk kortstondig toenemen tot rond 1300 m3/s. De verwachting is dat daarna de aanvoer opnieuw afneemt. De aanvoer van de Maas bij St. Pieter schommelt tussen 50 m3/s en 75 m3/s. Op dit moment leidt de lage rivieraanvoer niet tot grote knelpunten. Wel nemen de concentraties chloride (zout) in het benedenrivierengebied en Noordzeekanaal toe door de lage rivierafvoer.

Hoge watervraag

De watervraag blijft overal in Nederland hoog. De waterpeilen van het IJsselmeer en Markermeer dalen licht door de hoge watervraag, verdamping en beperkte aanvoer vanuit de IJssel. De watervoorraad neemt hierdoor langzaam af, maar blijft voldoende om aan de watervraag te voldoen.

Waterbeheerders monitoren de situatie continu en nemen waar nodig maatregelen. De afgelopen week hebben meerdere waterschappen onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater ingesteld of overwegen om dit te doen. Ook hebben diverse waterschappen lokaal kade-inspecties ingesteld van droogtegevoelige kaden.

Structurele maatregelen tegen droogte

Om de huidige droogte te bestrijden en efficiënt gebruik en verdeling van water te bevorderen, werken waterschappen aan lange termijn oplossingen tegen verdroging. Binnen het Deltaprogramma Zoetwater wordt tot en met 2027 ongeveer € 750 miljoen geïnvesteerd in maatregelen om de beschikbaarheid van water te verbeteren. Het gaat dan onder meer om het vergroten van waterbuffers, het tegengaan van verzilting en het onderzoek naar hergebruik en alternatieve bronnen. Maatregelen als het verhogen van de grondwaterstanden, het verminderen van grondwateronttrekkingen en herstellen van beekdalsystemen zijn ook van invloed op de ruimtelijke inrichting en het landgebruik. Daarom worden deze maatregelen opgenomen in de gebiedsplannen, die in het kader van het Nationaal Programma Landelijk Gebied worden uitgewerkt.

Waterschappen nemen waar mogelijk maatregelen tegen de droogte. Waterschappen houden het water zoveel mogelijk vast door verhoogde stuwpeilen en voeren waar mogelijk extra water aan uit onder andere het IJsselmeer en de grote rivieren. In grote delen van Nederland is deze aanvoer van water nog voldoende om aan de watervraag te voldoen. In de hogere gebieden van Nederland, zoals in Brabant, Limburg, de Achterhoek en Overijssel is aanvoer van water niet mogelijk, waardoor de waterbeschikbaarheid afneemt. Waterschap De Dommel en waterschap Brabantse Delta hebben daarom onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater (rivieren, vaarten, beken en sloten) afgekondigd.

Verhoogd waterpeil IJsselmeergebied

Rijkswaterstaat streeft voor het IJsselmeergebied naar een waterpeil van 12,5 centimeter onder NAP. Dit is 7,5 centimeter hoger dan het normale zomerpeil. Ook wordt op de Maas beperkt geschut om water zo veel mogelijk vast te houden.

Wateraanvoer neemt af

De aanvoer van water door de Rijn en de Maas ligt onder het langjarige gemiddelde. De aanvoer van de Rijn bij Lobith neemt naar verwachting in de komende dagen af tot onder 1300 m3/s. De daggemiddelde Maasafvoer bij Sint Pieter zal langzaam verder afnemen richting 45 m3/s op 26 juni. Op dit moment is de aanvoer in het hoofdwatersysteem nog voldoende om aan de watervraag te voldoen.

Droge bodem

De toplaag van de bodem is zeer droog. Met name voor jonge of nog niet aangeslagen gewassen en ondiep wortelende planten in de natuur is dit niet optimaal. De grondwaterstanden waren door het natte voorjaar in het algemeen goed op niveau, maar zijn nu aan het dalen. Lokaal zijn de grondwaterstanden inmiddels lager dan normaal, vooral op de hoge zandgronden.

Droogtemonitor

Op de online droogtemonitor is de actuele situatie te raadplegen. De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin.

Voor de komende weken wordt geen tot weinig neerslag verwacht. Door de hogere temperaturen zal er ook sprake zijn van veel verdamping. De verwachting is dus dat het neerslagtekort verder oploopt. De afvoer van de Rijn en Maas daalt en ligt inmiddels onder het langjarig gemiddelde, maar is de komende weken voldoende om in de watervraag te voorzien in gebieden waar water kan worden aangevoerd. Ook in de regionale wateren zien we dat de afvoer in beken afneemt en dat de grondwaterstanden dalen, met name in gebieden waar geen wateraanvoer mogelijk is.

Voorbereiding

De waterschappen en Rijkswaterstaat nemen waar mogelijk maatregelen om zich voor te bereiden op een drogere periode. Waterschappen nemen extra water in uit het hoofdwatersysteem om de (verhoogde) waterpeilen te kunnen handhaven en een zoetwaterbuffer te creëren in de regionale watersystemen.

Met name op de hoge zandgronden in Oost- en Zuid-Nederland wordt scherp gelet op de grondwaterstanden en wordt zoveel mogelijk water vastgehouden. Rijkswaterstaat houdt een verhoogd waterpeil aan in het IJsselmeer en het Markermeer ten behoeve van extra zoetwatercapaciteit. Het gaat om circa 5 centimeter verhoging ten opzichte van normale meerpeilen in de zomer.

Droogtemonitor

Rijkswaterstaat en de waterschappen monitoren de droogtesituatie continu. Indien er sprake is van (dreigende) droogte zal er wekelijks een droogtebericht op deze website komen met een actuele stand van zaken. Op de online droogtemonitor is de actuele situatie 24/7 te raadplegen.

De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin.

In april en begin mei is er in Nederland aanzienlijk meer regen gevallen dan gemiddeld. Alleen in 1988, 35 jaar geleden, was het tussen 1 januari en 7 mei natter. Er is dan ook voldoende water beschikbaar om aan de watervraag te voldoen. De grondwaterstanden zijn daarbij landelijk gezien gemiddeld tot hoog voor de tijd van het jaar.

Nationale regenton

Om beter voorbereid te zijn op een mogelijk watertekort in de zomer heeft Rijkswaterstaat in overleg met de waterschappen besloten om een verhoogd waterpeil aan te houden in het IJsselmeer en Markermeer. Het gaat om een 5 cm verhoogd peil van -0,15 m NAP. Hierdoor kan er nu extra water gespaard worden in deze nationale regenton voor drogere tijden.

Water vasthouden

Ook de waterschappen houden het water in hun gebied zo goed en lang mogelijk vast, met name op de hogere zandgronden. Dat doen ze het hele jaar door. Zij hanteren zo hoog mogelijke oppervlaktewaterpeilen en laten zoveel mogelijk water de grond in trekken. Ook nemen ze (droogte)maatregelen met bijvoorbeeld boeren, medeoverheden, (water)bedrijven, inwoners, landgoedeigenaren, bos-, natuur- en andere organisaties. Denk hierbij aan de herinrichting van beken, het stimuleren van afkoppelen, het infiltreren van regenwater en het hergebruik van gezuiverd rioolwater.

Structurele aanpak

Er is nu geen sprake van droogte, maar de ervaring van de waterbeheerders leert dat een paar droge en warme weken de situatie snel kunnen laten veranderen. Rijkswaterstaat en de waterschappen blijven dan ook alert. Daarnaast wordt er structureel gewerkt aan het vasthouden van water en het vergroten van de watervoorraad om te anticiperen op de steedse drogere zomers.

Een actueel beeld van de droogtesituatie in Nederland is te zien op de Droogtemonitor.

Het landelijke beeld is dat de grondwaterstanden grotendeels zijn hersteld: ze zijn op de meeste plekken rond of boven gemiddeld. Waterschappen hebben in de winter de waterpeilen op veel plekken hoog gehouden om zo veel mogelijk water vast te houden. Het oppervlaktewater van kanalen, sloten, beken en meren is op peil. De waterkwaliteit is op orde. Er is voldoende water beschikbaar om zoutindringing tegen te gaan. Regionaal kunnen er nog wel enkele probleemsituaties zijn met het grondwater, bijvoorbeeld in Brabant.

Watervoorraad goed

De watervoorraad in Nederland is goed. De watervoorraad in de stroomgebieden van de Rijn en Maas is redelijk. De stuwmeren in de Alpen zijn goed gevuld. De sneeuwvoorraad is echter kleiner dan gemiddeld. De afvoer bij Lobith is hierdoor de komende maanden gevoelig voor snelle dalingen tijdens perioden met minder neerslag in het stroomgebied van de Rijn.

Normale hoeveel neerslag verwacht

Tot 2 april wordt er geregeld neerslag verwacht, zowel in Nederland als in de stroomgebieden van de Rijn en Maas. Voor de komende periode verwachten we een normale hoeveelheid neerslag. De verwachtingen voor de rivierafvoeren zijn de komende weken hoger dan gemiddeld.

Start droogteseizoen

Op 1 april start dus officieel het droogteseizoen. Dit betekent onder meer dat de waterbeheerders de droogtesituatie continu monitoren. Als er sprake is van (dreigende) droogte of neerslagtekort, wordt er wekelijks een droogtemonitor over de actuele stand van zaken gedeeld.

Droogtemonitor

De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin.

>Droogtemonitor

Daarom hebben veel waterschappen de crisismaatregelen tegen droogte inmiddels afgeschaald. Zo zijn onder andere tijdelijke pompinstallaties ontmanteld. Echter zijn de grondwaterstanden in hoger gelegen gebieden van Nederland nog altijd laag. Daar zijn nog steeds onttrekkingsverboden voor het oppompen van grondwater en onttrekken van oppervlaktewater van kracht. Voor herstel van het grondwater is een langere periode van neerslag nodig.

De actuele droogtesituatie is te zien in de landelijke droogtemonitor

Crisissituatie voorbij

De waterschappen en Rijkswaterstaat hebben in de afgelopen maanden door het hele land maatregelen genomen om de wateraanvoer te verbeteren, om meer water vast te houden en om schade door droogte zoveel mogelijk te voorkomen. De organisatie van de waterverdeling is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en betrokken ministeries (LNV, EZK en IenW). Inmiddels is de acute crisissituatie afgeschaald en besloten dat het Managementteam Watertekorten (MTW) en de Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) niet meer bij elkaar hoeven te komen.

Blijvende aandacht voor verdroging

Vanwege klimaatverandering wordt het weer in Nederland steeds extremer en neemt de kans op droogte in het voorjaar en de zomer toe. De waterschappen voeren maatregelen uit om watertekorten, verzilting en verdroging tegen te gaan.

Vanwege de verzilting zijn nog altijd schutbeperkingen van kracht waar de scheepvaart hinder van ondervindt en de verzilting wordt op verschillende locaties in het land nog nauwlettend in de gaten gehouden, bijvoorbeeld bij het IJsselmeer, het Brielse Meer en het Noordzeekanaal.

Lage grondwaterstanden

De lage grondwaterstanden leiden tot problemen voor de uitgedroogde natuur. Aangezien de aanvulling van die grondwaterstanden niet snel gaat, zullen deze problemen – zeker in de hoger gelegen gebieden – langdurig aanhouden. Voor herstel van de natuur is dan ook een langere periode van neerslag nodig. Veel onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater in het zuiden en oosten en ook nog enkele onttrekkingsverboden grondwater in het oosten blijven om die reden van kracht.

De waterschappen en Rijkswaterstaat hebben in de afgelopen maanden door het hele land veel maatregelen genomen om de wateraanvoer te verbeteren, om meer water vast te houden en om schade zoveel mogelijk te voorkomen. De organisatie van de waterverdeling is een samenwerking tussen Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en betrokken ministeries (LNV, EZK en IenW).

Afschaling droogtecrisis

Inmiddels zijn een aantal droogtemaatregelen al afgebouwd. Deze week worden weer nieuwe maatregelen opgeheven. Daarbij gaat het om onder meer het ontmantelen van tijdelijke pompinstallaties die nodig waren om extra water aan te voeren. Verder is de watervraag voor de landbouw vrijwel weggevallen door het einde van het groeiseizoen. Door dalende temperaturen nemen ook de waterkwaliteitsproblemen in ernst en hoeveelheid af.

Het KNMI verwacht dat het neerslagtekort de komende weken verder zal afnemen. Daarom is door het Managementteam Watertekorten (MTW) besloten af te schalen naar niveau 1 en niet meer bij elkaar te komen. Dat schrijft minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) vandaag aan de Tweede Kamer. De Landelijk Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) blijft wel actief om de situatie en de nog nodige maatregelen voor de waterverdeling te monitoren.

Uit het rapport van de commissie blijkt dat de effecten van verdroging in Noord-Brabant ernstig en structureel zijn. Ook andere delen van ons land hebben te kampen met verdroging. Als het beleid niet verandert, staat ons een steeds drogere en onzekerder toekomst te wachten. Het is hoog tijd dat we een stevigere koers gaan varen om de balans tussen (te) nat en (te) droog te herstellen. Zo worden we weerbaarder tegen de droogte en kunnen we de zoetwatervoorraad op peil te houden. Om dit aan te pakken is niet alleen betrokkenheid van alle Brabantse waterpartners nodig, maar ook van inwoners, Rijk en Europa. Dit blijkt uit het rapport dat de onafhankelijke Adviescommissie Droogte op 15 september heeft gepresenteerd.

Eerste indruk Brabantse waterschappen

De Brabantse waterschappen zijn blij met het intensieve werk en het uitgebreide advies van de Adviescommissie Droogte. Hun eerste indruk is dat het een gedegen en evenwichtig rapport is, waarin alle relevante aspecten zijn opgenomen.

Concrete adviezen

Kees Jan de Vet, dijkgraaf bij Brabantse Delta en voorzitter van de Noord-Brabantse Waterschapsbond: “We gaan het rapport zorgvuldig bestuderen en samen bespreken wat de impact is voor ons en onze samenwerkingen. Voor nu en in de komende decennia. Daarbij hebben we niet alleen oog voor onze eigen opgaven. We kijken ook hoe we vanuit onze expertise kunnen helpen bij de opgaven van anderen. Het is fijn dat de commissie concrete adviezen heeft geformuleerd. Die helpen ons om er nog meer de schouders onder te zetten en sneller door te pakken.”

Droogteregisseur

De adviescommissie stelt onder meer voor een droogteregisseur aan te stellen. Die zorgt voor snelheid en verbindingen tussen de diverse partijen. Denk daarbij bijvoorbeeld aan waterschappen, provincies, gemeenten, drinkwaterbedrijven, agrariërs of industrie. De Brabantse waterschappen vinden het belangrijk dat al vanaf 1 januari 2023 een gezaghebbende droogteregisseur wordt aangesteld. Deze aanstelling wordt gedaan onder leiding van de provincie.

Grondwater en de waterschappen

In het rapport worden ook verschillende zaken genoemd rond het grondwaterbeheer in Noord-Brabant. De Unie van Waterschappen werkt met de 21 waterschappen aan een landelijke visie op grondwater. Daarin worden de bevindingen van de adviescommissie meegenomen.

Interbestuurlijke studiegroep

Daarnaast is er een landelijke interbestuurlijke studiegroep actief. Deze studiegroep geeft ook adviezen over het grondwaterbeheer in Nederland. De uitkomsten worden verwerkt in de grondwatervisie van de waterschappen. Naar verwachting wordt de grondwatervisie begin 2023 gepresenteerd. In deze visie komen de verschillende uitdagingen rond grondwater terug. Denk hierbij naast de droogte ook aan verontreiniging, bodemdaling en verzilting.

De adviescommissie Droogte

De onafhankelijke Adviescommissie Droogte in Noord-Brabant bestaat uit: Melanie Maas Geesteranus (CEO Porticus, voormalig Minister van Infrastructuur en Milieu), Annemieke Nijhof (directeur Deltares), Floris Alkemade (architect en voormalig Rijksbouwmeester), Pieter Tops (bestuurskundige en bijzonder hoogleraar Data Science en ondermijning JADS), Marijke Huysmans (hoofddocent grondwater Vrije Universiteit Brussel), Theo Koekkoek (ondernemer en commissaris bij o.a. VION, Efteling en Cosun).

Lees hier het volledige rapport.

---

De komende weken verwacht het KNMI wisselvallig weer. Dit betekent dat het veel gaat regenen, maar in de vorm van buien. Waar die regenbuien precies vallen is lastig te voorspellen. Waterschappen staan daarom klaar om de regen zoveel mogelijk op te vangen om hun watersystemen aan te vullen. Ze moeten er tegelijkertijd ook rekening mee houden dat het water bij een enorme hoosbui moet worden afgevoerd om te voorkomen dat er wateroverlast optreedt. Dit vraagt 24 uur per dag om nauwgezet peilbeheer van de 21 waterschappen en anticiperen op de neerslagverwachtingen.

Harde bodem

Daarnaast is de toplaag van de bodem heel erg hard geworden door de droogte. Een grote hoeveelheid regen kan daarom niet goed worden opgevangen in de bodem. Dit kan leiden tot plaatselijke wateroverlast. Om de droogtesituatie te verbeteren is een periode van langdurige, milde neerslag nodig.

Kans op vissterfte

De hoosbuien vormen ook een risico voor de waterkwaliteit. De waterkwaliteit is door de droogte al verslechterd, maar een hoosbui kan nog een extra duit in het zakje doen. Door een fikse regenbui spoelt er namelijk vuil, zoals hondenpoep, olie en straatafval, van de kurkdroge straten het water in. Ook kunnen riolen zo’n grote hoeveelheid regenwater niet goed verwerken en kan rioolwater overstorten op vijver of sloten. Dat leidt ertoe dat het zuurstofgehalte in het water heel snel zakt. Dit kan bijvoorbeeld vissterfte als gevolg hebben.

Verzilting

Een ander waterkwaliteitsprobleem wat door de droogte is ontstaan, verzilting, kan wel op verlichting rekenen door de neerslag. Rijkswaterstaat houdt het verhoogde zoutgehalte op het IJsselmeer nog steeds nauwlettend in de gaten, omdat dit gevolgen kan hebben voor de drinkwatervoorziening in Noord-Holland.

Schade aan natuur

Een gunstige ontwikkeling voor de droogte is dat de watervraag vanuit de landbouw de komende tijd zal afnemen. Voor de natuur blijft de situatie door uitblijven van neerslag en uitzonderlijk lage grondwaterstanden zorgelijk. Voor zowel de planten- en de dierenwereld is er grootschalig sprake van schade als gevolg van de droogte. In de regionale watersystemen is er nog altijd sprake van droogvallende waterlopen en slechte waterkwaliteit (blauwalgen en botulisme) en vissterfte.

De ernst van de droogte blijft dus groot, waardoor de waterschappen en Rijkswaterstaat op grote schaal maatregelen hebben getroffen om de effecten van de droogte zoveel mogelijk te beperken. Voorbeelden van die maatregelen zijn het opzetten van de peilen en het plaatsen van noodpompen.

Door regenval in de Alpen is er afgelopen week iets meer water via de Rijn in Nederland binnengekomen. Waterbeheerders hebben optimaal gebruik gemaakt van deze kans om water in Gelderland vast te houden. Het water wordt gebruikt voor wateraanvoer naar het achterland, vooral naar het gebied van waterschap Vallei en Veluwe. Maar ook om de scheepvaart op de IJssel door te kunnen laten gaan. Dit is gedaan door het peil bij de stuw Driel-Amerongen met 60 centimeter te verhogen. Op deze manier wordt de kleine ‘aanvoergolf’ goed benut.

Effecten op grote schaal merkbaar

Ondanks dat zijn de effecten van de droogte nog op grote schaal merkbaar. De grondwaterstanden zijn op veel plaatsen uitzonderlijk laag. Dat heeft grote effecten voor flora en fauna. Nog steeds vallen beken droog en verslechtert de waterkwaliteit. Wat de precieze schade is aan de natuur is op dit moment nog lastig te overzien. Onomkeerbare schade wordt helaas niet uitgesloten.

Maatregelen blijven van kracht

Eerder genomen maatregelen gericht op wateraanvoer en het vasthouden van water blijven grotendeels van kracht. De waterschappen blijven hun droogtegevoelige dijken en kades extra inspecteren. Waterschap Aa en Maas beregent zelfs lokaal in Cuijk de dijken om droogteschade tegen te gaan. Ook blijven er nog altijd in veel regio’s sproeiverboden gelden en hebben inmiddels 3 waterschappen ook onttrekkingsverboden voor grondwater ingesteld. Deze maatregelen worden genomen om verdere daling van het grondwaterpeil en onherstelbare schade aan de natuur te voorkomen.

Grondwater en droogte: hoe zit dat?

Dalende grondwaterstanden hebben dus grote gevolgen voor natuur en landbouw. Grondwater is onzichtbaar en het beheer ervan zeer complex. Daarom maakte de Unie van Waterschappen een video waarin de kansen en uitdagingen van grondwaterbeheer worden uitgelegd: