De Unie van Waterschappen en Vewin hebben op 16 april een gezamenlijke brief gestuurd aan Eurocommissaris Jessika Roswall over de toenemende PFAS-problematiek. De brief bevat een dringende oproep tot een snel, alomvattend en universeel Europees verbod op PFAS. De voorzitters van de Unie van Waterschappen en Vewin, Jeroen Haan en Pieter Litjens, hebben de brief ondertekend.
Eurocommisaris Roswall is binnen de Europese Commissie verantwoordelijk voor Milieu, Waterweerbaarheid en Circulaire Economie. Roswall werkt onder andere aan een Europese Waterweerbaarheidsstrategie die moet bijdragen aan voldoende en schoon (drink)water.
PFAS-problematiek vraagt om urgentie
PFAS horen in het geheel niet thuis in grond- en oppervlaktewater en in de bronnen voor drinkwater. Deze “forever chemicals” zijn niet of nauwelijks afbreekbaar, hopen zich op in het milieu en in planten, mensen of dieren, en zijn toxisch. Ook in de context van de Kaderrichtlijn Water en de Drinkwaterrichtlijn staan PFAS de gewenste waterkwaliteit in de weg.
Bronaanpak meest effectieve oplossing
PFAS-vervuiling stopt niet bij landsgrenzen. Vewin en de Unie van Waterschappen benadrukken daarom het belang van een geharmoniseerde Europese aanpak. Zij pleiten voor coherente en ambitieuze wet- en regelgeving binnen alle relevante Europese richtlijnen, zodat waterkwaliteit overal in de EU gewaarborgd blijft. In de brief spreken beide organisaties hun steun uit voor het Europese restrictievoorstel voor PFAS, dat mede door Nederland is ingediend en momenteel door het Europees agentschap voor chemische stoffen (ECHA) wordt beoordeeld. Een snelle en brede implementatie van dit voorstel is cruciaal.
In de berichten rond de Voorjaarsnota lijkt de oplossing voor de stikstofcrisis vooruit te worden geschoven. De Unie van Waterschappen is hier zeer teleurgesteld over. Bestuurslid Erik den Hertog: “Voor waterschappen is het essentieel dat de vergunningverlening voor de zomer weer op gang komt. Er is een geborgd pakket aan maatregelen nodig voor stikstofreductie en versterking van de natuur. Uitstel betekent vertraging en fors oplopende extra kosten bij dijkversterkingen, werkzaamheden aan rioolwaterzuiveringen en waterkwaliteitsprojecten.”
Erik den Hertog: “Wij pleiten voor een geborgd pakket aan maatregelen voor stikstofreductie en de versterking van de natuur. Zodat de vergunningverlening voor dergelijke grote belangrijke projecten weer op gang komt en tegelijkertijd aan het herstel van de natuur wordt gewerkt. Hiervoor is naast financiële ondersteuning een structurele aanpak nodig voor de lange termijn via duidelijke ruimtelijke keuzes en wetgeving.”
Waterknop
Voor versterking van de natuur en om te voldoen aan de Europese Kaderrichtlijn Water moet breder gekeken worden dan naar stikstof alleen: water heeft daarin een belangrijke rol. Waterschappen vragen het kabinet om deze zogenaamde ‘waterknop’ te benutten. Waterschappen hebben circa 100 projecten in beeld gebracht die een bijdrage kunnen leveren.
Toekomstperspectief
Erik den Hertog: “Waterschappen kunnen met concrete watermaatregelen zorgen voor het vasthouden van water in tijden van droogte en een betere waterkwaliteit. Dit biedt de kans om sneller toekomstperspectief te geven aan het landelijk gebied. Zulke maatregelen zorgen namelijk ook voor versterking van de natuur. En dat is nodig om door te kunnen met andere ruimtelijke plannen.”
Gevolgen
Erik den Hertog: “Voor een gezond en veilig Nederland is het belangrijk dat wij zonder vertraging en zonder hoge extra kosten kunnen werken aan het versterken van de dijken, en voldoende en schoon water. Ook willen we ‘rioolcongestie’ voorkomen doordat werkzaamheden aan rioolwaterzuiveringen stil komen te liggen. Een geborgde stikstofaanpak is onmisbaar om echt werk te maken van natuurherstel en het verlagen van de stikstofuitstoot.”
Op vrijdag 11 april kwam de bestuurlijke Commissie Crisisbeheersing en Integriteit (CCI) van de Unie van Waterschappen voor het eerst bijeen. Deze eerste vergadering markeerde de start van deze nieuwe commissie. De leden van de CCI zijn de voorzitters van de 21 waterschappen in Nederland.
“Weerbaarheid, crisisbeheersing en integriteit worden steeds belangrijker op onze bestuurlijke agenda’s”, zegt Jeroen Haan, voorzitter van de Unie van Waterschappen en van de CCI. “Het is belangrijk dat de waterschappen daar gezamenlijk het gesprek over voeren. Dat heb ik ook ervaren bij het opstarten van de Commissie en de eerste commissievergadering.”
Crisisbeheersing
De leden van de CCI spreken en nemen besluiten over de voorbereiding op dreigende gebeurtenissen waar de waterschappen hun crisisorganisatie moeten inzetten. De voorzitter van een waterschap is in het geval van calamiteiten bevoegd om noodmaatregelen te treffen. Deze noodmaatregelen mogen zelfs afwijken van wettelijke voorschriften, met uitzondering van de Grondwet en internationaal rechtelijke verplichtingen. Klimaatverandering en geopolitieke dreigingen maken het belangrijker dan ooit dat de voorzitters kennis en ervaring uitwisselen over het handelen ten tijde van (dreigende) calamiteiten. De commissie besteedt in het kader van crisisbeheersing onder andere aandacht aan de multidisciplinaire aanpak, de besluitvorming en de nazorg.
Eerste bijeenkomst CCI
Tijdens de eerste CCI spraken de leden over de vraag wat waterschappen nodig hebben om te werken aan de eigen weerbaarheid en een weerbare samenleving. De huidige visie op crisisbeheersing vraagt om een hernieuwde blik en eventuele aanpassingen op weerbaarheid. De waterschappen hebben een sterke band met de veiligheidsregio’s en het veiligheidsberaad. Dat maakt het belangrijk om op grond van een risicoanalyse de positie en ambitiebepaling voor de waterschappen helder te krijgen.
Integriteit
De leden van de CCI gaan ook met elkaar in gesprek over integriteit. Een integer en stabiel bestuur van de waterschappen draagt bij aan de legitimiteit en effectiviteit van het openbaar bestuur. In de CCI stond de rol van de voorzitter bij de screening van kandidaat dagelijks bestuursleden op de agenda. Voor de verkiezingen is het goed om het Algemeen Bestuur helder te informeren over de procedures, hun rol en de tijdlijnen. Daarbij zou het sterk zijn als alle waterschappen dezelfde procedures volgen.
Na een nat 2024 zijn de eerste signalen van droogte voor 2025 al vroeg zichtbaar. Februari, maart en begin april verliepen ongewoon droog en zonnig, de afvoeren van de rivieren en beken zijn laag en de grondwaterstanden dalen. Lokaal zijn de eerste tekenen van verzilting en verhoogde concentraties blauwalg te zien. De situatie blijft om verhoogde alertheid van de waterschappen vragen, ondanks de (aankondiging van) neerslag.
Eerste neerslag
De eerste regen van dit voorjaar is inmiddels in delen van Nederland gevallen. Deze neerslag verlicht de droogte in de bovenste laag van de bodem enigszins, maar het algemene beeld is nog steeds vrij droog voor de tijd van het jaar. Hoewel de beschikbaarheid van zoetwater in de meeste regio’s nog voldoende is, zijn regionaal extra inspanningen nodig. Waterschappen houden water vast, zetten de waterpeilen in de regionale wateren zoals beken, sloten en kanalen op naar zomerpeil, en voeren water aan uit het IJsselmeer waar dit kan. Dit vraagt om regionaal maatwerk. Op sommige plekken, zoals in Brabant en rond de Veluwe, staan de grondwaterstanden nog hoog door de grote hoeveelheid regen van 2024. De waterschappen houden de situatie nauwlettend in de gaten.
Vooruitblik
De komende weken wordt neerslag verwacht in Nederland, maar de hoeveelheid is nog onzeker. De effecten van de neerslag op de grondwaterstanden blijven waarschijnlijk beperkt. De komende periode neemt naar verwachting tegelijkertijd de vraag naar zoetwater verder toe. Als de droogte aanhoudt, kan het nodig zijn om de maatregelen verder uit te breiden.
Droogtebeleid waterschappen
Door extremer weer en stijgende temperaturen neemt de watervraag in Nederland toe, terwijl de beschikbaarheid van water in het voorjaar en de zomer afneemt. Dit leidt tot een disbalans in het watersysteem. Hoewel er op jaarbasis voldoende neerslag valt, is er niet altijd voldoende water beschikbaar op het juiste moment en op de juiste plaats. Waterschappen richten zich daarom op het vasthouden en bufferen van water en pleiten ervoor dat de ruimtelijke inrichting en het landgebruik beter afgestemd worden op de watervoorziening. > Bekijk ook de droogtemonitor van dit droogteseizoen van het Watermanagementcentrum
De onafhankelijke adviesgroep STOER (Schrappen Tegenstrijdige en Overbodige Eisen en Regelgeving) heeft begin april haar conceptadviesrapport fase 1 gepubliceerd. Om de woningbouw te versnellen adviseert STOER aan woonminister Keijzer om op nationaal niveau een aantal normen vast te stellen voor omgaan met extreem weer. Dit geeft bouwers duidelijkheid vooraf en scheelt doorlooptijd. Dit advies is in lijn met het pleidooi van de waterschappen om borging van regels voor klimaatadaptatie.
Adviezen
Verdere adviezen in het conceptadviesrapport fase 1 gaan over het schrappen van regelgeving, waarvan een aantal volgens de waterschappen juist haaks staan op het belang van een toekomstbestendige woonomgeving.
Reactie Unie van Waterschappen
De Unie van Waterschappen heeft gereageerd op het advies van STOER met de indringende oproep om naast nationale regelgeving ook de regionale kennis van het water en bodemsysteem te blijven benutten. Het advies van het waterschap moet doorwerken in de plannen. Dat is de enige manier om waterrobuust te bouwen en te voorkomen dat woningzoekenden worden opgezadeld met een huis dat over enkele jaren onbewoonbaar blijkt.
De Tweede Kamer heeft op 15 april de Wet kwaliteitsbevordering verkiezingsproces aangenomen. Met deze wijziging van de Kieswet krijgt de Kiesraad nieuwe taken ter ondersteuning van waterschappen bij de organisatie van de waterschapsverkiezingen. Ook krijgt de Kiesraad een grotere rol in het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de verkiezingen.
De Kiesraad kan de kwaliteit van de verkiezingen in de toekomst onder meer bevorderen en bewaken via waarnemingen, kwaliteitsstandaarden en het vaststellen van modellen. Hoe de Kiesraad die taken invult en hoe ze samenwerkt met waterschappen komt in een samenwerkingsplan te staan. Hierin staat ook op welke ondersteuning de waterschappen kunnen rekenen voorafgaand aan een specifieke verkiezing.
Samenwerkingsplan
De Kiesraad stemt het samenwerkingsplan af met de Unie van Waterschappen. Hiervoor is al een eerste verkennend overleg geweest. De Kiesraad heeft aangegeven dat zij ook graag in overleg gaat met projectleiders van de waterschapsverkiezingen om daar ook waardevolle informatie op te halen voor het samenwerkingsplan.
Vervolg
De Kiesraad streeft ernaar het samenwerkingsplan in het najaar van 2025 te delen. De Wet kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces gaat naar verwachting op 1 januari 2026 in.
Tijdens de ledenvergadering van de Unie van Waterschappen, op vrijdag 11 april, is het ‘eerste’ exemplaar van handboek De Waterschapswet aan Jeroen Haan uitgereikt door Herman Havekes en Willem Wensink. Tien jaar na de eerste druk van het handboek is er nu een actuele versie uitgegeven. Het boek geeft antwoord op veel in de praktijk levende vragen over de Waterschapswet.
Handboek De Waterschapswet
De Waterschapswet en de Omgevingswet vormen tezamen grotendeels het wettelijk kader voor het waterbeheer in ons land. De Waterschapswet bevat in essentie de institutionele vormgeving van het waterschap. De kern van het handboek wordt gevormd door het artikelsgewijs commentaar. Voor het functioneren van de waterschappen is de Waterschapswet van grote betekenis. Deze wet regelt een groot aantal essentiële zaken van het waterschap, zoals zijn instelling en taken, de samenstelling van zijn bestuur, zijn bevoegdheden, zijn financiering en het provinciale en rijkstoezicht.
Anders dan provincie en gemeente is het waterschap geen vorm van algemeen bestuur, maar een – en in wezen de meest zuivere – vorm van functioneel bestuur. Dit brengt met zich mee dat een aantal bepalingen nadrukkelijk specifiek voor het waterschap geldt, zoals bijvoorbeeld de regeling van het takenpakket en de financiering. Het handboek is daarom relevant voor zowel (nieuw gekozen) bestuurders als voor medewerkers van waterschappen, gemeenten, provincies en ministeries en adviseurs die werkzaam zijn in het waterbeheer.
Op vrijdag 11 april heeft de ledenvergadering Annette van Velde benoemd tot de nieuwe portefeuillehouder Waterveiligheid in het dagelijks bestuur van de Unie van Waterschappen. Zij neemt per direct de portefeuille over van Vincent Lokin, die deze sinds 1 januari 2025 tijdelijk waarnam na de benoeming van Jeroen Haan als voorzitter van de Unie. De benoeming geldt voor drie jaar, met de mogelijkheid tot verlenging met nog eens drie jaar. Annette van Velde is sinds 2019 lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Noorderzijlvest.
Voorzitter Jeroen Haan van de Unie van Waterschappen: “Ik ben blij met de benoeming van Annette van Velde. Ik heb er alle vertrouwen in dat zij met veel enthousiasme en toewijding een belangrijke bijdrage gaat leveren aan het behartigen van de belangen van de waterschappen. Ze is een complete bestuurder met een verbindende bestuursstijl, die het Uniebestuur en het programmabestuur van het Hoogwaterbeschermingsprogramma zal versterken. Ook als voorzitter van de commissie Waterveiligheid gaat zij een goede en constructieve rol spelen.”
Uitdagingen genoeg
Binnen haar nieuwe portefeuille gaat Van Velde zich onder meer bezighouden met waterveiligheid, wegenbeheer, het Deltaprogramma met onder andere het Hoogwaterbeschermingsprogramma. “Met veel energie wil ik me inzetten als portefeuillehouder waterveiligheid van de vereniging van de 21 waterschappen,” zegt Annette van Velde over haar benoeming. “Uitdagingen genoeg, nu de manier waarop we leven met water steeds meer tegen grenzen aanloopt. Door extremere periodes van regen én droogte ligt er een grote opgave om de veiligheid van onze leefomgeving te verbeteren, bijvoorbeeld door het versterken van de dijken.”
Achtergrond
Annette van Velde is sinds april 2019 lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Noorderzijlvest. Ze vertegenwoordigt de combinatie Geborgd Ongebouwd–VVD–CDA en bekleedt de functie van tweede loco-dijkgraaf. Haar portefeuille omvat onder andere waterveiligheid, voldoende en schoon water, bodemdaling en het beheer van muskus- en beverratten.
Op 8 april sprak Vincent Lokin van de Unie van Waterschappen in het Europees Parlement over Schoon Emissieloos Bouwen door de Nederlandse waterschappen. Dit was tijdens het evenement ‘The EU Way of Competitiveness’, georganiseerd door de Intergroup on the Social Economy and Services of General Interest van het Europees Parlement, in samenwerking met SGI Europe, de Europese koepel van publieke dienstverleners. Het centrale thema was de rol van deze diensten bij het versterken van concurrentievermogen – een thema dat de komende vier jaar een belangrijk speerpunt vormt binnen het EU-beleid.
Europarlementariërs Camilla Laureti (S&D) en Ignazio Marino (Greens/EFA) openden het evenement. Vervolgens sprak Pablo Fons, lid van de taskforce ‘EU’s Future Competitiveness’ van de Europese Commissie, over de belangrijke rol van publieke dienstverleners binnen de economische visie van de EU. Hij benoemde hierbij de cruciale rol van watermanagement. Europarlementariër Gabriele Bischoff (S&D) benadrukte dat publieke dienstverleners een integraal onderdeel zouden moeten zijn van de langetermijnstrategie van Europa.
Innovatie en concurrentiekracht
Vertegenwoordigers uit diverse sectoren en lidstaten waren aanwezig. Namens de Unie van Waterschappen nam bestuurder Vincent Lokin deel aan een paneldiscussie. Onder leiding van Europarlementariër Benedetta Scuderi (Greens/EFA) sprak dit panel over hoe publieke dienstverleners kunnen dienen als aandrijver voor innovatie en concurrentiekracht in Europa.
Rol voor waterschappen bij duurzame innovatie
Ook presenteerde Vincent Lokin het ‘Programma Schoon Emissieloos Bouwen (SEB)’, waarin waterschappen een actieve rol spelen. Hij lichtte toe hoe publieke aanbestedingen ingezet kunnen worden om duurzame innovatie in de bouwsector te stimuleren. Zo dragen waterschappen bij aan de vermindering van schadelijke emissies door extra punten toe te kennen aan opdrachtnemers die gebruik maken van elektrisch materieel.
Daarnaast pleitte hij voor de mogelijkheid om langdurige samenwerkingen aan te gaan met marktpartijen. Dit is essentieel om voldoende zekerheid te bieden voor investeringen in innovatief emissieloos bouwmaterieel.
Dutch Water Authorities
De Nederlandse waterschappen werken onder de naam Dutch Water Authorities actief samen met andere Europese organisaties. Ook in Brussel zetten ze zich in om ervoor te zorgen dat de belangen van Nederlandse waterschappen en drinkwaterbedrijven (Vewin) goed vertegenwoordigd worden.
Op 3 april was het tweeminutendebat Ruimtelijke Ordening waar meerdere moties zijn ingediend. Tijdens de stemmingen op 8 april zijn er in de Tweede Kamer twee waterrelevante moties aangenomen. De moties gaan over het stimuleren van multifunctioneel ruimtegebruik (BBB) en over een onderzoek of het idee van de waterkalender opgenomen kan worden in de verdere uitwerking van de Nota Ruimte (GroenLinks-PvdA).
De moties
Marieke Wijen-Nass (BBB): verzoekt de regering om in de Nota Ruimte aandacht te besteden aan het verder stimuleren van multifunctioneel ruimtegebruik. Waarbij ruimte voor natuur, sport, waterbeheer en andere functies gecombineerd kan worden, en hiervoor concrete voorstellen te doen voor de toekomst.
Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA): verzoekt de regering om te onderzoeken of het idee van de waterkalender opgenomen kan worden in de verdere uitwerking van de Nota Ruimte en de Kamer voor de zomer te informeren over de uitkomst hiervan.
De moties laten zien dat water en bodem, terecht, steeds belangrijkere thema’s worden in de politiek en het ruimtelijke domein. Water en bodem staan in Nederland onder druk en op veel plekken zijn de grenzen bereikt. De droogte, extreme hoosbuien, bodemdaling en zeespiegelstijging zorgen ervoor dat veilig wonen en werken niet langer vanzelfsprekend zijn in Nederland. De waterschappen pleiten daarom voor een leidende rol van water en bodem in ruimtelijke plannen.
Het is belangrijk dat niet alleen de inrichting wordt aangepast aan de veranderende weersomstandigheden, dus klimaatadaptatie, maar dat het ook gaat om ruimtelijke ordening passend bij het water- en bodemsysteem. Zoals locatiekeuzes voor woningbouw en welk grondgebruik waar mogelijk is. De waterschappen vinden dan ook dat het water- en bodemsysteem geen puzzelstukje is. Maar dat het de tafel moet zijn waarop de complexe puzzel van de ruimtelijke ordening moet worden gelegd. Als we daar nu niet de juiste keuzes in maken, zadelen we toekomstige generaties op met schade en overlast.
Multifunctioneel ruimtegebruik
De waterschappen ondersteunen de motie Wijen-Nass voor multifunctioneel ruimtegebruik. En zien daar kansen in om oplossingen te vinden die de verschillende belangen verenigen in plaats van elkaar in de weg zitten. Daarom is het ook belangrijk op zoek te gaan naar creatieve oplossingen. Denk aan nature-based solutions en klimaatadaptief bouwen.
Waterkalender
Waterkalenders kunnen de maatschappelijke dialoog goed ondersteunen. Maar het opzetten van een traject waarin waterschappen met andere overheden en maatschappelijke partijen werken aan een uniforme analyse en waterkalender van het water en bodemsysteem, zoals beschreven in de motie Gabriëls, vraagt om een flinke inspanning van alle partijen. Het is daarom belangrijk dat het traject op Rijksniveau verankerd wordt. De Nota Ruimte is hiervoor een juiste plek.
