Categorie: Droogte

Door regenval in de Alpen is er afgelopen week iets meer water via de Rijn in Nederland binnengekomen. Waterbeheerders hebben optimaal gebruik gemaakt van deze kans om water in Gelderland vast te houden. Het water wordt gebruikt voor wateraanvoer naar het achterland, vooral naar het gebied van waterschap Vallei en Veluwe. Maar ook om de scheepvaart op de IJssel door te kunnen laten gaan. Dit is gedaan door het peil bij de stuw Driel-Amerongen met 60 centimeter te verhogen. Op deze manier wordt de kleine ‘aanvoergolf’ goed benut.

Effecten op grote schaal merkbaar

Ondanks dat zijn de effecten van de droogte nog op grote schaal merkbaar. De grondwaterstanden zijn op veel plaatsen uitzonderlijk laag. Dat heeft grote effecten voor flora en fauna. Nog steeds vallen beken droog en verslechtert de waterkwaliteit. Wat de precieze schade is aan de natuur is op dit moment nog lastig te overzien. Onomkeerbare schade wordt helaas niet uitgesloten.

Maatregelen blijven van kracht

Eerder genomen maatregelen gericht op wateraanvoer en het vasthouden van water blijven grotendeels van kracht. De waterschappen blijven hun droogtegevoelige dijken en kades extra inspecteren. Waterschap Aa en Maas beregent zelfs lokaal in Cuijk de dijken om droogteschade tegen te gaan. Ook blijven er nog altijd in veel regio’s sproeiverboden gelden en hebben inmiddels 3 waterschappen ook onttrekkingsverboden voor grondwater ingesteld. Deze maatregelen worden genomen om verdere daling van het grondwaterpeil en onherstelbare schade aan de natuur te voorkomen.

Grondwater en droogte: hoe zit dat?

Dalende grondwaterstanden hebben dus grote gevolgen voor natuur en landbouw. Grondwater is onzichtbaar en het beheer ervan zeer complex. Daarom maakte de Unie van Waterschappen een video waarin de kansen en uitdagingen van grondwaterbeheer worden uitgelegd:

Door de aanhoudende droogte wordt het steeds moeilijker om het beschikbare zoete water goed te verdelen. Op grote schaal worden tijdelijke pompinstallaties ingezet om de wateraanvoer naar regionale watersystemen zo goed als mogelijk in stand te houden. Ook worden verschillende maatregelen genomen om de peilen hoog te houden, bijvoorbeeld door gezuiverd rioolwater in te zetten. Met onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater en lokaal ook grondwater proberen de waterschappen zoveel mogelijk de watervoorraad voor kwetsbare natuur te beschermen. De verwachte toename van de Rijnaanvoer verbetert tijdelijk de mogelijkheden om zoet water aan te voeren. Na het weekend van 27 en 28 augustus zal de Rijnaanvoer echter weer afnemen.

Gevolgen voor flora en fauna

De neerslag die op diverse plaatsen in Nederland is gevallen, heeft de ernstige droogtesituatie in de natuur en landbouw niet kunnen verbeteren. In alle gebieden zonder wateraanvoermogelijkheden is op steeds grotere schaal sprake van droogval van beken en sloten. Deze droogval en nog verder dalende grondwaterstanden hebben grote gevolgen voor flora en fauna, waarbij verschillende diersoorten het zwaar hebben. Waterschappen organiseren samen met hengelsportverenigingen overzetacties om vissen te redden van de droogval. De waterkwaliteit is daarnaast verder verslechterd. Dit is bijvoorbeeld terug te zien in een toename van het aantal meldingen van blauwalg. Dit vertaalt zich door in meer negatieve zwemadviezen.

Mindere oogst

In de hogere delen van Nederland is voor enkele gewassen het groeiseizoen voorbij. De droogte en de genomen maatregelen, zoals onttrekkingsverboden, zorgen voor een verminderde oogstopbrengst. De verwachte toename van de Rijnaanvoer heeft naar verwachting maar beperkt effect op natuur en landbouw.

Droogtegevoelige dijken

Daarnaast heeft de aanhoudende droogte ook invloed op de stabiliteit van veendijken. Deze veendijken worden extra geïnspecteerd door de waterschappen en waar nodig worden reparaties uitgevoerd. Het aantal droogtegevoelige veendijken neemt in Nederland overigens af. De waterschappen bekleden de veendijken met een kleilaag, zodat ze beter weerbaar worden tegen perioden van droogte.

“Aanvoergolfje” op de Rijn

Door regenval in de Alpen komt er deze week iets meer water via de Rijn in Nederland. Waterbeheerders maken gebruik van deze kans om water in Gelderland vast te houden. Het water wordt gebruikt voor wateraanvoer naar het achterland (met name het gebied van waterschap Vallei en Veluwe) en om scheepvaart op de IJssel door te kunnen laten gaan. Op deze manier wordt de kleine “aanvoergolf” goed benut.

Meer informatie over de actuele droogtesituatie is te vinden in de online droogtemonitor.

De droogte in Nederland zet ondanks de verwachte neerslag voort. De aanvoer vanuit de rivieren neemt weer verder af en ook de waterstand van het IJsselmeer en het Markermeer daalt geleidelijk. Het wordt in steeds meer gebieden lastig om voldoende water aan te voeren en aan de watervraag van alle gebruikers te voldoen. Door de zeer lage waterstanden zijn steeds meer extra maatregelen nodig om wateraanvoer naar regionale gebieden in stand te houden. Zo worden er op verschillende plekken in het land noodpompen ingezet. Ook proberen de waterbeheerders verzilting zoveel mogelijk tegen te gaan met schutbeperkingen voor de scheepvaart en extra aanvoer van zoet water.

Onttrekkingsverbod grondwater

Droogval en verder uitzakkende grondwaterstanden hebben groot effect op landbouw en natuur. Verschillende natuurgebieden (hoogveen, bossen) staan onder toenemende druk. Doordat de grondwaterstanden dalen heeft waterschap Vechtstromen sinds afgelopen vrijdag een onttrekkingsverbod uit grondwater afgekondigd rondom kwetsbare natuurgebieden. Ook andere waterschappen in Oost en Zuid Nederland hebben maatregelen genomen of bereiden deze voor om de natuur en watervoorraad te beschermen.

Preventieve acties

Waterschappen hebben verder door de peilen dit jaar vroeg hoog te zetten geprobeerd om de grondwatervoorraad zo goed mogelijk aan te vullen en te beschermen. In Noord-Brabant zijn er in het voorjaar bijvoorbeeld preventief onttrekkingsverboden uit grondwater ingezet om te anticiperen op een droge zomer. Hierdoor zijn de grondwaterstanden relatief lang op peil gebleven, maar door de extreme droogte is het grondwater ook daar de afgelopen maanden flink gedaald.

Oplossingen voor de toekomst

Om de grondwatervoorraad beter aan te vullen, willen de waterschappen regenwater jaarrond zoveel mogelijk vasthouden waar het valt en infiltreren in de bodem. Daarvoor hebben ze gezonde vitale bodems nodig, herstel van de sponswerking en ruimte om water op te vangen. De verbetering van de bodemkwaliteit vraagt om een gezamenlijke inspanning met bijvoorbeeld agrariërs en andere terreineigenaren. Waterschappen willen daarnaast het bewustzijn bij ondernemers en consumenten vergroten om water te besparen. Ook doen ze onderzoek naar het hergebruik van restwater en de inzet van alternatieve bronnen.

Meer negatieve zwemadviezen

Door de hitte stijgt de temperatuur van het water, waardoor het zuurstofgehalte omlaag gaat. Dit bevordert onder meer de algengroei. In vrijwel het hele land zien de waterschappen hierdoor problemen met blauwalg. 14 waterschappen hebben lokaal negatieve zwemadviezen afgegeven. Op zwemwater.nl of in de ZwemWater-app zijn alle zwemlocaties van Nederland te vinden met de actuele adviezen. De waterschappen raden mensen aan om eerst de app of website te raadplegen voordat ze een verkoelende duik nemen in het buitenwater.

Blauwalg en botulisme

Naast blauwalg lopen ook de meldingen van botulisme en vissterfte op. Botulisme is een vorm van voedselvergiftiging, veroorzaakt door een bacterie die veel voorkomt in water met een laag zuurstofgehalte. Deze ziekte is vooral gevaarlijk voor dieren. De waterschappen roepen dan ook op honden niet te laten zwemmen in oppervlaktewater en een melding te maken bij het waterschap van dode vissen of watervogels.

Reddingsacties voor vissen

Om zeldzame vissen te redden, zetten verschillende waterschappen afgelopen week samen met hengelsportverenigingen overzetacties op touw. Vissen in zuurstofarm water of bijvoorbeeld in beken die dreigen droog te vallen werden gevangen en overgezet naar ander, zuurstofrijkere wateren.

Doorkijk voor de droogte

Het neerslagtekort is opgelopen en zal de komende week onder invloed van de hoge temperaturen en het uitblijven van neerslag verder stijgen. Daarna vlakt de stijging van het neerslagtekort enigszins af. De aanvoer van de Rijn bij Lobith is gedaald tot 780 m3/s en zal de komende week verder dalen richting 750 m3/s wat uitzonderlijk laag is voor de zomerperiode. De aanvoer van de Maas bij Sint Pieter is gedaald tot 25 m3/s en zal ook verder dalen. De waterstanden in het IJsselmeer en Markermeer dalen, maar zijn nog voldoende om aan de watervraag te voldoen.

Droogtemaatregelen

De waterschappen en Rijkswaterstaat hebben op veel plaatsen extra maatregelen genomen om water vast te houden en waar mogelijk de aanvoer te vergroten. Daarbij wordt het beschikbare water zo goed mogelijk ingezet om schade en overlast door droogte te voorkomen. Op steeds meer plekken zijn tijdelijke pompinstallaties ingezet om water aan te voeren naar gebieden met een grotere watervraag of om waterkwaliteitsproblemen te voorkomen. Waterschappen in het westen en noorden van het land voeren extra inspecties uit van droogtegevoelige kaden. Er zijn daarbij nog geen schades geconstateerd die aanleiding geven tot zorgen. Om watergebruik te beperken zijn in toenemende mate onttrekkingsverboden uit oppervlaktewater van kracht.

De Rijnafvoer is uitzonderlijk laag en zal rond 7 augustus de afvoer vermoedelijk dalen naar 800 m3/s. Dergelijke lage afvoeren zijn in deze periode van het jaar uitzonderlijk. De gemiddelde Maasafvoer daalt in een langzaam tempo. In het grootste deel van Nederland is de huidige situatie wat betreft wateraanvoer en waterkwaliteit nog beheersbaar. Het wordt echter elke week een grotere uitdaging om de negatieve effecten voor natuur, landbouw en scheepvaart te beperken.

Management Team Watertekorten

De verwachting is dat dit nog een tijd aanhoudt, waardoor komende weken mogelijk nieuwe maatregelen volgen om het beschikbare water zo goed mogelijk te verdelen. Minister Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) schrijft vandaag aan de Tweede Kamer deze waterverdeling vanaf nu bij het Managementteam Watertekorten (MTW) neer te leggen. Het MTW bestaat uit Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en betrokken ministeries (LNV, EZK en IenW). Zij bereiden eventuele nationale maatregelen voor om de waterverdeling zo optimaal mogelijk te houden.

Opschalen

De effecten van de droogte worden op steeds meer plekken merkbaar. In Zeeland, Limburg en de Achterhoek levert de droogte problemen op door de lage grondwaterstanden. In West Nederland is sprake van verzilting door de lage rivierafvoeren en in Oost Nederland zijn door de lage waterstand in de rivieren problemen met de wateraanvoer. Veel waterschappen zijn dan ook regionaal opgeschaald vanwege de droogte. Dit betekent in de praktijk dat er veel aanvullende maatregelen worden genomen om de problemen vanwege de droogte in te perken.

Droogtemaatregelen

Zo worden schotbalken geplaatst en vispassages tijdelijk afgesloten om zoet water langer vast te houden. Waar mogelijk zijn peilen opgezet en wordt extra water aangevoerd om water op peil te houden aan de hoge watervraag te voldoen. Ook hebben waterschappen in het zuiden en oosten van het land onttrekkingsverboden ingesteld voor oppervlaktewater en wordt er beperkt geschut voor de scheepvaart.

In West Nederland worden extra inspecties uitgevoerd bij droogtegevoelige waterkeringen. Ook verwachten de waterschappen in het westen de komende weken extra maatregelen te moeten nemen om op te treden tegen de toenemende verzilting.

Verder wordt opgeroepen om zuinig om te gaan met water en worden op verschillende plekken negatieve zwemadviezen gegeven. Door de stijgende temperatuur in het water loopt de kwaliteit terug met blauwalg, botulisme en vissterfte tot gevolg.

De afvoer van de Rijn is een paar dagen gestagneerd rond 900 m3/s en zet nu een verdere daling in. De afvoer van de Maas daalt ook verder. De zwakke storingen die de komende tijd overtrekken, zullen niet echt effect hebben op de droogtesituatie en het neerslagtekort. De wateraanvoer wordt op steeds meer plekken in Nederland een uitdaging.

Grondwater

De grondwaterstanden laten overal een dalende trend zien. Ze zijn momenteel gemiddeld tot laag, en in het zuiden lokaal zeer laag voor de tijd van het jaar. Door de stijgende watertemperaturen nemen de problemen met de waterkwaliteit ook op steeds meer plekken toe.

Lage rivierafvoeren

De effecten van de droogte worden op steeds meer plekken merkbaar. In West-Nederland is er sprake van toenemende verzilting. Dat komt omdat er door de lage rivierafvoeren minder water beschikbaar is om het zeewater terug te dringen. De Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) is één van de oplossingen die moet zorgen voor voldoende aanvoer van zoetwater.

Aanvullende maatregelen

Ook zijn veendijken erg gevoelig voor de droogte. Daarom inspecteren de waterschappen ze preventief. Waterschap Limburg en waterschap Scheldestromen hebben in navolging van 6 andere waterschappen inmiddels ook onttrekkingsverboden voor oppervlaktewater ingesteld. Dit betekent dat er geen water uit de beken en sloten mag worden gehaald om bijvoorbeeld gewassen en velden te besproeien.

IJsselmeer

Door de droogte en de afnemende wateraanvoer wordt het in steeds meer gebieden moeilijker om waterpeilen op het gewenste niveau te houden. De watervoorraad in het IJsselmeer is nog wel goed op peil. De waterpeilen op de rivieren dalen en dat leidt tot verminderde vaardieptes. Er zijn tijdelijke pompen geplaatst om de Twentekanalen van water te voorzien. Bij diverse sluizen gelden er schutbeperkingen voor de scheepvaart om water vast te houden en verzilting tegen te gaan.

En de droogte blijft aanhouden. De afvoer van de Rijn is erg laag en daalt de komende tijd verder. Ook de afvoer van de Maas is laag en zal verder dalen. Ondanks dat er enkele lokale buien worden verwacht, neemt het neerslagtekort de komende 2 weken verder toe, al is het minder snel dan in de afgelopen weken. De grondwaterstanden zijn lokaal laag, vooral in het oosten, zuiden en westen, en vertonen een dalende trend. Door het warme weer is de vraag naar drinkwater gestegen. Ook de landbouw en de natuur vragen om veel water.

Toenemende verzilting

De effecten van de droogte worden op steeds meer plekken merkbaar. In West-Nederland is er sprake van toenemende verzilting. Dat komt omdat er door de lage rivierafvoeren minder water beschikbaar is om het zeewater terug te dringen. Door de droogte en afnemende wateraanvoer wordt het in steeds meer gebieden moeilijker om waterpeilen op het gewenste niveau te houden. De watervoorraad in het IJsselmeer is nog wel goed op peil. De waterpeilen op de rivieren dalen. Dat leidt tot verminderde vaardieptes.

Waterkwaliteit achteruit

Door stijgende watertemperaturen neemt de problematiek met de waterkwaliteit in sommige gebieden toe. En dat heeft vissterfte, botulisme en blauwalg tot gevolg. In 9 waterschappen gelden dan ook op verschillende plaatsen negatieve zwemadviezen. Willen inwoners toch graag een verkoelende duik nemen, wordt aangeraden eerst de ZwemwaterApp te raadplegen. Daarin is te zien waar je nog veilig kunt zwemmen in schoon water.

Extra zoetwateraanvoer

De waterschappen en Rijkswaterstaat nemen extra maatregelen om water vast te houden, water te besparen en waar mogelijk de aanvoer te vergroten. De Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) is opgestart om water aan te voeren naar West-Nederland. Er worden tijdelijke pompen geplaatst om de Twentekanalen van water te voorzien. Bij diverse sluizen gelden er schutbeperkingen voor de scheepvaart om water vast te houden en verzilting tegen te gaan. Ook wordt er extra informatie uitgegeven voor de scheepvaart, met name over de waterstanden op de Waal. Drinkwaterbedrijven roepen klanten op om in warme periodes bewust en zuinig om te gaan met drinkwater.

Beperken van problemen

Droogteproblemen komen de laatste jaren steeds vaker voor. De waterschappen nemen daarom het hele jaar door maatregelen om die problemen te beperken. Zo houden de waterschappen op de hoge zandgronden in de winter en het voorjaar hun waterpeilen hoog. Als de grondwaterstanden te laag zijn in het voorjaar, stellen ze beregeningsverboden in om de grondwatervoorraad te beschermen. Ook wordt water steeds meer vastgehouden. Bijvoorbeeld door beken die in de jaren ’70 zijn rechtgetrokken weer te laten meanderen zodat het water langer in een gebied blijft. Daarnaast werken veel waterschappen met subsidies en andere maatregelen om zuinig waterverbruik te stimuleren.

Grenzen

De extremen in het weer nemen alleen zo hard toe dat de grenzen worden bereikt van wat er in het watersysteem kan worden gedaan. Daardoor is het voorkomen van droogteschade niet altijd mogelijk.

Zo hebben waterschappen waar mogelijk waterpeilen verhoogd om water vast te houden en blijven geldende onttrekkingsverboden van kracht. Ook heeft Rijkswaterstaat besloten om het peil in het IJsselmeer te verhogen tot NAP -0,15 m. Op landelijke schaal is er nog geen sprake van watertekorten, dankzij de maatregelen die de waterschappen en Rijkswaterstaat eerder hebben genomen om een extra watervoorraad op te bouwen.

Maas en Rijn

De Maasafvoer is laag, maar nog voldoende voor de watervraag. De afvoer van de Rijn gaat dalen. Hierdoor is er minder water beschikbaar is om het zeewater in West-Nederland terug te dringen. Om verzilting te voorkomen, treffen de waterschappen en Rijkswaterstaat extra maatregelen. Zo wordt extra water aangevoerd uit de Nederrijn via het Amsterdam-Rijnkanaal. Ook wordt de inzet van de Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA) voorbereid. Hiermee wordt extra zoet water via gemalen, stuwen en watergangen naar West-Nederland geleid.

Blauwalg

Het oppervlaktewater in Nederland is over het algemeen van voldoende kwaliteit. Door de oplopende temperaturen en afnemende afvoeren is lokaal meer sprake van blauwalgen, soms met een negatief zwemadvies tot gevolg. De waterschappen geven een overzicht van veilige zwemplekken in de Zwemwater app of op www.zwemwater.nl.

Regionale verschillen

Het grondwater ligt lager dan normaal voor de tijd van het jaar. Regionaal zijn daarbij grote verschillen te zien in de grondwaterstanden. In het westen, zuiden en oosten van Nederland worden lokaal lage tot zeer lage grondwaterstanden waargenomen. Het vochtgehalte van de toplaag is laag, maar op veel locaties nog voldoende.

Effecten merkbaar

Met de komende droge en warme periode zal de behoefte aan beregening van landbouwgewassen groter worden. Lokaal, waar niet beregend kan worden, merkt de landbouw de gevolgen van de toenemende droogte. In natuurgebieden zijn grondwaterstanden lager dan gemiddeld en vallen bovenlopen van beken steeds meer droog. Voor de scheepvaart zijn op dit moment ook de effecten van lage waterstanden en afvoeren merkbaar. De verwachting is dat de effecten de komende week toenemen.

De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin.

Vanaf half mei is in grote delen van Nederland meer neerslag dan normaal gevallen. Het grote neerslagtekort van het voorjaar is hierdoor niet verder toegenomen. Ook de omstandigheden voor landbouw, natuur en andere gebruikers zijn sterk verbeterd. De afvoer van de Rijn was aan de lage kant voor de tijd van het jaar, maar stijgt nu.

Situatie verbeterd

Grondwaterstanden zijn ondanks de regenval nog laag, met name in de hoge zandgronden van Zuid en Oost Nederland. Lokaal vallen er beken droog, wat niet ongebruikelijk is voor de zomerperiode. Hierdoor blijven diverse maatregelen van de waterschappen en Rijkswaterstaat gehandhaafd, zoals onttrekkingsverboden, peilopzet en extra aanvoer waar mogelijk. In het algemeen is de situatie ten aanzien van droogte verbeterd en doen zich weinig problemen voor.

De droogtemonitor is een product van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin, vereniging van drinkwaterbedrijven.