Magazine Het Waterschap is op 14 oktober weer verschenen. Het thema van dit nummer is ‘Water en Ruimte’. Het blad is ook online te lezen.
Van ruimte wordt vandaag de dag veel gevraagd: er is ruimte nodig voor zonnepanelen en windmolens om de klimaatdoelen te halen. Er is ruimte voor de natuur nodig om de stikstofproblematiek het hoofd te bieden. Er is ruimte nodig voor een miljoen nieuwe woningen om de woningnood op te lossen.
Ruimte voor water
Allemaal belangrijk. Maar wanneer je ruimte voor water vergeet en de hele boel overstroomt of droog komt te staan, valt al het andere figuurlijk in het water. De ruimte voor water staat daarom in dit nummer van Het Waterschap centraal.
Veel interviews
Maak even ruimte in je agenda om de interviews te lezen met Hans Mommaas (Planbureau voor de Leefomgeving), Edwin Lokkerbol (kwartiermaker Emissieloos bouwen), Stefan Kuks (waterschap Vechtstromen), journalist Menno Bentveld en vele anderen!
Het is nog vroeg in het seizoen, maar het is al behoorlijk droog.
Dit blijkt uit de eerste droogtemonitor dit droogteseizoen van de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling van het Watermanagementcentrum Nederland (WMCN-LCW) met bijdragen van de waterschappen, Rijkswaterstaat, het KNMI, de provincies, het ministerie van LNV en Vewin. De eerste droogtemonitor van het seizoen verschijnt elk jaar rond 1 april en beschrijft de uitgangssituatie voor het droogteseizoen.
Gedaalde grondwaterstanden
De grote hoeveelheden neerslag deze winter (o.a. in februari) leidden aanvankelijk tot een gunstige uitgangspositie voor het droogteseizoen. Het grondwater werd ruimschoots aangevuld, regionale watersystemen zaten vol en de afvoeren van de Rijn en Maas waren hoger dan gemiddeld.
In maart viel echter uitzonderlijk weinig neerslag. Hierdoor zijn de grondwaterstanden in korte tijd sterk gedaald en is het grondwater nu met name op de hoge zandgronden in het oosten en het zuiden van het land laag tot zeer laag. Ook de afvoeren van de Rijn en de Maas zijn zeer laag voor de tijd van het jaar.
Omdat de watervraag zo vroeg in het jaar nog relatief laag is en er nog voldoende oppervlaktewater beschikbaar is in het hoofdwatersysteem en de regionale watersystemen, is er landelijk gezien geen sprake van een (dreigend) watertekort. Wel is door het uitblijven van regen op veel plaatsen de bovenste laag van de bodem zeer droog.
Omslag verwacht
Vanaf begin april is een omslag in de droogtesituatie waarschijnlijk. In Nederland en in de stroomgebieden van de Rijn en de Maas worden significante hoeveelheden neerslag verwacht. Daardoor zal de waterbeschikbaarheid in de bodem toenemen. Ook de afvoer van de rivieren zal toenemen. Gezien de start van het groeiseizoen per 1 april en de toenemende watervraag is de neerslag zeer welkom voor de landbouw en de natuur.
Voorzorgsmaatregelen
De peilen van het IJsselmeer en het Markermeer worden door Rijkswaterstaat maximaal opgezet. Hiermee wordt een waterbuffer gecreëerd. Deze buffer kan worden ingezet als er later in het seizoen langdurige droogte optreedt. Ook de waterschappen nemen standaardmaatregelen. Zo worden op de hoge zandgronden de waterpeilen zoveel mogelijk opgezet (hoog gehouden). In deze zuidelijke en oostelijke delen van het land zijn ook standaard beregeningsverboden vanuit grond- en oppervlaktewateren van kracht. De waterschappen bekijken de komende tijd of een uitbreiding van deze sproeiverboden nodig is.
Vanaf 30 juni geeft de online droogtemonitor dagelijks actuele informatie over de droogtesituatie in Nederland. Op de website is onder meer informatie over het neerslagtekort, de waterstanden en de waterkwaliteit te vinden.
De droogtemonitor bevat de feitelijke actuele droogtesituatie die door de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) wordt samengesteld. Voorheen had de droogtemonitor een (twee-)wekelijks karakter tijdens droge perioden. Voortaan is de droogtemonitor permanent beschikbaar en wordt de informatie continu bijgehouden. Op deze manier kan iedereen op elk moment de meest actuele gegevens over droogte in Nederland terugvinden. Vanaf 30 juni is de droogtemonitor in online versie te raadplegen op de website: waterberichtgeving.rws.nl/droogtemonitor
Actuele droogtesituatie
Op de website brengt het LCW de actuele situatie van Nederland in beeld vanuit verschillende invalshoeken. De informatie in deze online omgeving komt tot stand in nauwe en intensieve samenwerking tussen de (Unie van) Waterschappen, Rijkswaterstaat, KNMI, LNV, IPO en Vewin.
Informatie over de waterbeschikbaarheid, het neerslagtekort, de aanvoer van de grote rivieren, (grond)waterstanden, waterkwaliteit en verzilting is op de website te vinden. Ook wordt in de online droogtemonitor melding gedaan van maatregelen door waterbeheerders en effecten voor gebruikers. Er is zowel landelijke als regionale informatie te vinden op de website.
Nieuw in de droogtemonitor
Nieuw in de droogtemonitor zijn een nieuwe neerslagindex van het KNMI: de zogenaamde standardized precipitation index – SPI. Deze geeft een helder ruimtelijk beeld van de neerslagsituatie van recente perioden. Voor de afvoer en waterstand bij Lobith zijn de 14-daagse modelverwachting en de 5-daagse Rijkswaterstaatsverwachting toegevoegd.
Met het online komen van de droogtemonitor wordt de actuele informatie over de droogtesituatie dagelijks voor iedereen beschikbaar gesteld. En het is niet meer nodig om te wachten op een update van de LCW om informatie te krijgen over de actuele situatie in Nederland. Ten tijde van dreigende watertekorten en grote wijzingen in de droogtesituatie van Nederland blijft het LCW wel updates via de mail versturen naar belanghebbende partijen.
Tijdens het Commissiedebat Water op 9 juni in de Tweede Kamer staat klimaatadaptatie: het omgaan met weersextremen, op de agenda. De waterschappen hebben geleerd van de afgelopen 3 droge zomers. Ze zien dat ze tegen de grenzen van het huidige watersysteem aan lopen. De waterschappen vragen een nieuw kabinet dan ook versneld maatregelen door te voeren en structureel voor voldoende geld te zorgen voor de decentrale overheden.
Door het natte voorjaar lijkt het alsof de droogte dit jaar meevalt. De waterbeheerders zijn inderdaad blij met de regen die op veel plekken achterstanden in de grondwaterpeilen heeft aangevuld. Maar ze juichen niet te vroeg. De waterschappen zien lokaal nog altijd lage grondwaterstanden, bijvoorbeeld op de Veluwe, de Peel en in sommige delen van Brabant. Daarnaast leert de ervaring van de 3 afgelopen droge zomers dat waterstanden snel kunnen wegzakken bij langere periode van droogte en hitte.
Water vasthouden
Door de regen in het voorjaar en de gunstige wateraanvoer van de rivieren is de situatie wel positiever dan afgelopen jaren. Dat komt niet alleen door het weer. De waterbeheerders hebben ook hard gewerkt aan het beter en langer vasthouden van water. Zo hebben veel waterschappen de stuwen zo hoog mogelijk gehouden om zo een grondwaterbuffer aan te leggen. Door de waterstanden hoger te houden ‘duwen’ de waterschappen het water vanuit de watergang in de bodem naar het grondwater. Ook geeft een hogere waterstand ’tegendruk’ aan het grondwater. Zo kan regenwater dat in de bodem is doorgedrongen niet zo makkelijk naar de sloot wegstromen.
Zicht op grondwateronttrekkingen
Daarnaast hebben de waterschappen en provincies naar aanleiding van de afgelopen droge zomers aanvullend onderzoek gedaan naar de grondwateronttrekkingen. Daardoor is er nu een beter beeld van waar de knelpunten zitten en waar mogelijkheden zijn voor het verbeteren van bijvoorbeeld de handhaving op deze onttrekkingen.
Versneld aanpassen aan droogte en andere weersextremen
Om sneller en op grotere schaal schade door droogte en andere weersextremen tegen te gaan, moet een nieuw kabinet voor voldoende financiële middelen voor decentrale overheden zorgen. Dit kan het Rijk doen door:
de huidige Impulsregeling Klimaatadaptatie te verlengen,
de aanleg van klimaatbuffers te stimuleren,
een nationaal programma voor bodemdaling op te zetten en
het Deltafonds te laten meegroeien met opgaven waar de waterbeheerders voor staan.
Van het nieuwe kabinet vraagt de Unie van Waterschappen aandacht voor het beter vasthouden van water, tegengaan van verspilling en stimuleren van het hergebruik van water.
De Algemene Rekenkamer heeft onderzoek gedaan naar het jaarverslag 2020 en de bedrijfsvoering van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en komt met een aantal aanbevelingen voor het droogtebeleid. De Unie van Waterschappen onderschrijft deze aanbevelingen, in het bijzonder de noodzaak van ruimtelijke maatregelen tegen droogte.
De Algemene Rekenkamer adviseert het Rijk om meer inzicht te krijgen in de ruimtelijke maatregelen tegen droogte, om zo waar nodig ondersteuning te bieden in de aanpak. Dit geldt voornamelijk voor de hoge zandgronden en stedelijke gebieden. Ook adviseert de Rekenkamer meer samenhang aan te brengen in de maatregelen voor het zoetwatersysteem en ruimtelijke adaptatie.
Noodzaak ruimtelijke keuzes
De Unie van Waterschappen onderschrijft de noodzaak voor ruimtelijke maatregelen. Naast de maatregelen die de waterschappen zelf al nemen om droogte aan te pakken, zoals het opzetten van peilen en langer vasthouden van water, zijn er ruimtelijke keuzes nodig om schade door weersextremen te beperken. Volgens de Unie van Waterschappen is het daarom nodig dat overheden water sturend laten zijn voor de ruimtelijke inrichting.
Ook kunnen de waterschappen ondersteuning vanuit het Rijk gebruiken bij de aanleg van klimaatbuffers en bij klimaatbestendig bouwen. Samen met de provincies en gemeenten heeft de Unie van Waterschappen dan ook opgeroepen tot een structurele financiële bijdrage van het Rijk voor de realisatie van dit soort maatregelen om tot een klimaat- en toekomstbestendig Nederland te komen.
Monitoren en ondersteuning versterken
In een reactie laat Cora van Nieuwenhuizen, demissionair minister van Infrastructuur en Waterstaat, weten zich verantwoordelijk te voelen voor de droogteaanpak en de noodzaak voor ruimtelijke keuzes en maatregelen te erkennen. Ze geeft aan het belang van een goede aansluiting van het Deltaprogramma Zoetwater en het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie te onderstrepen en hier al stappen in te hebben genomen. Ook zegt ze toe de voortgang van de droogteaanpak goed te willen monitoren en daarbij zal ze bezien hoe ze de ondersteunende rol vanuit het Rijk kan versterken.
Samenwerking decentrale overheden
De samenwerking tussen decentrale overheden in de werkregio’s van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie zegt de demissionair minister te willen stimuleren met als doel om tot een gedragen uitvoeringsprogramma te komen. Een belangrijke kanttekening bij het rapport is dat de Rekenkamer het Deltaprogramma toeschrijft aan het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, terwijl het Deltaprogramma een gezamenlijk programma van Rijk en decentrale overheden is.
Na drie droge zomers breekt er weer een nieuw droogteseizoen aan. Na een natte winter, waarin gemiddeld genomen de grondwaterstanden eind februari weer op peil waren gekomen, is het momenteel alweer een aantal weken droog. Daardoor zien we in het oosten en zuiden van het land grondwaterstanden lokaal wegzakken. Diverse waterschappen hebben de waterpeilen opgezet en nemen maatregelen om water vast te houden.
Op dit moment zijn de grondwaterstanden op de meeste plekken gemiddeld voor de tijd van het jaar. Op enkele locaties zijn ze echter laag tot zeer laag voor de tijd van het jaar, zoals bijvoorbeeld op de hoge zandgronden in Noord-Brabant. De komende twee weken wordt weinig neerslag verwacht, terwijl de verdamping toeneemt. Hierdoor zullen de grondwaterstanden naar verwachting verder dalen.
Uitgangspositie normaal Door de natte winter is de aanvoer van de rivieren op niveau. Voor de landbouw is de uitgangssituatie normaal. Voor de natuur is de ontwikkeling van de grondwaterstanden de komende periode belangrijk, onder andere voor de weidevogels.
Dagelijks monitoren Op 1 april start het officiële droogteseizoen. Dit betekent dat Rijkswaterstaat en de waterschappen dagelijks de droogtesituatie monitoren op eventuele problemen. Denk hierbij aan watertekorten en verslechtering van de waterkwaliteit. Van april tot oktober gebeurt dit intensiever omdat door het groeiseizoen en stijgende temperaturen een grotere kans op watertekorten aanwezig is.
