Van 7 tot en met 12 februari vindt de Week van de Circulaire Economie plaats. Omschakelen naar een circulaire economie is niet alleen iets voor bedrijven. Ook decentrale overheden kunnen een sterke rol spelen in deze omschakeling. Maar hoe?
Om daar antwoorden op te vinden, is Circularities samen met de Unie, alle gemeentes (VNG) en alle provincies (IPO) gestart met de campagne ‘De Verschilmakers’. Speciaal voor iedereen met het goede voornemen om in het nieuwe jaar het verschil te maken.
Voorbeelden waterschappen
Onderdeel van de campagne is het magazine ‘De Verschilmakers’. Daarin staat onder meer een verhaal hoe waterschap Vallei en Veluwe zich inzet om de waardevolle grondstoffen uit rioolslib opnieuw in te zetten. In een ander artikel komt waterschap Aa en Maas aan het woord. Dit waterschap voert de restauratie van bijvoorbeeld dijken met circulaire materialen uit. Maar ook gemeentes en provincies komen met interessante voorbeelden.
Podcast
Daarnaast is er een 6-delige podcastserie gelanceerd. Daarin veel aandacht voor de circulaire toekomst van Nederland op het gebied van bouw, landbouw, infrastructuur, bedrijven, consumenten en afval.
Zelf aan de slag
Ambtenaren of bestuurders die zelf concreet aan de slag willen met de circulaire economie kunnen zich op de website van De Verschilmakers aanmelden. Circularities en de koepels ondersteunen hen dit jaar dan 5 keer met praktische tips en kennis om circulaire economie in het eigen vakgebied in de praktijk te brengen.
Op 7 juni werd in de Tweede Kamer een zogenaamd tweeminutendebat gehouden over circulaire economie. Daarbij kwam een aantal moties aan de orde.
De moties gingen onder meer over grote verpakkingen bij bestellingen via internet, uitgebreide producentenverantwoordelijkheid en voedselveiligheid. En over de beleidsopties, routes, afwegingen en maatschappelijke kosten om te komen tot de circulaire economiedoelen. Uit dit alles blijkt een grote betrokkenheid bij de Kamerleden om de ambities voor een circulaire economie te realiseren.
Belemmerende regelgeving
De waterschappen zien in de steun voor de moties ook de bevestiging van de noodzaak om grondstoffen uit het rioolwater te halen en op de markt te brengen. Wettelijke belemmeringen daarvoor moeten worden weggenomen. De Unie van Waterschappen dringt al jaren aan op het aanpassen van belemmerende regelgeving. Zo is opdracht gegeven voor de Taskforce herijking afvalstoffen die in september 2019 zijn advies ‘Grondstof of afval’ heeft uitgebracht. Op het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wordt nu gewerkt aan vervolgtrajecten, maar dat gaat niet snel genoeg voor de tijdige omslag naar een circulaire economie.
Werkbezoek
Opvallend is dan ook de aangenomen motie van het Tweede Kamerlid Erik Haverkort (VVD) om de belemmeringen in de regelgeving op het gebied van voedselveiligheid zoveel mogelijk weg te nemen. Innovatief hergebruik van grondstoffen wordt hiermee gestimuleerd. Op 23 mei bracht Erik Haverkort met zijn fractiegenoot Fahid Minhas een werkbezoek aan het Hoogheemraadschap van Delfland op de rioolwaterzuivering Harnaschpolder. Daar konden zij zelf zien welke secundaire grondstoffen op rioolwaterzuiveringen gewonnen kunnen worden.
Op 18 november staat een commissiedebat Circulaire Economie gepland in de Tweede Kamer. De waterschappen hebben een aantal aandachtspunten geleverd voor dit debat.
Zo roepen de waterschappen het kabinet op om meer tempo te maken om de doelen van Nederland circulair in 2050 te halen. De waterschappen winnen 18 verschillende grondstoffen terug uit het rioolwater. Maar daarbij lopen ze tegen afvalwet- en regelgeving aan die stamt uit de jaren 70.
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat is gestart met de voorbereidingen voor specifieke ministeriële regelingen om ervoor te zorgen dat struviet en cellulose niet meer worden aangemerkt als afval. Daarmee kunnen de waterschappen verder geholpen worden, maar dit mag niet zolang gaan duren als de procedure voor het rechtsoordeel, die bijna 6 jaar duurt. De circulaire ambities van de waterschappen worden gedempt door gebrek aan ambitie bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
Daarnaast vinden de waterschappen dat er meer aandacht moet komen voor biogrondstoffen en biogebaseerde kunststoffen die uit het rioolwater worden gehaald.
Veel waterschappen zijn al volop bezig met de overgang naar een circulaire economie. Waterschappen met mooie circulaire projecten maken nu kans op de Circular Award Public. Inschrijven kan tot en met 10 december 2021.
Waterschappen spelen een cruciale rol bij het realiseren van een circulaire economie. Kringlopen moeten namelijk vaak op lokaal of regionaal niveau gesloten worden. Bovendien zijn waterschappen koplopers op het gebied van het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater.
Impactvolle voorbeelden
Waterschappen kunnen daarom meedoen aan de Circular Awards 2022, een wedstrijd die door Versnellingshuis Nederland Circulair! wordt georganiseerd. Het doel is om elkaar te inspireren met impactvolle voorbeelden en circulaire koplopers op het schild te hijsen. Tijdens de Circular Awards worden meerdere prijzen uitgereikt: voor bedrijven (Circular Award Business) en voor publieke partijen (Circular Award Public).
Circular Award Public
Voor de Circular Award Public komen alle circulaire projecten van gemeentes, waterschappen, provincies en Rijkswaterstaat in aanmerking. Dit kan variëren van een circulaire gebiedsontwikkeling tot een circulaire tender of een circulair ‘kunstwerk’. Inschrijven kan tot en met 10 december 2021 via de website van de Circular Awards. Daar is ook meer informatie te vinden over de criteria en procedure.
Het werkbezoek stond in het teken van circulaire economie, een van de onderwerpen waar de Tweede Kamer zich mee bezighoudt.
Rioolwater als bron van grondstoffen
De Kamerleden lieten zich bijpraten over de mogelijkheden van het terugwinnen van grondstoffen uit rioolwater. Waterschappen zijn al jaren actief in de terugwinning van grondstoffen en energie uit het rioolwater. Ze zien rioolwater allang niet meer als afval, maar als bron van grondstoffen en energie. Zo winnen de waterschappen 18 verschillende grondstoffen uit dit water terug, zoals struviet, cellulose, fosfaat, bioplastics, Kaumera en biomassa.
Kansen en struikelblokken
Tijdens de rondleiding door de afvalwaterzuivering werd duidelijk hoe Groen gas en struviet wordt teruggewonnen. Aan de hand van verschillende presentaties en gesprekken werden de kansen, mogelijkheden en struikelblokken van het terugwinnen van grondstoffen besproken. AquaMinerals, dat voor de waterschappen de product- en marktontwikkeling voor deze stoffen verzorgt, ging in op de uitdagingen bij het vermarkten.
Tweede Kamer
Ook werd besproken wat de Tweede Kamer kan doen om het terugwinnen en op de markt brengen van kostbare grondstoffen soepeler te laten verlopen. De waterschappen willen af van het stempel ‘afval’ voor de reststromen van de rioolwaterzuiveringen.
Werkbezoeken voor Kamerleden
De Unie van Waterschappen organiseert regelmatig werkbezoeken voor Kamerleden. Die zijn bedoeld om inzicht te geven in actuele politieke onderwerpen.
Op het programma stond een bezoek aan Groningen, waar wordt gewerkt aan een circulaire textielketen. Daarnaast bezocht Heijnen het Nationaal Testcentrum Circulaire Plastics in Heerenveen. De aanwezigen voerden het gesprek met de staatssecretaris over de vraag: hoe kunnen we gezamenlijk als één overheid regionale circulaire activiteiten stimuleren en ondersteunen? Wat is er nodig om te versnellen en het doel te halen om in 2030 50 procent minder primaire grondstoffen te gebruiken?
Duurzaam opdrachtgeverschap
Namens de Unie van Waterschappen gaf bestuurslid Vincent Lokin van waterschap de Dommel een presentatie over Circulair en Duurzaam Opdrachtgeverschap bij de waterschappen. Vanuit waterschap Noorderzijlvest was Dagelijks Bestuurslid Eisse Luitjens aanwezig. Hij vertelde over de mogelijkheden en belemmeringen bij de inzet op circulair werken. Ook deelde hij de ervaringen van Noorderzijlvest met 2 lopende projecten: Nieuwe waterwerken Zoutkamp en Dijkversterking Lauwersmeerdijk-Vierhuizergat.
Plasticvervanger
Dijkgraaf Luzette Kroon vertegenwoordigde Wetterskip Fryslân. Zij ging onder meer in op de Vereniging Circulair Friesland waaraan ook het Wetterskip is verbonden. En er zijn nog meer voorbeeldprojecten rond circulaire economie, zoals een plasticvervanger uit natuurlijke reststoffen. De waterschappen willen af van het stempel ‘afval’ voor de reststromen van de rioolwaterzuiveringen.
Schaarse grondstoffen
In een circulaire economie worden grondstoffen efficiënt ingezet en opnieuw toegepast, zonder schadelijke effecten voor mens en milieu. Een circulaire economie draagt bij aan het verwaarden van reststromen, en aan het verminderen van de klimaatverandering en van vervuilende stoffen. Bovendien heeft het ook effect op het tegengaan van verlies aan biodiversiteit, de vervuiling van lucht, water en bodem en op schaarste van grondstoffen.
Circulaire doelen
De decentrale overheden vinden het samen met het Rijk belangrijk dat de Nederlandse economie in 2050 volledig circulair is. Daarom zijn er afspraken gemaakt in het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie 2023-2026, gebaseerd op het Grondstoffenakkoord van 2017. In het najaar van 2022 verschijnt er een hernieuwd programma met nieuwe doelen. De waterschappen dragen bij aan de circulaire economie via hun inkoopbeleid, de aanbestedingen in de grond-, weg- en waterbouw, de watersystemen en de rioolwaterzuiveringen.
Uit de Klimaatnota 2021 blijkt dat het klimaatbeleid leidt tot meer CO2-reductie, maar extra stappen nodig blijven. Waterschappen onderstrepen die noodzaak, omdat zij de gevolgen van klimaatverandering merken in het dagelijks werk. “Wij dweilen graag met de kraan dicht en nemen onze verantwoordelijkheid met hoge ambities op het gebied van duurzaamheid,” zegt Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen.
”Niet alleen de recente wateroverlast in Limburg laat zien dat extreem weer ons nu al op de proef stelt,” aldus Schoonman. “We kampen ook al jaren met droogte. En worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Klimaatverandering moet meer en meer leiden tot bewust ruimtegebruik. Als we Nederland op termijn veilig en bewoonbaar willen houden, moeten water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Niet alles kan overal. De bestemming moet het klimaat volgen. Daarom zijn wij als waterschappen uiterst ambitieus om verdere klimaatverandering te beperken. We lopen voorop om energieneutraal te worden, door energiebesparing, vermindering van broeikasgassen, duurzaam inkopen en opwek van duurzame energie.”
Energieneutraal
De waterschappen dragen volop bij aan het nationale Klimaatakkoord. Zo zetten ze zich in voor energieneutraliteit in 2025. Door de opwek van duurzame energie bij de rioolwaterzuiveringen, het inzetten van terreinen voor wind- en zonne-energie en door aquathermie: thermische energie uit oppervlaktewater en afvalwater. Waterschappen zijn één van de grootste producenten van biogas en overwegen om het biogas maatschappelijk in te zetten als groen gas. Op dit moment zijn de waterschappen al voor meer dan 40% zelfvoorzienend door eigen duurzame energieproductie.
Circulaire economie
Ook hebben waterschappen de doelstelling van een 100% circulaire economie in 2050. Waterschappen vergroten het aanbod aan hernieuwbare alternatieven door waardevolle grondstoffen terug te winnen, zoals nutriënten, cellulose, bioplastic en schoon water uit rioolwater. Tegelijk werken ze aan een strategie richting klimaatneutrale en circulaire waterschappen. Met circulaire inkoop en aanbesteding van grote projecten kan de uitstoot van C02 fors worden teruggebracht, bijvoorbeeld bij dijkversterkingen. Dat geldt ook voor verduurzaming van het rijdend materieel van de waterschappen.
Klimaatbestendig
De klimaatverandering beperken is één kant. De andere kant zijn de gevolgen die de waterschappen nu al opvangen met de toenemende weersextremen als droogte en hoosbuien. Ze investeren de komende jaren 1,8 miljard euro per jaar in onder meer het klimaatbestendiger maken van Nederland door bijvoorbeeld dijken te versterken, waterbergingen aan te leggen en voorzieningen om zoetwater vast te houden, zoals regenwaterbuffers.
Lees hier meer over de duurzame activiteiten van de waterschappen.
De waterschappen willen af van het stempel ‘afval’ voor de reststromen van de rioolwaterzuiveringen, en graag in een hoog tempo. Dat hebben ze laten weten aan de deelnemers aan het Commissiedebat Circulaire Economie op 11 mei in de Tweede Kamer.
Waterschappen winnen al jaren zo’n 18 verschillende grondstoffen (en ook energie) uit het rioolwater. Denk aan cellulose, fosfaat, bioplastics, Kaumera en biomassa. Maar om afvalstoffen te kunnen gebruiken, zit wet- en regelgeving vaak in de weg. Die wetten en regels bestempelen de reststromen van de rioolwaterzuiveringen als ‘afval’. De waterschappen willen van dat stempel af.
Tempo ‘einde afvalstatus’ omhoog
Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt eraan dat struviet en cellulose niet meer worden aangemerkt als afval, maar deze procedure duurt al bijna 6 jaar. Er zijn nog 16 andere grondstoffen die deze ‘einde afvalstatus’ nodig hebben. Een hoger tempo is dus noodzakelijk om de doelen van het programma ‘Nederland circulair in 2050’ te halen.
Balans tussen ambities
De waterschappen begrijpen dat het aan de ene kant belangrijk is dat mens en milieu worden beschermd tegen vervuiling door afval. Maar aan de andere kant zijn er de doelen om als Nederland meer circulair te worden. Tussen die verschillende ambities is balans nodig. Daarom willen de waterschappen meer regie vanuit het Rijk op de transitie naar een circulaire economie.
Op 12 oktober heeft waterschap Amstel, Gooi en Vecht een groengasinstallatie geopend op het terrein van de rioolwaterzuivering in het westelijk havengebied van Amsterdam. Hiermee levert het waterschap een belangrijke bijdrage aan de transitie om van fossiele brandstoffen af te komen en aan de circulaire economie.
Na het schoonmaken van rioolwater blijft zuiveringsslib over. Dit slib wordt vergist, waarbij biogas vrij komt. Biogas bestaat uit methaangas en CO2. De groengasinstallatie haalt het CO2 uit het methaangas en voegt stikstof toe aan het methaangas. Hierdoor blijft er uiteindelijk groen gas over dat dezelfde kwaliteit heeft als aardgas. Het is geschikt om aan het aardgasnet te leveren en kan gebruikt worden als brandstof voor (vracht)auto’s.
Vanuit kerntaak een bijdrage leveren
Sander Mager, bestuurder van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht: “De groengasinstallatie is een mooi voorbeeld hoe waterschappen rioolwater gebruiken als bron voor grondstoffen en energie. Door de productie van groen gas leveren we, vanuit één van onze kerntaken, een belangrijke bijdrage aan de energietransitie en de circulaire economie. Onze groengasinstallatie levert 5% van het Nederlandse groen gas. Deze installatie laat opnieuw zien dat water een toonaangevende rol speelt in de transitie naar een circulaire samenleving.”
Groen gas is essentieel voor de energievoorziening van de toekomst. In het Klimaatakkoord zijn ambitieuze afspraken gemaakt met groen gas partijen over de opschaling van de groengasproductie naar 2 miljard kuub. Waterschappen zijn één van de grootste producenten van biogas en overwegen om het biogas maatschappelijk in te zetten als groen gas. Een bijmengverplichting voor gasleveranciers aan de gebouwde omgeving zou deze ontwikkeling kunnen versnellen.
Energie- & Grondstoffenfabriek
Het winnen van energie en grondstoffen uit afvalwater is een belangrijk doel voor de waterschappen. De Energie- & Grondstoffenfabriek (EFGF) is een broedplaats van innovatie, samenwerking en kennisdeling Vanuit alle waterschappen zijn experts betrokken. Zo is laatst ook een challenge gestart voor het klimaatpositief zuiveren van rioolwater.
Europarlementariër Jan Huitema (VVD) heeft gepleit voor einde-afvalcriteria voor grondstoffen uit rioolwater en zuiveringslib. Dat deed hij in schriftelijke vragen aan de Europese Commissie.
De Europese Commissie onderzoekt momenteel voor welke afvalstromen op korte termijn EU-brede einde-afvalcriteria kunnen worden ontwikkeld. Huitema pleit ervoor om prioriteit te geven aan grondstoffen uit het zuiveringsproces voor huishoudelijk afvalwater.
Actieplan voor circulaire economie
Jan Huitema was als rapporteur betrokken bij het Europese Actieplan voor circulaire economie. In zijn rapport werd de Europese Commissie opgeroepen om snel te komen met een lijst van afvalstromen die prioriteit zouden krijgen bij eventuele vaststelling van nieuwe Europese einde-afvalcriteria. De Europese Commissie is hiermee aan de slag gegaan en komt nu in een fase om keuzes te maken.
Energie- en grondstoffenfabriek
De Unie van Waterschappen is blij met het pleidooi van Huitema. Waterschappen hebben met hun energie- en grondstoffenfabrieken grote ambities om het circulaire potentieel van rioolwater en -slib beter te kunnen benutten en de kringloop te sluiten. Naast teruggewonnen water en bemestingsproducten kunnen er ook stikstof- en zwavelcomponenten, fosforzouten, biopolymeren, bioplastics, vezels, eiwitten en algen uit afvalwater en rioolslib gehaald worden.
Afval-label
Nu kan dat maar beperkt, omdat rioolwater en slib nog het juridische label ‘afval’ uit de Europese Kaderrichtlijn Afvalstoffen hebben. Dat beperkt de mogelijkheden voor de afzet van deze materialen en het ontwikkelen van een goede business case. Zonder criteria die bepalen dat deze grondstoffen niet langer als afval worden gezien, blijft handel en verdere verwerking in productieprocessen ontzettend lastig.
