Tijdens de stemmingen op dinsdag 28 mei zijn er in de Tweede Kamer twee moties aangenomen over gewasbeschermingsmiddelen. Beide werden ingediend door Pieter Grinwis, Tweede Kamerlid van de ChristenUnie. De moties gaan over de toelating van gewasbeschermingsmiddelen volgens de Kaderrichtlijn Water en over de inzet van maatregelen voor de waterkwaliteit.
Toelating en toepassing gewasbeschermingsmiddelen
De eerste motie gaat in op de toelating en toepassing van gewasbeschermingsmiddelen door het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb). Met de motie wil Grinwis dat de toelating en toepassing van de middelen overeenstemmen met de normering van de Kaderrichtlijn Water. Dit is nu nog niet altijd het geval.
Op dit moment worden de normen in de Kaderrichtlijn Water (KRW) voor onder meer gewasbeschermingsmiddelen nog te vaak overschreden. Met de tweede motie verzoekt Grinwis daarom provincies, gemeenten en waterschappen om de bestaande regelgeving optimaal in te zetten om dit te voorkomen. Hij wil dat hier effectieve en adequate maatregelen worden genomen voor een betere waterkwaliteit.
De waterschappen willen voldoen aan de waterkwaliteitsnormen uit de Kaderrichtlijn Water. Ze willen dat het College voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) hier mee rekening houdt bij de toelating van gewasbeschermingsmiddelen. Als er geen goede en betaalbare meetmethode beschikbaar is, mogen gewasbeschermingsmiddelen niet toegelaten worden.
Woensdag 15 mei bood minister Mark Harbers de rapportage ‘Staat van Ons Water’ aan de Tweede Kamer aan. De rapportage geeft een overzicht van de ontwikkelingen in het waterbeleid van 2023 en biedt inzicht in hoe waterschappen het land droog houden, verzilting tegengaan en de waterkwaliteit op peil houden.
Samenwerken aan water
De Staat van Ons Water wordt gezamenlijk ontwikkeld door het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen, Vewin, IPO en VNG. In de rapportage is onder andere te lezen hoe Nederland werkt aan het opvangen van de gevolgen van klimaatverandering en zich voorbereidt op de toekomst. Ook de status van de waterveiligheid, waterkwaliteit, financiën en het internationale werk komen aan bod.
Een interessant jaar
2023 was in veel opzichten een interessant jaar voor de watersector. Zo waren er op 15 maart de waterschapsverkiezingen voor nieuwe waterschapsbesturen. De opkomst was met 53,1 procent hoger dan in 2019, toen 51,3 procent van de stemgerechtigden hun stem uitbrachten. Het was een extreem nat jaar. In november viel zelfs meer regen dan ooit gemeten. De klimaatscenario’s die het KNMI in oktober 2023 publiceerde, laten zien dat de winters natter en zomers droger worden. Alle scenario’s wijzen uit dat zowel wateroverlast als watertekort steeds grotere vraagstukken zijn.
Op vrijdag 3 mei heeft het RIVM drie nieuwe handreikingen gepubliceerd voor het gebruik van oppervlaktewater. De richtlijnen geven waterbeheerders in Nederland meer inzicht in de impact van PFAS op oppervlaktewater. Hiermee helpen ze de risico’s van het gebruik van oppervlaktewater beter te bepalen. Er is een handreiking voor zwemwater, een voor moestuinirrigatie en een voor het eten van vis uit oppervlaktewater.
De handreiking over zwemwater krijgt op dit moment de meeste aandacht. Het is een praktische uitwerking waarmee waterbeheerders risico’s kunnen beoordelen van blootstelling aan PFAS door zwemmen in open water. Met de officiële start van het zwemseizoen op 1 mei is daar nu veel behoefte aan.
De waterschappen maken zich zorgen over de aanwezigheid en verspreiding van PFAS in het milieu. Ze vinden het daarom niet alleen belangrijk om te weten hoe om te gaan met PFAS in het water, maar vinden het nog belangrijker dat water- en bodemverontreiniging door PFAS stopt. De Unie van Waterschappen dringt daarom aan op een Europees totaalverbod op alle PFAS, zodat deze stoffen niet meer in het milieu terechtkomen.
Op 14 mei staat het commissiedebat gewasbeschermingsmiddelen op de agenda van de Tweede Kamer. De waterschappen hebben een aantal aandachtspunten ingebracht.
Doel nog niet in zicht
In 2030 mogen er nagenoeg geen emissies van gewasbeschermingsmiddelen naar het water meer zijn. Met het huidige tempo is dat doel helaas nog niet in zicht. Dat blijkt uit de jaarlijkse rapportage van het Landelijk meetnet gewasbeschermingsmiddelen. De waterschappen maken zich zorgen over het aantal normoverschrijdingen van gewasbeschermingsmiddelen in het oppervlaktewater.
Waterschappen zijn verantwoordelijk voor de waterkwaliteit in Nederland en monitoren de waterkwaliteit, signaleren knelpunten en brengen daarover jaarlijks een rapportage uit. Waterschappen werken natuurlijk ook aan droge voeten en zuivering van afvalwater.
Waterkwaliteit ligt de waterschappen na aan het hart. Onze zorg en aandacht gaat uit naar alle stoffen die niet in het water thuishoren. Een goede kwaliteit van het oppervlakte-, grond- en drinkwater is van levensbelang voor de gezondheid van mens en natuur. Waterschappen hebben de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in het verbeteren van de waterkwaliteit. We werken hard om de doelen van de Kaderrichtlijn Water voor oppervlaktewater te halen. En niet om die simpelweg af te kunnen vinken, maar omdat de waterkwaliteit echt fors beter moet voor mens en natuur. Waterschappen investeren de komende jaren flink, maar ook landbouw, industrie, inwoners en het rijk zijn aan zet.
Stagnatie of lichte verbetering?
De evaluatie van de resultaten van het Landelijk meetnet gewasbeschermingsmiddelen verschijnt jaarlijks. Van het aantal gemeten stoffen in het oppervlaktewater overschrijdt ongeveer 20% van die stoffen de norm. Een stof is normoverschrijdend wanneer deze op in ieder geval één van de meetlocaties de geldende milieukwaliteitsnorm overschrijdt. Sinds 2014 schommelt het percentage rond de 20% en in de afgelopen drie jaar is een lichte daling te zien. We moeten toe naar geen normoverschrijdingen in het oppervlaktewater.
Complicerende factor: biociden
Sommige stoffen zijn als gewasbeschermingsmiddel niet meer toegestaan, maar zijn wel toegelaten als biocide (middelen om schadelijke organismen te bestrijden). Dit is het geval bij imidacloprid en fipronil, dat in vlooienmiddel zit.
Waterschappen meten actieve stoffen in het oppervlaktewater. Een gewasbeschermingsmiddel en biocide kunnen dezelfde actieve stoffen bevatten. Biociden worden voor een andere toepassing gebruikt (bijvoorbeeld dierengeneesmiddelen of een schimmelwerend middel op een kunstgrasveld), maar kunnen wel dezelfde actieve stoffen bevatten.
Waterschappen verwachten dat de minister ook naar de werkzame stoffen in biociden kijkt. Die worden gevonden in het oppervlaktewater en gezuiverd rioolwater.
Andere zorgen
Daarnaast sluiten de normen voor toelating van gewasbeschermingsmiddelen die het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) hanteert niet goed aan bij de normen van de Kaderrichtlijn Water (KRW).
Voor veel watersporters is afgelopen weekend het nieuwe vaarseizoen van start gegaan. Met de stijging van de temperatuur richten steeds meer booteigenaren zich op (onderhouds)werkzaamheden. Er is daarbij steeds meer aandacht voor duurzame oplossingen die de waterkwaliteit ten goede komen. Denk aan emissieloos varen en het gebruik van duurzame materialen.
Lozingsverbod vuilwater
Al sinds 2009 is het lozen van ‘zwart’ toiletwater vanaf boten verboden. Dit heeft namelijk een negatieve invloed op de kwaliteit van het oppervlaktewater. In 2018 werd een motie in de Tweede Kamer aangenomen om de lozingen de komende jaren verder te beperken. Over de precieze invulling van de nieuwe regels is nog geen helderheid, maar gesproken wordt over een verzegelingsplicht waardoor ongezuiverd toiletwater niet meer geloosd kan worden. Voor veel booteigenaren vergt dat aanpassingen aan boord.
Ook elektrisch of emissieloos varen krijgt steeds meer aandacht van watersporters. Het aanbod van elektrische motoren en accu’s is de afgelopen jaren flink gegroeid, wat het overstappen voor booteigenaren makkelijker maakt. Sommigen zullen wel moeten: in Amsterdam geldt vanaf 2025 een verbod op varen met verbrandingsmotoren in het centrum. Diverse andere steden, waaronder Leiden, Utrecht, Amersfoort, Maastricht en Rotterdam hebben al aangekondigd dat er binnen enkele jaren alleen nog emissieloos in de stadscentra gevaren mag worden. Het aantal openbare oplaadpunten voor elektrische vaartuigen is onlangs door Waterrecreatie Nederland in kaart gebracht.
Duurzame materialen
Bij het onderhoud en de ontwikkeling van boten wordt ook steeds meer gekeken naar het gebruik van duurzame of zelfs hergebruikte materialen. Zo zijn er al boten van hergebruikt en 3D-geprint materiaal en neemt het gebruik van milieubelastende onderdelen af. Een goed voorbeeld daarvan is de ontwikkeling van de aangroeiwerende verf onder de waterlijn, de antifouling. Hiervoor gelden strenge regels als het gaat om de samenstelling. Zo mogen er maar beperkt schadelijke stoffen als koper en zink in de verf verwerkt zijn.
De Unie van Waterschappen heeft haar steun uitgesproken voor de Agenda Natuurinclusief 2.0. Dit initiatief heeft als ambitie natuur en menselijke activiteiten harmonieus te laten samengaan in Nederland. Waterschappen steunen deze beweging omdat water en natuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Een natuurinclusieve inrichting draagt bij aan een goede waterkwaliteit en een klimaatrobuust watersysteem. En dat watersysteem is andersom nodig voor gezonde natuur.
Natuurinclusieve leefomgeving
De agenda richt zich op het versterken van de zeventig procent niet-beschermde natuur van Nederland, waarin we leven, wonen, werken, reizen en recreëren. Dit omvat natuur in weilanden, achtertuinen, recreatiegebieden zonder beschermde Natura2000-status en bedrijventerreinen. Het doel is om tegen 2050 een natuurinclusieve leefomgeving te realiseren.
Robuust en toekomstgericht
“Natuur en waterbeheer zijn nauw met elkaar verbonden”, zegt dagelijks bestuurder Els Otterman van het hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, die namens waterschappen is aangesloten bij de agenda. “Een leefomgeving die rekening houdt met de natuur en dus natuurinclusief is, draagt bij aan verschillende doelen van de waterschappen. Zoals aan het verbeteren van waterkwaliteit van sloten, meren en rivieren. Een manier om dat te doen is door te zorgen dat stoffen die de waterkwaliteit verslechteren niet meer in het water terechtkomen. Denk hierbij aan PFAS en verschillende nutriënten. Daarnaast doen de waterschappen veel aan klimaatadaptatie, zoals het beter bergen van water in de bodem bij droogte of wateroverlast. Dit alles maakt ons watersysteem robuuster en toekomstgericht.”
Wat kunnen de waterschappen doen?
Waterschappen werken op hun eigen terreinen aan het versterken van een natuurvriendelijke omgeving, maar kijken ook verder. Met een ‘blauwgroen’ netwerk van 17.500 kilometer aan waterkringen en 225.000 kilometer aan watergangen hebben ze veel mogelijkheden om bij te dragen aan een robuuste natuur. De waterschappen kunnen met hun blauwgroene netwerk bijdragen aan het verbinden van versnipperde natuur. Dit sluit goed aan bij de Agenda Natuurinclusief, waarin het juist draait om initiatieven van onderop.
Samenwerking en aansluiting
De Agenda Natuurinclusief is een publiek-private samenwerking tussen overheden en bedrijven, maatschappelijke organisaties en instellingen. Waterschappen hebben ruime ervaring met deze vorm van samenwerken, bijvoorbeeld in het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer. Om een natuurinclusieve samenleving te bereiken, is het cruciaal om bij elkaars plannen aan te sluiten, elkaar te steunen en te helpen waar nodig. Verschillende initiatieven moeten goed met elkaar verbonden zijn.
De waterschappen helpen dan ook graag mee aan het vervolg van de agenda om te bekijken hoe de doelen ervan zoveel mogelijk kunnen worden geïntegreerd in reeds lopende plannen voor een toekomstgerichte leefomgeving. Uitgangspunt daarbij is dat inrichting en gebruik aansluiten bij de draagkracht van het water- en bodemsysteem. Dat levert direct winst op voor de natuur.
Op maandag 18 maart hebben de waterschappen en drinkwaterbedrijven hun actieprogramma ‘Water in actie’ richting een nieuw kabinet gepresenteerd. In dit actieprogramma roepen zij een nieuw kabinet op samen met hen aan de slag te gaan met het beschermen van de (drink)watervoorraden en de zorg voor voldoende ruimte voor water.
Zekerheden onder druk
Waar schoon drinkwater en droge voeten door veel Nederlanders worden gezien als vanzelfsprekendheden, staan deze ‘zekerheden’ onder druk. De opgaven rond waterbeschikbaarheid en de waterkwaliteit zijn groot. Dit betekent dat de drinkwaterbedrijven en de waterschappen niet in hun eentje de garantie kunnen geven dat er altijd voldoende, schoon water is in Nederland.
Water in actie
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen: “Om te werken aan het beter vasthouden van water en het beschermen van de drinkwaterbronnen hebben we ook de andere overheden nodig. We willen samen met een nieuw kabinet onze schouders zetten onder deze opgaven, die een gezamenlijke verantwoordelijkheid vragen. Gezond, schoon en voldoende water is immers een essentiële randvoorwaarde voor veel pilaren van bestaanszekerheid.”
Pieter Litjens, voorzitter van de Vewin: “Zonder gezond, schoon en voldoende water geen goede volksgezondheid, geen voedselzekerheid, geen veiligheid, geen welvaart. Als het nieuwe kabinet de waterschappen en drinkwaterbedrijven ondersteunt bij hun taken om schoon en voldoende water te garanderen, en te zorgen dat altijd lekker en gezond drinkwater vanzelfsprekend blijft, kunnen ze hun belangrijke bijdrage blijven leveren aan een gezond en veilig Nederland.”
Kwaliteit en beschikbaarheid water onder druk
In ’Water in actie’ geven de drinkwaterbedrijven en de waterschappen aan wat zij zelf aan de problematiek willen gaan doen de komende jaren. Zo gaan ze water steeds beter vasthouden, drinkwatervoorziening zoveel mogelijk veiligstellen en investeren in betere zuiveringsinstallaties. Van der Sande: “We lopen hierbij alleen wel tegen de grenzen van onze mogelijkheden en bevoegdheden aan. Voor de ruimtelijke ordening en voor wetgeving hebben we het Rijk nodig.”
Voor de drinkwaterbedrijven is het belangrijk dat het Actieprogramma beschikbaarheid drinkwaterbronnen 2023 – 2030 een succes wordt. Litjens: “We maken dit samen met provincies en Infrastructuur en Waterstaat en het moet leiden tot échte actie van betrokken overheden en oplossingen voor de knelpunten die er zijn en dreigen.”
Ruimte reserveren voor water
Ook pleiten de drinkwaterbedrijven en waterschappen ervoor om voldoende ruimte te reserveren voor water en drinkwaterbronnen beter te beschermen. Ook vragen zij een nieuw kabinet om in te zetten op een strengere bronaanpak met het oog op de waterkwaliteit. Een bronaanpak vanuit de gedachte ‘wat er niet in komt, hoeft er ook niet uit’ is daarom iets waar de waterschappen en drinkwaterbedrijven al jaren voor pleiten. Een strenger stoffenbeleid moet worden verankerd in wetgeving, waarbij wettelijke verboden op schadelijke stoffen worden ingezet als uiterst middel, om zo de volksgezondheid te beschermen.”
Rogier van der Sande, voorzitter van de Unie van Waterschappen en Pieter Litjens, voorzitter van de Vewin roepen het kabinet op tot actie rond water.
Samenwerken
Het ‘Water in actie’-programma is echter niet alleen een wensenlijst, maar ook een uitgestoken hand naar een nieuw kabinet. Zo zien waterschappen en drinkwaterbedrijven veel mogelijkheden om samen te werken met een nieuw kabinet. Met waterbeheermaatregelen kan er namelijk ook versneld natuurherstel worden gerealiseerd.
EurEau, de Europese koepelorganisatie van drinkwaterbedrijven en waterbeheerders, heeft op woensdag 6 maart een dringende oproep gedaan aan Commissievoorzitter Ursula von der Leyen. De waterpartners dringen er via een brief op aan snel maatregelen te nemen tegen de aanhoudende PFAS-vervuiling van ons milieu.
PFAS verdwijnen niet
PFAS, ook wel ‘forever chemicals’ genoemd, zijn overal in het milieu aanwezig. We worden er als mensen dan ook op veel manieren aan blootgesteld: via ons voedsel, de buitenlucht, (drink)water en consumentenproducten, zoals cosmetica. Zuivering is zeer lastig, enorm kostbaar en leidt via reststromen tot verplaatsing van milieu- en gezondheidsrisico’s. Omdat PFAS zich opstapelt in het milieu, is een totaalverbod op alle PFAS-soorten de enige manier om de blootstelling hieraan te voorkomen Daarnaast is een strikte aanpak van nog bestaande (industriële) lozingen met PFAS noodzakelijk.
Volledige en snelle restrictie
In de oproep vraagt de EurEau het voorstel te steunen voor een volledige en snelle restrictie voor de productie, het gebruik en de import van PFAS. Het voorstel is momenteel in behandeling bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA). EurEau vindt dat de gemeenschap en burgers niet moeten opdraaien voor de kosten en risico’s verbonden aan de verontreiniging door PFAS, maar dat de vervuilers verantwoordelijk zijn en alternatieven moeten gebruiken. EurEau wil graag samen met EU-instellingen en andere belanghebbenden zorgen dat onze watervoorraden, het milieu en de consumenten voor de komende generaties worden beschermd.
Voorkom dweilen met de kraan open
De Unie van Waterschappen is lid van EurEau en staat achter de oproep. Elk jaar verschijnen wereldwijd miljoenen nieuwe chemische stoffen. Veel van die stoffen eindigen vroeg of laat in het water of de bodem en blijken later schadelijk. Steeds meer stoffen vormen zo een bedreiging voor de kwaliteit van oppervlakte- en grondwater en de gezondheid van mensen en dieren. De waterschappen pleiten daarom voor bronaanpak en strenger toelatingsbeleid: voorkom dat risicovolle stoffen in het water belanden – voorkom dweilen met de kraan open.
Op donderdag 25 april bespreekt de Tweede Kamercommissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) verschillende mestgerelateerde onderwerpen. De waterschappen geven de commissieleden een aantal aandachtspunten mee.
Meststoffen zoals nitraat en fosfor zorgen nog altijd voor druk op de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater. Aanvullende maatregelen zijn daarom nodig, schrijven de waterschappen in hun inbreng. Een effectieve aanpak vraagt om goed onderbouwde, stimulerende maatregelen, zowel landsbreed als gebiedsspecifiek.
Nutriënt-verontreinigde gebieden en bufferstroken
De waterschappen maken zich zorgen over de uitvoering van twee specifieke maatregelen ter verbetering van de waterkwaliteit: de met nutriënten verontreinigde gebieden (NV-gebieden) en bufferstroken (stroken langs waterlopen waar het gebruik van mest of gewasbeschermingsmiddelen niet is toegestaan). De waterschappen vinden het belangrijk dat generiek Rijksbeleid wordt gebaseerd op goede praktijkkennis en gepaard gaat met perspectief voor de agrariër.
Draagvlak voor uitvoering bufferstrokenregeling
Sinds 1 maart 2023 zijn bufferstroken verplicht. Helaas staat er in de regeling voor bufferstroken niets over het beheer, wat de effectiviteit ervan deels bepaalt. Een bufferstrook zonder gewas, plantengroei of met intensieve bodembewerking zorgt voor meer afspoeling naar het oppervlaktewater en daarmee voor een verslechtering van de waterkwaliteit. Hierin schiet de regeling nu tekort, vinden de waterschappen.
Ook zijn er zorgen over de juiste invulling en haalbaarheid van de uitvoering. Dit alles zorgt voor veel discussie en dat vermindert het draagvlak voor een juiste uitvoering. En dat draagvlak is noodzakelijk: waterkwaliteitsdoelen in agrarisch gebied zijn niet alleen te bereiken met beleid en wetgeving. Gedeelde beelden over de te behalen doelen zijn minstens zo belangrijk.
Nutriënten-verontreinigde gebieden
Per 1 januari 2024 zijn NV-gebieden aangewezen. De maatregelen gaan over het verminderen van nitraat en niet over fosfor in het oppervlaktewater. Dat vinden de waterschappen een gemis, omdat in een groot deel van Nederland fosfor boven de norm voorkomt. In de toekomst wordt opnieuw beoordeeld of en voor welke doelen of maatregelen de aanwijzing voor NV-gebieden wordt voortgezet. Dit wordt naar verwachting onderdeel van de gesprekken over het achtste actieprogramma Nitraatrichtlijn.
Deltaplan Agrarisch Waterbeheer
In het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer (DAW) wordt met agrariërs gewerkt aan waterkwaliteit en het agrarisch waterbeheer. Door DAW-instrumenten ook in te zetten in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) ontstaat een win-winsituatie. Het bereik van het DAW wordt groter en het NPLG hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden: dit draagt allemaal bij aan de waterkwaliteitsdoelen. De waterschappen constateren dat dit programma na tien jaar nog steeds onvoldoende bereik heeft om de gestelde doelstellingen te halen.
Maandag 12 februari opende demissionair minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat een nieuwe ozoninstallatie op de rioolwaterzuivering Horstermeer bij het waterschap Amstel, Gooi en Vecht. Bij de opening waren ook dijkgraaf Joyce Sylvester, dagelijks bestuurder Sander Mager en jeugdbestuurder Ilias Admi aanwezig. De installatie zorgt ervoor dat tachtig procent van de medicijnresten uit het rioolwater wordt gehaald. Het waterschap Amstel, Gooi en Vecht is hiermee de eerste in Nederland die een aanvullende zuiveringsstap gebruikt met ozon en actiefkool.
Rivieren schoner
Sander Mager, bestuurder van waterschap Amstel, Gooi en Vecht en bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “Jaarlijks belandt minstens 190 ton medicijnresten via de rioolwaterzuiveringen in rivieren, kanalen en sloten. Met deze techniek halen we veel van de medicijnresten uit het rioolwater bij de rioolwaterzuivering Horstermeer. Zo belanden deze resten niet meer in de Vecht. Daardoor wordt het water in de rivieren schoner, en dat is goed voor de planten en dieren.”
Hoe werkt het?
Medicijnresten komen via de wc, douche of gootsteen in het rioolwater terecht. Rioolwaterzuiveringen kunnen maar een klein deel van deze stoffen uit het rioolwater halen. Daardoor komen deze resten in het oppervlaktewater, zoals in de rivier de Vecht. En dat is slecht voor de natuur. Zo kunnen bijvoorbeeld anticonceptiemiddelen het geslacht van vissen veranderen. Ook het gedrag van kleine waterkreeften en vissen kan veranderen door medicijnen tegen psychose.
En nu?
Alle elf rioolwaterzuiveringen van het waterschap Amstel, Gooi en Vecht krijgen een aanvullende zuiveringsstap om het rioolwater schoon te maken. Het waterschap wil dit vóór 2035 afronden.
