De Tweede Kamer heeft op 15 april de Wet kwaliteitsbevordering verkiezingsproces aangenomen. Met deze wijziging van de Kieswet krijgt de Kiesraad nieuwe taken ter ondersteuning van waterschappen bij de organisatie van de waterschapsverkiezingen. Ook krijgt de Kiesraad een grotere rol in het bevorderen en bewaken van de kwaliteit van de verkiezingen.
De Kiesraad kan de kwaliteit van de verkiezingen in de toekomst onder meer bevorderen en bewaken via waarnemingen, kwaliteitsstandaarden en het vaststellen van modellen. Hoe de Kiesraad die taken invult en hoe ze samenwerkt met waterschappen komt in een samenwerkingsplan te staan. Hierin staat ook op welke ondersteuning de waterschappen kunnen rekenen voorafgaand aan een specifieke verkiezing.
Samenwerkingsplan
De Kiesraad stemt het samenwerkingsplan af met de Unie van Waterschappen. Hiervoor is al een eerste verkennend overleg geweest. De Kiesraad heeft aangegeven dat zij ook graag in overleg gaat met projectleiders van de waterschapsverkiezingen om daar ook waardevolle informatie op te halen voor het samenwerkingsplan.
Vervolg
De Kiesraad streeft ernaar het samenwerkingsplan in het najaar van 2025 te delen. De Wet kwaliteitsbevordering uitvoering verkiezingsproces gaat naar verwachting op 1 januari 2026 in.
Tijdens de ledenvergadering van de Unie van Waterschappen, op vrijdag 11 april, is het ‘eerste’ exemplaar van handboek De Waterschapswet aan Jeroen Haan uitgereikt door Herman Havekes en Willem Wensink. Tien jaar na de eerste druk van het handboek is er nu een actuele versie uitgegeven. Het boek geeft antwoord op veel in de praktijk levende vragen over de Waterschapswet.
Handboek De Waterschapswet
De Waterschapswet en de Omgevingswet vormen tezamen grotendeels het wettelijk kader voor het waterbeheer in ons land. De Waterschapswet bevat in essentie de institutionele vormgeving van het waterschap. De kern van het handboek wordt gevormd door het artikelsgewijs commentaar. Voor het functioneren van de waterschappen is de Waterschapswet van grote betekenis. Deze wet regelt een groot aantal essentiële zaken van het waterschap, zoals zijn instelling en taken, de samenstelling van zijn bestuur, zijn bevoegdheden, zijn financiering en het provinciale en rijkstoezicht.
Anders dan provincie en gemeente is het waterschap geen vorm van algemeen bestuur, maar een – en in wezen de meest zuivere – vorm van functioneel bestuur. Dit brengt met zich mee dat een aantal bepalingen nadrukkelijk specifiek voor het waterschap geldt, zoals bijvoorbeeld de regeling van het takenpakket en de financiering. Het handboek is daarom relevant voor zowel (nieuw gekozen) bestuurders als voor medewerkers van waterschappen, gemeenten, provincies en ministeries en adviseurs die werkzaam zijn in het waterbeheer.
Op vrijdag 11 april heeft de ledenvergadering Annette van Velde benoemd tot de nieuwe portefeuillehouder Waterveiligheid in het dagelijks bestuur van de Unie van Waterschappen. Zij neemt per direct de portefeuille over van Vincent Lokin, die deze sinds 1 januari 2025 tijdelijk waarnam na de benoeming van Jeroen Haan als voorzitter van de Unie. De benoeming geldt voor drie jaar, met de mogelijkheid tot verlenging met nog eens drie jaar. Annette van Velde is sinds 2019 lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Noorderzijlvest.
Voorzitter Jeroen Haan van de Unie van Waterschappen: “Ik ben blij met de benoeming van Annette van Velde. Ik heb er alle vertrouwen in dat zij met veel enthousiasme en toewijding een belangrijke bijdrage gaat leveren aan het behartigen van de belangen van de waterschappen. Ze is een complete bestuurder met een verbindende bestuursstijl, die het Uniebestuur en het programmabestuur van het Hoogwaterbeschermingsprogramma zal versterken. Ook als voorzitter van de commissie Waterveiligheid gaat zij een goede en constructieve rol spelen.”
Uitdagingen genoeg
Binnen haar nieuwe portefeuille gaat Van Velde zich onder meer bezighouden met waterveiligheid, wegenbeheer, het Deltaprogramma met onder andere het Hoogwaterbeschermingsprogramma. “Met veel energie wil ik me inzetten als portefeuillehouder waterveiligheid van de vereniging van de 21 waterschappen,” zegt Annette van Velde over haar benoeming. “Uitdagingen genoeg, nu de manier waarop we leven met water steeds meer tegen grenzen aanloopt. Door extremere periodes van regen én droogte ligt er een grote opgave om de veiligheid van onze leefomgeving te verbeteren, bijvoorbeeld door het versterken van de dijken.”
Achtergrond
Annette van Velde is sinds april 2019 lid van het dagelijks bestuur van Waterschap Noorderzijlvest. Ze vertegenwoordigt de combinatie Geborgd Ongebouwd–VVD–CDA en bekleedt de functie van tweede loco-dijkgraaf. Haar portefeuille omvat onder andere waterveiligheid, voldoende en schoon water, bodemdaling en het beheer van muskus- en beverratten.
Op 8 april sprak Vincent Lokin van de Unie van Waterschappen in het Europees Parlement over Schoon Emissieloos Bouwen door de Nederlandse waterschappen. Dit was tijdens het evenement ‘The EU Way of Competitiveness’, georganiseerd door de Intergroup on the Social Economy and Services of General Interest van het Europees Parlement, in samenwerking met SGI Europe, de Europese koepel van publieke dienstverleners. Het centrale thema was de rol van deze diensten bij het versterken van concurrentievermogen – een thema dat de komende vier jaar een belangrijk speerpunt vormt binnen het EU-beleid.
Europarlementariërs Camilla Laureti (S&D) en Ignazio Marino (Greens/EFA) openden het evenement. Vervolgens sprak Pablo Fons, lid van de taskforce ‘EU’s Future Competitiveness’ van de Europese Commissie, over de belangrijke rol van publieke dienstverleners binnen de economische visie van de EU. Hij benoemde hierbij de cruciale rol van watermanagement. Europarlementariër Gabriele Bischoff (S&D) benadrukte dat publieke dienstverleners een integraal onderdeel zouden moeten zijn van de langetermijnstrategie van Europa.
Innovatie en concurrentiekracht
Vertegenwoordigers uit diverse sectoren en lidstaten waren aanwezig. Namens de Unie van Waterschappen nam bestuurder Vincent Lokin deel aan een paneldiscussie. Onder leiding van Europarlementariër Benedetta Scuderi (Greens/EFA) sprak dit panel over hoe publieke dienstverleners kunnen dienen als aandrijver voor innovatie en concurrentiekracht in Europa.
Rol voor waterschappen bij duurzame innovatie
Ook presenteerde Vincent Lokin het ‘Programma Schoon Emissieloos Bouwen (SEB)’, waarin waterschappen een actieve rol spelen. Hij lichtte toe hoe publieke aanbestedingen ingezet kunnen worden om duurzame innovatie in de bouwsector te stimuleren. Zo dragen waterschappen bij aan de vermindering van schadelijke emissies door extra punten toe te kennen aan opdrachtnemers die gebruik maken van elektrisch materieel.
Daarnaast pleitte hij voor de mogelijkheid om langdurige samenwerkingen aan te gaan met marktpartijen. Dit is essentieel om voldoende zekerheid te bieden voor investeringen in innovatief emissieloos bouwmaterieel.
Dutch Water Authorities
De Nederlandse waterschappen werken onder de naam Dutch Water Authorities actief samen met andere Europese organisaties. Ook in Brussel zetten ze zich in om ervoor te zorgen dat de belangen van Nederlandse waterschappen en drinkwaterbedrijven (Vewin) goed vertegenwoordigd worden.
Op 3 april was het tweeminutendebat Ruimtelijke Ordening waar meerdere moties zijn ingediend. Tijdens de stemmingen op 8 april zijn er in de Tweede Kamer twee waterrelevante moties aangenomen. De moties gaan over het stimuleren van multifunctioneel ruimtegebruik (BBB) en over een onderzoek of het idee van de waterkalender opgenomen kan worden in de verdere uitwerking van de Nota Ruimte (GroenLinks-PvdA).
De moties
Marieke Wijen-Nass (BBB): verzoekt de regering om in de Nota Ruimte aandacht te besteden aan het verder stimuleren van multifunctioneel ruimtegebruik. Waarbij ruimte voor natuur, sport, waterbeheer en andere functies gecombineerd kan worden, en hiervoor concrete voorstellen te doen voor de toekomst.
Geert Gabriëls (GroenLinks-PvdA): verzoekt de regering om te onderzoeken of het idee van de waterkalender opgenomen kan worden in de verdere uitwerking van de Nota Ruimte en de Kamer voor de zomer te informeren over de uitkomst hiervan.
De moties laten zien dat water en bodem, terecht, steeds belangrijkere thema’s worden in de politiek en het ruimtelijke domein. Water en bodem staan in Nederland onder druk en op veel plekken zijn de grenzen bereikt. De droogte, extreme hoosbuien, bodemdaling en zeespiegelstijging zorgen ervoor dat veilig wonen en werken niet langer vanzelfsprekend zijn in Nederland. De waterschappen pleiten daarom voor een leidende rol van water en bodem in ruimtelijke plannen.
Het is belangrijk dat niet alleen de inrichting wordt aangepast aan de veranderende weersomstandigheden, dus klimaatadaptatie, maar dat het ook gaat om ruimtelijke ordening passend bij het water- en bodemsysteem. Zoals locatiekeuzes voor woningbouw en welk grondgebruik waar mogelijk is. De waterschappen vinden dan ook dat het water- en bodemsysteem geen puzzelstukje is. Maar dat het de tafel moet zijn waarop de complexe puzzel van de ruimtelijke ordening moet worden gelegd. Als we daar nu niet de juiste keuzes in maken, zadelen we toekomstige generaties op met schade en overlast.
Multifunctioneel ruimtegebruik
De waterschappen ondersteunen de motie Wijen-Nass voor multifunctioneel ruimtegebruik. En zien daar kansen in om oplossingen te vinden die de verschillende belangen verenigen in plaats van elkaar in de weg zitten. Daarom is het ook belangrijk op zoek te gaan naar creatieve oplossingen. Denk aan nature-based solutions en klimaatadaptief bouwen.
Waterkalender
Waterkalenders kunnen de maatschappelijke dialoog goed ondersteunen. Maar het opzetten van een traject waarin waterschappen met andere overheden en maatschappelijke partijen werken aan een uniforme analyse en waterkalender van het water en bodemsysteem, zoals beschreven in de motie Gabriëls, vraagt om een flinke inspanning van alle partijen. Het is daarom belangrijk dat het traject op Rijksniveau verankerd wordt. De Nota Ruimte is hiervoor een juiste plek.
De decentrale overheden roepen het kabinet op om snel en krachtig besluiten te nemen om de impasse rond vergunningverlening en natuurherstel te doorbreken. Dat deden de VNG, IPO en Unie van Waterschappen gisteren in het Catshuis tijdens een overleg met de Ministeriële Commissie Economie & Natuurherstel (MCEN). In samenhang met duidelijke keuzes, juridische duidelijkheid en een robuust maatregelenpakket van het Rijk, willen ook de decentrale overheden bijdragen aan de oplossing. En dat moet snel want er dreigt stilstand van economische en maatschappelijke ontwikkelingen in Nederland.
Impasse
Al maanden liggen duizenden projecten stil en hebben inwoners en ondernemers weinig perspectief. Meer dan 10.000 bedrijven verkeren in onzekerheid. Investeringen stagneren, woningbouw loopt vertraging op en organisatoren annuleren evenementen. Tegelijkertijd blijft natuurherstel achter. Volgens de medeoverheden kunnen we alleen uit deze impasse komen als het kabinet verantwoordelijkheid neemt en een stevig pakket maatregelen en randvoorwaarden vaststelt.
Wens voor gefundeerde stikstokaanpak en natuurherstel
“Voor de veiligheid van Nederland is het cruciaal dat de waterschappen zonder vertraging en onnodige kosten kunnen werken aan het versterken van dijken en het verbeteren van de waterkwaliteit. Daarom is een gefundeerde stikstofaanpak en natuurherstel van groot belang. Waterschappen zijn bereid hieraan bij te dragen vanuit hun verantwoordelijkheden in het waterbeheer. Tegelijkertijd moet het Rijk duidelijke keuzes maken over de wettelijke, ruimtelijke en financiële kaders waarbinnen dit gerealiseerd kan worden,” zegt Erik den Hertog, bestuurslid van de Unie van Waterschappen.
Heldere keuzes en langjarige duidelijkheid nodig
De koepels benadrukken dat waterschappen, provincies en gemeenten alleen aan de slag kunnen als het Rijk in staat is om op landelijk niveau de juridische en politieke ruimte te creëren die nodig is om zowel vergunningverlening als natuurherstel structureel vlot te trekken. Zij vragen onder meer om:
Een wettelijk geborgd maatregelenpakket voor emissiereductie en natuurherstel;
Juridische validatie en ondersteuning van nieuwe (experimentele) maatregelen;
Financiële middelen en bestuurlijke afspraken voor uitvoering;
Langjarig perspectief voor ondernemers, bewoners en overheden.
Klaar voor de uitvoering
Zodra de bovenstaande randvoorwaarden zijn gecreëerd kunnen gemeenten, provincies en waterschappen zich inzetten de vergunningverlening weer breed op te starten. En natuurherstel versneld uit te voeren. Ze beschikken over de benodigde uitvoeringskracht en gebiedskennis, maar kunnen alleen slagen als het Rijk verantwoordelijkheid neemt voor de noodzakelijke systemische keuzes. Zo ontstaat ook weer perspectief voor de inwoners en ondernemers van het landelijke gebied. “Het is van essentieel belang dat het Rijk nu duidelijke ruimtelijke keuzes maakt, om te voorkomen dat de lasten op toekomstige generaties worden afgewenteld,” aldus Jeroen Haan, voorzitter van de Unie van Waterschappen.
Op dinsdag 8 april vond de themadag Community of Practice plaats over de implementatie van de gedragscode bestendig beheer en onderhoud bij de waterschappen. Het Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) organiseerde deze bijeenkomst met het doel om kennis en ervaring over het werken met de nieuwe gedragscode uit te wisselen en een soepele implementatie te versnellen. Partners van soortenorganisaties woonden de themadag ook bij.
Gedragscode bestendig beheer en onderhoud
De nieuwe gedragscode voor bestendig beheer en onderhoud trad in op 1 april. Hiermee veranderde op sommige punten het beheer en onderhoud van de waterschappen. Er zijn nieuwe richtlijnen die van toepassingen zijn op een breed scala aan werkzaamheden, zoals het maaien van oevers en keringen, het schonen en baggeren van watergangen en het onderhoud aan stuwen en gemalen. Daarom is het belangrijk dat de waterschappen onderling kennis en ervaring uitwisselen over de nieuwe praktijk.
Beschermen van de natuur
De gedragscode heeft als uitgangspunt dat de waterschappen voor al hun beheer- en onderhoudswerkzaamheden geen losse omgevingsvergunningen hoeven aan te vragen bij de provincies. Daarnaast helpt de gedragscode de waterschappen om bij hun beheer en onderhoud flora en fauna zo goed mogelijk te beschermen.
Samenwerking en kennisdeling
Tijdens de themadag Community of Practice: Beheer en Onderhoud van het KNW bespraken medewerkers van verschillende waterschappen hoe zij de gedragscode toepassen in hun dagelijkse werkzaamheden. Medewerkers van de soortenorganisaties waren ook aanwezig. Ruim twintig bedrijven gaven demonstraties met verschillende maaimachines. Bijvoorbeeld over hoe taluds het beste gemaaid kunnen worden. De aanwezigen benadrukten op de themadag dat samenwerking en kennisdeling essentieel zijn. Het delen van ervaringen en best practices helpt niet alleen om de implementatie te versnellen, maar ook om innovatieve oplossingen te vinden voor complexere onderhoudsvraagstukken.
De Unie van Waterschappen heeft namens de 21 waterschappen gereageerd op de consultatie van het Cyberbeveiligingsbesluit (Cbb) en het Besluit Weerbaarheid Kritieke Entiteiten (Bwke). Hoewel de Unie de doelstellingen van deze nieuwe wetgeving ondersteunt, zijn er belangrijke zorgen geuit over de uitvoerbaarheid ervan en de impact op de waterschappen.
Meer praktijkgericht
In de brief aan minister Van Weel (Justitie en Veiligheid) worden diverse aandachtspunten benoemd. Ten eerste maken de waterschappen zich zorgen over de eisen rond cyberveiligheid. De huidige formuleringen in de Algemene Maatregelen van Bestuur (AMvB’s) in het Cbb staan volgens de waterschappen nog te ver af van de praktijk. Er is behoefte aan duidelijke richtlijnen en standaarden om effectieve beleidsvoering te waarborgen.
Heldere terminologie
Een ander belangrijk punt is de onduidelijkheid over terminologie, vooral in verband met meldplichten. De waterschappen pleiten ervoor om snel meer helderheid te krijgen over wat wordt verstaan onder significante incidenten en andere relevante termen.
Uitvoerbaarheid en betaalbaarheid
De administratieve en financiële lasten van de nieuwe regelgeving vormen ook een zorg. Het opstellen van beleid en plannen vergt veel tijd en middelen, zonder dat dit altijd leidt tot een verbeterde weerbaarheid. De Unie vraagt om een balans tussen verplichtingen en praktische uitvoerbaarheid.
Aansluiten bij bestaande wetten
Met betrekking tot het Bwke hebben de waterschappen vergelijkbare zorgen. Ze vragen om duidelijke richtlijnen over de fysieke weerbaarheid en de verhouding tot bestaande wetgeving, zoals de Arbowet. Ook hier is er behoefte aan heldere standaarden die de uitvoering van veiligheidsmaatregelen ondersteunen.
Duidelijkheid over planning
Daarnaast is er verwarring over de termijn voor compliance met de Wet weerbaarheid kritieke entiteiten (Wwke) en Bwke. Waar aanvankelijk werd aangenomen dat de waterschappen tot begin 2027 de tijd hadden om te voldoen aan de eisen, blijkt nu dat dit mogelijk al in augustus 2026 moet gebeuren. Dat brengt aanzienlijke druk met zich mee.
Snel helderheid
De Unie benadrukt dat het essentieel is om de nog ontbrekende ministeriële regelingen snel te publiceren, zodat de waterschappen weten waar ze aan toe zijn. Tot slot wordt er waardering uitgesproken voor de inspanningen van de ministeries om de NIS2- en CER-richtlijnen om te zetten in nationale wetgeving, met de oproep om de samenwerking te versterken bij het vormgeven van concrete normen en richtlijnen.
Na een nat 2024 zijn de eerste signalen van droogte voor 2025 al vroeg zichtbaar. Februari en maart waren ongewoon droog en zonnig, de afvoeren van de Maas en de Rijn zijn laag, en de grondwaterstanden dalen. Lokaal zijn de eerste tekenen van verzilting en verhoogde concentraties blauwalg te zien. De situatie vraagt om verhoogde alertheid van de waterschappen.
Start droogteseizoen
Dit betekent dat het officiële droogteseizoen, dat begint op 1 april, een bovengemiddeld droge start kent. Vooruitkijkend op dit droogteseizoen zijn de eerste signalen niet gunstig. Het blijft droog in de stroomgebieden van de Rijn en de Maas en de afvoer van beide rivieren blijft naar verwachting laag. Tegelijkertijd stijgt de vraag naar zoetwater door het opstarten van het groeiseizoen.
Lokale maatregelen
Hierdoor is de droogte lokaal ook al merkbaar. De lage afvoer van de Rijn leidt tot lichte beperkingen voor de scheepvaart en de natuur ervaart de eerste gevolgen van droogte. Waterbeheerders nemen dan ook al verschillende voorzorgsmaatregelen. Rijkswaterstaat heeft de waterstanden in het IJssel- en Markermeer verhoogd en de waterschappen zetten regionaal de waterpeilen op waar dit kan. Dit vraagt om maatwerk. Want op sommige plekken, zoals in Brabant en rond de Veluwe, staan de grondwaterstanden nog hoog door de grote hoeveelheid regen van 2024.
Water vasthouden en extra inlaten
Sinds 1 april hebben sommige waterschappen enkele onttrekkingsverboden ingesteld. Hieronder vallen incidentele verboden voor het onttrekken van oppervlaktewater. Deze maatregelen zijn noodzakelijk om de watervoorziening op peil te houden. Ook wordt er op verschillende plekken al meer water ingelaten dan normaal voor deze tijd van het jaar. In het westen van het land zijn ook al de eerste tekenen van verzilting merkbaar, waardoor het hoogheemraadschap van Delfland water in moet laten vanuit het Brielse Meer.
Droogtebeleid waterschappen
Door klimaatverandering en stijgende temperaturen neemt de watervraag in Nederland toe, terwijl de beschikbaarheid van water in het voorjaar en de zomer afneemt. Dit leidt tot een disbalans in het watersysteem. Hoewel er op jaarbasis voldoende neerslag valt, is er niet altijd voldoende water beschikbaar op het juiste moment en op de juiste plaats. Waterschappen richten zich daarom op het vasthouden en bufferen van water en pleiten ervoor dat de ruimtelijke inrichting en het landgebruik beter afgestemd worden op de watervoorziening.
De waterschappen gaan gezamenlijk 3,1 miljard euro per jaar investeren in de periode 2025-2029, in totaal dus ruim 15 miljard euro. Dat blijkt uit een inventarisatie van de Unie van Waterschappen. Er zijn met name meer investeringen nodig in de veiligheid van de dijken en het verbeteren van de rioolwaterzuivering.
Vincent Lokin, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “De uitdagingen waar we momenteel voor staan, zorgen voor volle investeringsagenda’s bij alle 21 waterschappen. Onze dijken krijgen het steeds zwaarder door onder andere vaker voorkomende hoogwaterperiodes. En uit het afvalwater moeten we steeds meer en specifiekere vervuiling halen, en dat ook nog voor meer inwoners. De ontwikkeling van onze belastingen wordt vooral door onze investeringen bepaald. Dus dit alles leidt ook tot hogere tarieven. Geen leuke boodschap, maar het is gewoonweg onvermijdelijk en hard nodig om in Nederland veilig te kunnen blijven wonen, werken en ondernemen in een gezonde leefomgeving.”
Verbeteren infrastructuur
Met de investeringen verbeteren en vervangen waterschappen de infrastructuur waarmee ze hun taken uitvoeren. Dat geld besteden de waterschappen onder meer aan het versterken van dijken en het aanpassen van het watersysteem. Ook renoveren en verbeteren ze hun rioolwaterzuiveringsinstallaties, zodat deze goed blijven functioneren en aan de hogere eisen uit onder andere Europa blijven voldoen. Van de 3,1 miljard euro per jaar gaat 1.250 miljoen euro naar waterkeringen, 605 miljoen euro naar het watersysteem, 1.085 miljoen euro naar rioolwaterzuivering en 130 miljoen euro betreft overige investeringen.
Publicatie
De Unie van Waterschappen heeft een publicatie gemaakt die met cijfers en achtergrondinformatie inzicht geeft in de waterschapsbelastingen in 2025: ‘Waterschapsbelastingen 2025- Het hoe en waarom’.
