Categorie: Water en bodem sturend

Uit de brief van 45 pagina’s wordt duidelijk gemaakt dat Nederland aan de vooravond staat van een grote verbouwing. Die grote verbouwing wordt in de brief uitgewerkt aan de hand van 3 ‘perspectieven’: landbouw en natuur, energie en circulaire economie en leefbare steden en regio’s. In deze perspectieven worden water en bodem als leidend principe gehanteerd. De Unie van Waterschappen is blij dat dit principe doorklinkt in de aanpak van het ministerie.

Water en bodem leidend

Hugo de Jonge, minister voor VRO: “In de herwaardering van het nationaal ruimtelijk beleid zullen water en bodem weer meer sturend zijn voor alle ruimtelijke plannen. Dat is in lange tijd niet zo geweest. Vanuit een eeuwenoud geloof in de maakbaarheid van het land, en geholpen door de voordelen van technologie, zijn het landschap en de ondergrond volledig naar de hand gezet. Dit heeft veel gebracht maar de kwalijke gevolgen hiervan zijn niet langer te ontkennen: wateroverlast, bodemdaling, verdroging, bodem- en waterverontreiniging, hittestress en biodiversiteitsverlies, die nog eens versterkt worden door de klimaatverandering.”

De grenzen van het watersysteem zijn op veel plekken bereikt. Daarvoor is het belangrijk dat water een sturende factor is in de ruimtelijke inrichting van Nederland. Niet alles kan meer overal. De Unie van Waterschappen vindt het belangrijk dat het Rijk op nationaal niveau keuzes maakt en stevige handvatten aanbiedt voor lokale keuzes. Die handvatten voor ‘water en bodem sturend’ moeten concreet worden gemaakt, zodat ze bij de uitwerking van de woningbouwlocaties en in de vervolgstappen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) kunnen worden gebruikt.

Check op klimaatbestendigheid

In de brief wordt een versnelling aangekondigd voor de woningbouw. In 2030 moeten er 900.000 nieuwe woningen zijn gerealiseerd. Voor deze projecten wordt in oktober van dit jaar een ‘realitycheck’ gepresenteerd, waarin getoetst wordt of de nieuwbouwprojecten aan de eisen van volume, tempo, kwaliteit én klimaatbestendigheid voldoen.

NPLG en NOVEX

Voor het landelijk gebied wordt een pakket van doelen en maatregelen per provincie opgesteld. Dit wordt verder uitgewerkt in het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). De plannen voor het landelijk gebied worden ook in oktober verwacht. In 16 gebieden stapelen de opgaven zich dusdanig op, dat er sprake is van een ingrijpende herinrichting. Deze gebieden worden als NOVEX-gebieden aangeduid en het Rijk wil daar actief meewerken aan het realiseren van de doelen.

> Lees de brief van Hugo de Jonge hier

In het coalitieakkoord is afgesproken dat water en bodem sturend moeten zijn voor de ruimtelijke planvorming. De oproep van deze motie is dat er bij verdere ontwikkeling van de woningmarkt rekening wordt gehouden met het bouwen door heel Nederland waarbij water en bodem een sturende rol hebben.

Ruimte voor water

De Unie van Waterschappen is blij dat deze motie is aangenomen. Om Nederland veilig en bewoonbaar te houden is het noodzakelijk dat water en bodem leidend zijn in ruimtelijke keuzes. Klimaatverandering leidt tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met toenemende periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte voor water nodig.

Druk op de ruimte

Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot. Er zijn ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste begin bij die keuzes betrokken worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten. We moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat.   

Klimaatbestendig nieuwe normaal

Daarom willen de waterschappen dat klimaatbestendig het nieuwe normaal wordt. Er moeten snel slimme en waterbewuste keuzes worden gemaakt. Belangrijk is dat hierbij opgaven in het ruimtelijk domein aan elkaar worden verbonden.

Om overlast door extreme buien of droogte te beperken, moeten water en bodem sturend zijn in ruimtelijke plannen. Door preventief de juiste keuzes te maken kan schade door te veel of te weinig water worden voorkomen Bijvoorbeeld door bijvoorbeeld klimaatbestendig te bouwen. Dat staat in de Staat van Ons Water 2021.

Water en bodem sturend

Recent verschenen er rapporten van het Interdepartementaal Beleidsonderzoek Ruimtelijke Ordening, de Studiegroep Ruimtelijke Ordening en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL). Ook deze rapporten onderschrijven dat water en bodem sturend moeten zijn voor het omgevingsbeleid. In 2022 wordt er gewerkt aan verdere invulling van dit sturende principe, dat ook is opgenomen in het regeerakkoord.

Ruimte voor water

Klimaatverandering leidt tot het steeds vaker voorkomen van extreem weer, met meer periodes van droogte en wateroverlast. We worden geconfronteerd met zeespiegelstijging, verzilting en bodemdaling. Om het hoofd te bieden aan deze uitdagingen is meer ruimte nodig voor water. Tegelijkertijd is de druk op de ruimte voor onder meer woningbouw, de energietransitie, natuur en landbouw groot.

Wat doen de waterschappen?

De waterschappen doen steeds meer om water vast te houden voor droge tijden, zoals het inrichten van waterbergingsgebieden. Er zijn daarnaast ingrijpende keuzes nodig in de ruimtelijke inrichting van Nederland. De waterbeheerder moet vanaf het allereerste begin bij die keuzes betrokken worden. We kunnen water en bodem niet meer zomaar naar onze hand zetten. We moeten ons aanpassen aan de veranderingen in het klimaat. De waterschappen willen dat klimaatbestendig inrichten het nieuwe normaal wordt. Ze pleiten daarom voor nationale kaders waarbij dit concreet wordt afgedwongen. Ook willen de waterschappen dat opgaven slim worden gecombineerd. Verder pleiten ze samen met de drinkwaterbedrijven voor het in balans brengen van de vraag en het aanbod van water.

Klimaatverandering en woningbouw

Op 12 september organiseren de Unie van Waterschappen en de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland (Vewin) een Waterpoort, een debatavond in Perscentrum Nieuwspoort. Op deze avond komen de gevolgen van klimaatveranderingen voor de woningbouw aan de orde. Aanmelden kan vanaf juli.

De Staat van Ons Water 2021

De Staat van Ons Water is een gezamenlijke rapportage van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, de Unie van Waterschappen, de Vereniging van Waterbedrijven in Nederland, het Interprovinciaal Overleg en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten.

> Lees de Staat van ons Water 2021

Het gaat om de minister van Infrastructuur en Waterstaat, de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de minister voor Natuur en Stikstof en de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening.

IPCC-rapport

Aanleiding voor het advies van de Deltacommissaris is het recente IPCC-rapport. De onderliggende boodschap van dit rapport windt er geen doekjes om: “The window of opportunity is closing. And it’s closing fast.” Klimaatverandering manifesteert zich steeds duidelijker. Het gaat sneller en de gevolgen zijn ingrijpend. We moeten dus tempo maken om ons aan te passen, zo stelt de Deltacommissaris.

3 adviezen

De transities op het gebied van woningbouw, mobiliteit, energie, landbouw en biodiversiteit vragen om onderlinge samenhang. Bij al die transities komt klimaatadaptatie om de hoek kijken. Nederland staat een grote verbouwing te wachten. De oproep van de Deltacommissaris bij die verbouwing is: “Iedere schop in de grond klimaatbestendig”. Daarom geeft hij 3 adviezen.

1. Waterveiligheid vraagt om ruimte

We moeten nu ruimte reserveren voor maatregelen voor waterveiligheid in de toekomst. Het gaat om extra ruimte langs de dijken. Ook is het nodig om bij ruimtelijke ontwikkelingen nog meer rekening te houden met de eventuele noodzaak voor extra waterberging.

2. Zorg voor voldoende zoetwater en bescherm strategische grondwatervoorraden

Nationale regie van het Rijk is nodig om de droogteproblemen het hoofd te bieden. Die regie moet zorgen voor een betere ruimtelijke inrichting. Ook moeten er grenzen gesteld worden aan het gebruik van grond- en oppervlaktewater.

3. Maak nog meer werk van ruimtelijke adaptatie

Bouwen zonder rekening te houden met water en bodem kan niet meer. Net zomin als stedelijke ontwikkeling zonder rekening te houden met kwetsbare locaties voor wateroverlast en hittestress.

Nationale deltalocatie

De Deltacommissaris wil samen met de ministers op zoek naar een ‘nationale deltalocatie’, waarin op grote schaal invulling wordt gegeven aan het begrip klimaatbestendig ontwikkelen. Een voorbeeldlocatie waarin klimaatadaptief bouwen en energieneutraal, circulair en natuurinclusief ontwikkelen wordt toegepast. In dit gebied van de toekomst werken overheden samen om te ontdekken hoe de opgaven in de fysieke leefomgeving in een sterke combinatie kunnen worden aangepakt.

Wat vinden de waterschappen?

De Unie van Waterschappen onderschrijft de noodzaak van een integrale aanpak. Een klimaatbestendige, duurzame en gezonde leefomgeving is een gezamenlijke ambitie van alle overheden. Met de visie van het kabinet en de uitvoeringskracht en gebiedskennis van de decentrale overheden kunnen we het verschil maken in het verduurzamen van Nederland, het oplossen van het tekort aan woningen, het herstellen van de natuur, de transitie van de landbouw, het verbeteren van de waterkwaliteit én het verder voorkomen van schade en overlast door extreem weer, aldus de waterschappen.

Elkaar opzoeken

Bij ruimtelijke processen moeten we elkaar bij de start opzoeken en slimme combinaties bedenken. De opgaven rond klimaat en natuurherstel moeten centraal staan, niet de bestuurlijke inrichting en verdeling van dossiers. De waterschappen steken hierbij de hand uit. Met hun gebiedskennis en uitvoeringskracht zijn ze waardevolle partners bij gebiedsgerichte aanpakken.

Lees het advies van de Deltacommissaris

Er komt een tijdelijke stop op de bouw van nieuwe megadatacenters. Het kabinet werkt aan beleid voor dit soort datacenters. Er wordt onderzocht of hyperscalers (datacenters die speciaal gebouwd worden voor de servers van techreuzen) voortaan alleen nog aan de kust kunnen worden gebouwd. Daar kunnen ze worden aangesloten op windenergie.

Waterveiligheid

Omdat datacenters ingrijpende gevolgen voor het waterbeheer hebben, zijn waterschappen terughoudend over de bouw van grootschalige datacenters. Er zijn namelijk gevolgen voor de waterveiligheid. Door de bouw van datacenters neemt de economische waarde in een gebied toe. Dit betekent dat er ook veiliger, sterkere en dus duurdere dijken nodig zijn om het gebied te beschermen.

Watervoorziening

Er zijn ook effecten voor de watervoorziening. Een datacenter heeft veel koelwater nodig. In de droge zomers van afgelopen jaren stond de beschikbaarheid van (zoet)water onder druk. Landbouw, natuur en drinkwaterbedrijven hebben ook water nodig. Worden zij niet de dupe van de komst van een datacenter?

Waterkwaliteit

Tot slot zijn er ook effecten voor de waterkwaliteit. Het opgewarmde koelwater stroomt weer terug naar het oppervlaktewater. Daardoor stijgt de watertemperatuur en verslechtert de waterkwaliteit. Zo raken de waterkwaliteitsdoelen uit de Kaderrichtlijn Water uit zicht.

Expertise waterschappen

De waterschappen willen daarom vooraf betrokken worden bij bouwplannen voor datacenters. Zij hebben veel expertise, waardoor gemeentes en provincies besluiten over bouwplannen niet alleen hoeven te nemen.

> Lees de hele inbreng

De Deltacommissaris adviseert om voldoende ruimte voor waterberging te realiseren en hierin breder te kijken dan het plangebied alleen. De inbreng van waterschappen is hierin onmisbaar.

Kosten zijn te overzien

De kosten voor klimaatadaptief bouwen lijken in een eerste verkenning te overzien: 300 tot 800 euro per woning en 35.000 tot 340.000 per hectare. De Deltacommissaris signaleert dat maatregelen achteraf 4 tot 5 keer duurder uitvallen. Hij adviseert om deze kosten beter in beeld te brengen en mee te nemen in de grondexploitatie.

Sturende rol waterbeheerders

In het advies vraagt de Deltacommissaris het ministerie van BZK om de regie te nemen, en daarin samen te werken met het ministerie van IenW, de regio’s en de partners in het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie. De adviezen van de waterbeheerders, zoals de waterschappen, moeten een meer sturende rol krijgen. Dat maakt eventuele aanpassingen van bouwplannen in een vroeg stadium mogelijk.

Lokaal en regionaal maatwerk

Het verankeren van klimaatadaptatie in bouwopgaven is lokaal en regionaal maatwerk. De Deltacommissaris vraagt het rijk om kaders te stellen door landelijke doelen te formuleren en prestatieafspraken te formuleren. Ook moet het rijk helpen door kennis en innovaties te delen.

Grote opgave

De Unie van Waterschappen herkent zich in de aanbevelingen van de Deltacommissaris. Klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving is een grote opgave, ook voor de waterschappen.

Wateroverlast Limburg

Het advies komt op een moment waarop politieke keuzes gemaakt moeten worden over grote woningbouwprojecten. Het sluit naadloos aan op conclusies uit een verkenning op klimaatadaptatie in grootschalige nieuwbouwlocaties die de Unie van Waterschappen met beide ministeries, provincies, gemeentes en de Deltacommissaris uitvoert. De wateroverlast in Limburg van afgelopen zomer onderstreept het belang ook nog eens.

Gedetailleerd advies

In november komt Glas met een gedetailleerder advies. Daarin legt hij uit hoe de betrokken partijen rekening kunnen houden met langetermijngevolgen van klimaatverandering en een versnelde zeespiegelstijging. Ook vertelt hij hoe het water- en bodemsysteem hierin meer sturend kan zijn.

Zie ook: Waterschappen: ‘Bouw huizen op klimaatbestendige plekken’

Het IPCC bracht vorig jaar naar buiten dat het klimaat sneller verandert dan verwacht. Het KNMI schetste de consequenties voor Nederland. De zeespiegel stijgt versneld, de risico’s op droogte, wateroverlast en overstroming nemen toe. Dit stelt grote eisen aan de waterhuishouding.

Miljoen woningen

Tot 2030 moeten er bijna een miljoen woningen worden gebouwd. Daarvoor is 26.000 hectare ruimte nodig. In de planning is nauwelijks rekening gehouden met het bodem-watersysteem en met de impact van een veranderend klimaat. Zo’n 820.000 geplande woningen liggen in overstroombaar, slap, zettings-gevoelig en nat gebied.

Toekomstbestendige keuzes

De waterschappen willen daarom dat er toekomstbestendige keuzes gemaakt worden in locatie, de inrichting van woningbouwgebieden en in de bouw van woningen zelf. Het water- en bodemsysteem moeten hierin sturende factoren worden.

Adviezen Deltacommissaris

De Deltacommissaris gaf in december 2021 de volgende adviezen:

1. Reserveer ruimte voor toekomstige dijkversterkingen;
2. Houd rekening met grotere water-peilfluctuaties;
3. Bouw geen nieuwe woningen in buitendijks gebied;
4. Bouw geen woningen op plaatsen waar water zich verzamelt bij extreme neerslag of wanneer het systeem faalt.

Water en bodem sturend

De waterschappen zijn daarom blij dat in het coalitieakkoord staat dat water en bodem sturend worden bij ruimtelijke planvorming. En dat waterschappen daarom eerder worden betrokken, en de watertoets een dwingender karakter krijgt.

Aanpak van de minister

De waterschappen dringen aan op klimaatbestendige keuzes in de woningbouwopgave. Ze zijn benieuwd hoe de minister van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) de waterschappen eerder gaat betrekken bij ruimtelijke planvorming, en hoe hij ervoor zorgt dat de watertoets een dwingender karakter krijgt.

Lees de hele inbreng

Het Interdepartementaal Beleidsonderzoek ‘Van Woorden naar Daden’ richt zich op de governance van de ruimtelijke ordening. Het tweede rapport, ‘Kiezen én delen’, is van de Studiegroep ruimtelijke inrichting landelijk gebied. Dit rapport gaat over de ruimtelijke keuzes die gemaakt moeten worden in het landelijk gebied.

Betere regie en afstemming

Terugkerende thema’s zijn de woningbouwopgave, klimaat en energie en de vitaliteit van het landelijk gebied. Beide rapporten signaleren dat er betere regie en afstemming nodig is om de ruimtelijke stapeling van opgaven te stroomlijnen. Het gaat daarin om keuzes en richtinggevende principes, op basis van de dragers van het gebied: bodem en water, natuur en biodiversiteit.

Water-bodemsysteem leidend

Beide rapporten bouwen voort op het PBL-rapport ‘Grote opgaven in een beperkte ruimte’, waarin de knelpunten van de ruimtelijke inrichting helder omschreven zijn. De rapporten laten zien dat de urgentie hoog is. En dat het water-bodemsysteem meer leidend moeten zijn in ruimtelijke keuzes.

Duurzaam Nederland

De Unie van waterschappen heeft dit leidend beginsel van het water eerder dit jaar met IPO, VNG en VEWIN onder de aandacht gebracht van de landelijke politiek. Hier ligt wat de waterschappen betreft een prioriteit voor doorontwikkeling naar een meer duurzaam Nederland.

Rapport ‘Van woorden naar daden – over de governance van de ruimtelijke ordening
Rapport ‘Kiezen én delen’